سال گذشته، با روي كار آمدن دولت تدبير و اميد، نگاه كشورهاي دنيا به ايران، نگاه متفاوتي شد. نگاهي كه آمدن حسن روحاني بر منصب رياستجمهوري، آن را دچار تغييرات و تحولات اساسي كرده بود، اين تغيير نگاه جهان نسبت به 8 سال قبل از آن، باعث شد نام ايران به عنوان يكي از چند مقصد گردشگري دنيا مطرح شود، مقصدي كه سالها بود به خاطر مباحث سياسي و مشكلاتي كه باعث مخدوش شدن چهره ايران در مجامع بينالمللي شده بود، از معرفي مقاصد گردشگري دور بماند و گردشگران دنيا، نام ايران را هيچگاه در ليست مقاصد سفرهاي خود نياورند.
اما در آخرين گزارش منتشر شده در رسانههاي دنيا و معرفي مقاصد برتر گردشگري، ديگر نامي از ايران به ميان نيامد، شهري چون استانبول به عنوان نخستين مقصد گردشگري معرفي شد و در ميان 20 مقصد گردشگري، نامي از شهرهاي ايران نبود.
در گزارشهاي سال گذشته روزنامههاي گاردين، فايننشال تايمز و ديلي تلگراف، ايران به انتخاب راهنمايان گردشگري صنعت توريسم، به عنوان يكي از جذابترين مقاصد توريستي براي سال جديد ذكر شده بود. اين گزارشها به انتخاب حسن روحاني به عنوان چهرهيي ميانهرو پرداختند و تاثير اين انتخاب را در افزايش توريستها در ايران بررسي كردند، ايراني كه به زعم اين گزارش، سالها گوشهگيري را تجربه كرده بود. اما در كنار اين پيش بيني، به امكانات ناقصي هم پرداختند كه از شهري چون تهران، با اين وسعت و جمعيت بعيد است، شهري با تنها سه هتل 5 ستاره كه با وجود اينكه آمار داده شده درست نبود، اما خيلي هم بيراه نبود. تهران با اين وسعت و جمعيت، شايد كمي بيشتر از اندازه انگشتان يك دست هتل 5 ستاره دارد. در اين گزارشها آمده است: «در جذابيتهاي ايران هيچ شكي نيست. از آسمان آبي تا سواحل زيبا، از معماري خيرهكننده اسلامي تا ديدنيهاي باستاني و غذاهاي فوقالعاده. اكنون و پس از پيروزي حسن روحاني در انتخابات رياستجمهوري، برگزاركنندگان تورهاي گردشگري اميدوارند كه ذوبشدن يخ روابط با ايران، گردشگران را براي سفري مطمئن به ايران متقاعد كند.»در گزارش روزنامه گاردين نيز ايران در ميان 40 مقصد معرفي شده توسط كارشناسان ايران رتبه 11 را داشت. در اين گزارش با اشاره به توافق هستهيي و بهبود نسبي رابطه ايران با غرب آمده بود: «اين موضوع باعث تمايل بيشتر گردشگران براي ديدن ايران شده است.»
رشد پنج درصدي گردشگري در دنيا
در سال 2013، يك ميليارد و 87 ميليون گردشگر بينالمللي از مكانهاي ديدني در دنيا بازديد كردند، كه رشد 5 درصدي را در مقايسه با ميزان يك ميليارد و 30 ميليون نفر در سال 2012 داشته است.
