بحران گریبان پایتخت‌نشینان را گرفته و رها هم نمی‌کند. در کنار همه آنچه در سال‌های گذشته برای تهرانی‌ها اتفاق افتاده، حالا در ادامه هشدارها، رئیس مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت تأکید می‌کند که «تهران بیشترین سطح زیر کشت آبیاری با فاضلاب را دارد.»
به گزارش روزنامه شهروند، ورامین، شهرری و به طورکلی جنوب شهر تهران، سرشار است از مزارعی که با آب فاضلاب آبیاری می‌شوند؛ فاضلابی که حاوی انواع فلزات آلی است و سرطان، بیماری‌های تنفسی، کلیوی و انواع مسمومیت‌ها را همراه دارد. خطرات استفاده از آب فاضلاب در شرایطی است که گفته می‌شود پیش از این، در‌سال ٨٩، ٨هزار هکتار زمین کشاورزی با فاضلاب آبیاری می‌شد که حالا عدد آن به ٢هزار هکتار کاهش پیدا کرده.
کاظم ندافی به ایسنا گفته، در طول ٤سال گذشته، متخلفان به دادگاه معرفی شدند و حتی در مواردی هم حکم تخریب زمینها گرفته شد. ماجرا اما به این‌جا ختم نمی‌شود، در کنار میوه‌ها و سبزیجاتی که در این زمینها آبیاری می‌شوند، سموم و کودهای غیراستاندارد هم به جان این محصولات افتاده و آلودگی آنها را دوچندان کرده اند؛ سمومی که به گفته رئیس سازمان غذا و دارو، استفاده بیش از حد از آنها، سلامت افراد را تهدید می کند. DDT یکی از آنهاست؛ سمی که ٤٠سال پیش بر آن مهر ممنوعیت استفاده خورد اما هنوز هم بعضی کشورها، آن را به ایران قالب می‌کنند.
چین، هند و پاکستان، سه کشوری هستند که سموم کشاورزی را همانند سایر مواد به ایران سرریز کرده‌اند و به خاطر قیمت ارزان با استقبال کشاورزان مواجه شده است. هر چند رسول دیناروند به خانه ملت، از بازبینی و تعیین حد مجاز نوع و میزان سموم و کودهای شیمیایی مصرفی برای تولید محصولات کشاورزی کشور خبر می‌دهد سموم غیراستاندارد همچنان پرفروش است.
دیناروند می‌گوید: «در همین زمینه جلسه مشترکی میان وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی تشکیل شده که وزارت جهاد متعهد شده تا اندازه مجاز استفاده از سموم شیمیایی در محصولات کشاورزی را تعیین کند.»
رئیس سازمان غذا و دارو آلودگی برخی مواد غذایی و محصولات کشاورزی به سموم مختلف، نیترات‌ها و فلزات سنگین را انکار نمی‌کند.»
حدود ٢هزار زمین زراعی در تهران با فاضلاب آبیاری می‌شوند
سروش مدبری، مدیر سابق دفتر آب و خاک سازمان حفاظت از محیط‌زیست، آماری را که از میزان زمین‌های زراعی آبیاری‌شده با فاضلاب اعلام می‌شود بیش از اینها می‌داند. به گفته او، میزان زمین‌هایی که با آب فاضلاب آبیاری می‌شود نه‌تنها در تهران که در کل کشور بیش از اینهاست. به طوری‌که نزدیک به دو‌هزار هکتار از این زمینها در جنوب تهران، شهرری و ورامین متمرکز شده است.
مدبری در توضیح بیشتر می‌گوید: «این وضع در تمام کلانشهرها دیده می‌شود، حتی خیلی از شهرهای کوچک هستند که مزارع کشاورزی‌شان با آب فاضلاب آبیاری می‌شود و اصلا مشخص نیست که چرا وزارت بهداشت با اینها برخورد نمی‌کند.» براساس اعلام او، درحال حاضر، در جنوب تهران سبزیجات و محصولات صیفی با آب فاضلاب آبیاری می‌شوند؛ فاضلابی که سرشار از آلاینده‌هاست.