اما در آخرين گزارشاتي كه در خصوص مقاصد گردشگري در شبكههاي مختلف جهان آمده و پيشنهاد شده گردشگران اين شهرها و مكانها را از دست ندهند، از شهري در نزديكي گوشه شمال غربي ايران شروع ميشود تا شهرهاي اروپايي، امريكايي. استانبول، نخستين مقصد گردشگري است كه گزارش
tripadvisor به آن ميپردازد، شهري با تركيبي از فرهنگ شگفتانگيز و معماري منحصر به فرد و البته مراكز خريد بزرگ. رم ولندن، دو شهر بزرگ ديگرند كه در ميان مقاصد گردشگري برتر دنيا به چشم ميخورند. شش شهر از 25 شهر برتر دنيا از ميان شهرهاي آسيايياند، پكن، پراگ، مراكش، پاريس، هانوي، سيام ريپ كامبوج، شانگهاي 10 شهر اول هستند. برلين، نيويورك، فلورانس، بوئنس آيرس، بارسلونا، سن پترزبورگ، دوبي، شيكاگو، كيپ تاون، بانكوك، بوداپست، سيدني، ليسبون، چيانگ ماي و سان فرانسيسكو بقيه شهرهاي برتر دنيا براي گردشگران معرفي شدهاند.
بررسي عوامل تاثيرگذار در ميزان انتخاب مقاصد گردشگري در دنيا نشان داده ميزان ثبات، آرامش و امنيت كشورها، مهمترين عامل براي انتخاب شدن توسط گردشگران است، عاملي كه سالهايي در ايران ابهام داشته يا عوامل سياسي در ديده نشدن آن موثر بودند. سالهاي سال گردشگران دنيا تصويري كه از ايران داشتند، تصويري مخدوش بود، تصويري كه شايد در يك سال اخير از ميزان تيرگي آن كاسته شده باشد و ميزان اشغال هتلها و رزرو آنها نشاندهنده تغيير رويكرد مردم دنيا نسبت به يكي از كهنترين كشورهاي دنيا باشد.
شيراز، شهر عشاق
وقتي در معرفي شهرها و مقاصد گردشگري دنيا جستوجو ميكنيم، به عناوين مختلف ميرسيم، عناويني چون بهترين شهرها براي سفرهاي رودخانهيي، بهترين شهرهاي داراي زندگي شبانه، شلوغترين فرودگاههاي جهان، شهرهاي داراي بهترين پاركهاي آبي، شهرهاي داراي بهترين دستاوردهاي بشري، بهترين مكانها براي ماجراجويي و...
اما ايران در ميان برخي از اين «ترين»ها جا گرفته است، ترينهايي كه نشاندهنده پتانسيل ايران براي جذب گردشگر نيستند. جايي در ميان شهرهايي با ديدنيترين پلها جا گرفته و از پل خواجوي اصفهان يادي شده است، يا در جايي ديگر از شيراز به عنوان يكي از شهرهايي كه عشاق بايد در روز عشق (ولنتاين) آنجا باشند، شهري رمانتيك كه روزي محل آمد و شد شاعران و نازكدلان بوده است. در معرفي اين شهر آمده است: «شهر شيراز، محل زندگي شاعر بزرگ
قرن 14، حافظ بوده است. عرفان و عشق، مفاهيم اصلي شعرهاي اين شاعر بزرگ بوده است، ديوانش را بگشاييد و از غيبگويياش براي زندگيتان لذت ببريد. بهترين جايي كه ميتوانيد به آرامش برسيد، مزار اين شاعر بزرگ است در غروب آفتاب، جايي در ميان باغ گلي زيبا.» اين مقصد، يكي از 10 مقصدي روحنوازي است كه سيانان معرفي كرده است، شهري كه از آن به عنوان پايتخت عشق ايران معرفي شده است، مقصدي كه از قرن 13، به عنوان شهر عشق و گل و شراب معرفي شده است.
در جايي ديگر، وقتي ميخواهند 50 غذاي منحصر به فرد دنيا را معرفي كنند، نام كباب از ايران به عنوان پيشنهاد هجدهم به چشم ميخورد. در اين معرفي ميگويد: «بعضي اوقات غذاهايي را ميخوريم كه فقط زنده بمانيم، اما در اينجا غذاهايي را معرفي ميكنيم كه براي خوردنشان بايد راهي اين شهرها و كشورها شويد.»
35 سال پس از دوري از نقشه گردشگري، ايران دوباره به ليست «كشورهايي كه بايد ديد» در سال 2014 بازگشت. در معرفي ايران به عنوان يكي از 20 كشور جذاب ميگويند: «هرگز در جذابيتهاي ايران شكي نبوده و نيست، از پيستهاي اسكياش تا سواحل آفتابياش، از معماري اسلامي خيرهكنندهاش تا سايتهاي كهن باستانشناسياش. اما پس از انقلاب و جنگ 8 ساله با عراق اين كشور از جايگاه گردشگري پيشين خود دور شد، جايگاهي كه امروز، با انتخاب روحاني به كسوت رياستجمهوري و بهبود ارتباط با كشورهاي غربي، با نگاهي اميدوارانه از سوي تورليدرها و برنامهريزان سفر به ايران، ترميم ميشود.»
لغو رواديد در جذب گردشگر تاثير ندارد
سهولت در صدور ويزا براي سفر به ايران، يكي ديگر از اميدهاي برنامهريزان سفر به ايران است. لغو رواديد با 60 كشور دنيا، راهي كه از نگاه منتقد سيستم گردشگري ايران راه موثري براي جذب گردشگري نبوده و نخواهد بود. اردشير اروجي، كارشناس اين حوزه معتقد است: «لغو رواديد براي ما ايرانيها كه تصميم ميگيريم هفته بعد به مالزي سفر كنيم، در سفر ايجاد سهولت ميكند نه براي گردشگري اروپايي كه در طول سال ميداند چه زماني به كدام كشور ميخواهد برود. او قطعا از ماهها قبل براي سفرش برنامه ميريزد و براي گرفتن ويزا اقدام ميكند. آنچه در جذب گردشگر موثر است، درست كردن زيرساختهاست، زيرساختهايي كه بهشدت دچار نقصان هستند.»
تعامل با دنيا، مشكل اصلي و اساسي ما از نگاه اين كارشناس گردشگري است، بحثي كه در يك سال اخير بهبود نسبي پيدا كرده و با انتخاب رييسجمهور روحاني، نگاه مردم دنيا به سمت ايران جلب شده، اما همچنان نام ايران در ميان ليست سياه برخي كشورها وجود دارد، كشورهايي كه هنوز ايران را براي سفر امن نميدانند و به گردشگرانشان هم توصيه نميكنند.»
او در پاسخ به «اعتماد»، نگاه همه متوليان سفر اين كشورها را سياسي نميداند و ميگويد: «هميشه هم مباحث سياسي نيست كه افراد را از سفر به ايران منع ميكند، مباحث تخصصي پروازها و سيستم هواپيمايي، حمل و نقل و بحث بيمه در ايران از مباحثي است كه ليدرها را از سفر به ايران منصرف ميكند. يك واقعيتهايي وجود دارد، ما خودمان هم ميدانيم سيستم هواييمان امن نيست، سازمانهاي تخصصي هم اين را ميدانند، شركتهاي بيمهيي به دليل سيستم حمل و نقل و امنيت داخلي، هزينه بيمه را بالا ميبرند، اين هزينه يا آنقدر بالاست كه برايشان نميصرفد يا اينكه به افراد اعلام ميكنند امنيت را تضمين نميكنند و خودشان با هزينه و مسووليت خودشان بروند.»
اما اروجي هم با نگاه منتقدانه خود، اوضاع گردشگري را در ايران نسبت به سالهاي گذشته، داراي بهبود 50 تا 60 درصدي ميبيند، او بهبود در سيستم ناوگان هوايي كشور را اما تنها 10 درصد ميداند.سيستم جادهيي از نگاه اين منتقد تغييري نداشته، مشكلات خدمات بين راهي همچنان بر سر جاي خود باقي است و در اين ميان تنها سيستم ريلي است كه آن هم از پيشرفت 10 درصدي برخوردار شده است. تعامل با جهان خارج، استانداردكردن زيرساختهاي حمل و نقل، هتلينگ و رزرواسيون اصليترين كليدهاي پيشرفت در گردشگري از نگاه اروجي هستند.
پول تبليغات را صرف تقويت زيرساخت كنيم
فقدان برخورد مناسب و در شأن گردشگر خارجي در هتلهاي شهرهاي بزرگ كه جاذبه ديدني براي گردشگران دارند، كمبود راهنمايان انگليسي زبان در جاذبههاي ديدني، كمبود سرويسهاي بهداشتي فرنگي در مكانهاي مورد بازديد، دور از شان بودن خدمات در هتلهاي 4 و 5 ستاره و متناسب نبودن آنها با رتبهبنديشان، كمبود هتلهاي مجهز در اين شهرها از مشكلاتي است كه گردشگران با آنها مواجه ميشوند و موجي كه در ماههاي اول سال گذشته بعد از انتخابات به راه افتاده بود را به راحتي ميخواباند.
اروجي ميگويد: «بايد به شكل مينياتوري با اين مشكلات برخورد كنيم، بايد برنامه راهبردي 5 سالهيي براي گردشگري تدوين كنيم و از آمار من در آوردي و حرفهاي ضد و نقيض بپرهيزيم و اين برنامهها را مديريت كنيم تا شاهد بهبود صنعت گردشگري در كشور باشيم. فرصتهاي خوبي براي توجه جهان به ايران پيش آمده، نبايد اين فرصتها را بسوزانيم، راضي نبودن گردشگران از اين خدمات، خودش ضد تبليغي است كه باعث ميشود چهره ايران در ميان مقاصد گردشگري خراب شود و اينها با تبليغاتي كه از ايران در دنيا شود، كار را درست نخواهد كرد.»
از نگاه او، براي گردشگران اروپايي، ايران قديم، ايراني بود كه باستانشناسان براي ديدنش سراز پا نميشناختند و تحقيقاتشان از ايران در ژورنالهاي معتبر چاپ ميشد، ايراني كه ديوان شعرايش را در كتابخانههاي اروپايي ميتوان به زبانهاي زنده دنيا ترجمه شده ديد و كرسيهاي ايرانشناسياش در دانشگاههاي معتبر دنيا وجود داشت، كرسيهايي كه در اين سالها رها شد و جايش را به كرسيهاي عربشناسي داد.
اروجي ميگويد: «گردشگر اروپايي كه از نگاه ما گردشگر موثري است كه براي سفرش پول خرج ميكند، با ديدن ايران بعد از اين سالها، وقتي قطع ارتباط با دنيا باعث شد همه اينها تغيير كند، دلسرد ميشوند و از حرارتشان براي سفر به اين كشور كم ميشود. اگر اين روند تكرار شود، قطعا اين سفرها متوقف خواهد شد. آن وقت، تبليغات نيستند كه ايران را براي سفر كردن تهييج ميكند، اين ضد تبليغها باعث رو گرداندن از كشور خواهد شد.»
اروجي معتقد است پولي كه براي تبليغات ميخواهيم صرف كنيم را بهتر است صرف تقويت زيرساختها كنيم، در اصفهان و شيراز هتل كم داريم، اينكه ميگويند همه هتلها در اين شهرها براي كل سال رزرو شده، حرف درستي است اما در اين هم شكي نيست كه تعداد هتلهايمان در اين شهرها اينقدر كم است كه به راحتي پر ميشوند و اين نكته مثبتي براي گردشگري ما نيست. اما در ميان كشورهاي خاورميانه، ايران مقام پنجم در ميان 10 كشور را دارد، 10 كشوري كه عربستان سعودي مقام اول، امارات دوم، مصر سوم و اردن چهارم است. كارشناسان معتقدند مسائل سياسي پيش آمده در سوريه باعث شده اين كشور جايگاه گردشگرياش را از دست بدهد و ايران به مقام پنجم برسد. متوليان اين حوزه دايم از پتانسيلهاي گردشگري ميگويند، اما يك سال گذشته است و هنوز اندرخم يك كوچهييم.