مدبری می‌گوید: « انواع آلاینده‌های فلزی و آلی در این فاضلاب‌ها پیدا می‌شود. کبالت، نیکل، آرسنیک تنها بخشی از اینهاست. هرقدر این آب‌ها از شمال شهر به سمت جنوب حرکت می‌کنند، آب آلوده‌تر می‌شود، تا جایی که حتی رنگ آب سیاه می‌شود و تا یک متر نیز روی آن کف می ایستد. این آب پر از آلودگی است که متاسفانه در جنوب شهر تهران و ورامین با همین آب‌ها، سبزیجات و صیفی‌جات را آبیاری می‌کنند.»
آب فاضلاب نه‌تنها برای مصرف‌کننده که حتی برای تولید‌کننده هم معضلی شده، به‌طوری‌که به گفته این استاد دانشگاه، به‌دلیل حجم بالای لجن، کشاورزان ناچار هستند که هرچند وقت یک بار، زمین‌هایشان را لایروبی کنند، چراکه فاضلاب زمین‌هایشان را خراب می‌کند، با این همه باز هم به‌دلیل درآمدزایی و پرداخت نکردن حقابه، به کارشان ادامه می‌دهند.
سرطان، بیماری کلیوی و تنفسی حاصل آبیاری با فاضلاب
او به بیماری‌هایی که از طریق فاضلاب به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود اشاره می‌کند. «هر کدام از این آلاینده‌ها، یک بیماری را منتقل می‌کنند، برای نمونه آرسنیک، بیماری کلیوی، کادمیوم، مسمومیت، کروم و جیوه، بیماری‌های دستگاه تنفسی و... را ایجاد می‌کنند، حتی برخی از این آلاینده‌ها خاصیت سرطان‌زایی دارند.» میزان آلایندگی در این سبزیجات به اندازه‌ای است که با کلرزنی و میکروب‌کشی که در منازل انجام می‌شود، از بین نمی‌روند.
مدبری می‌گوید: «کاش ماجرا به همین میکروب‌ها محدود می‌شد که با یک اسهال و مسمومیت هم از میان می‌رفت، ماجرا وخیم‌تر از اینهاست.»
تهران تصفیه‌خانه ندارد. ٧٠سال پیش قرار بود تصفیه‌خانه‌ای در تهران راه‌اندازی شود که تمام شهر را تحت پوشش قرار دهد، اما هنوز خبری از این تصفیه‌خانه نیست. حالا کشاورزان هم چاره‌ای جز استفاده از آب‌های تصفیه‌نشده یا همان فاضلاب ندارند.
مدبری با اشاره به این موضوع تأکید می‌کند: «متاسفانه فاضلاب تصفیه نمی‌شود، آب تصفیه‌نشده هم در اختیار این کشاورزان است، مسئولان وزارت بهداشت، شهرداری، جهاد کشاورزی و... همه اینها را می‌بینند، اما باز هم اجازه فعالیت این کشاورزان را می‌دهند و هیچ‌کس جلوی کار آنها را نمی‌گیرد. پیش از این قرار بود جهاد کشاورزی آب تصفیه‌شده در اختیار کشاورزان قرار دهد اما این کار انجام نشد.» به گفته او، هم‌اکنون در جنوب کرج مزارع هم به همین شکل آبیاری می‌شوند که خطر زیادی دارد.
سبزیجات فاضلابی ارزان‌تر است
قیمت سبزیجاتی که با آب فاضلاب آبیاری می‌شوند ارزان‌تر است، در مقابل اما مشکلات بیشتری برای مصرف‌کننده ایجاد می‌کند. به گفته مدیر سابق دفتر آب و خاک سازمان حفاظت از محیط‌زیست، یکی از مشخصات اصلی این نوع سبزیجات، پلاسیده شدن زودهنگام آنهاست.
این استاد دانشگاه به مضرات استفاده از سموم کشاورزی غیراستاندارد و خطراتی که برای سلامتی مصرف‌کننده دارد هم اشاره می‌کند. «بیشتر سموم غیراستاندارد وارداتی است و از کشورهای هند، چین و پاکستان وارد می‌شود. اینها سمومی هستند که متاسفانه حاوی DDT که ٤٠سال پیش مصرف آن ممنوع شده، هستند؛ سموم دیگری هم دارند که به شدت مضر به شمار می‌روند.»
به گفته او، کشورهای چین، هند و پاکستان، موادی را که دیگر در هیچ کجا استفاده نمی‌شوند جمع کرده و در قالب سموم با قیمت پایین تر به کشورهایی مانند ایران می‌فروشند. این سموم به صورت غیرقانونی و قاچاق وارد کشور می‌شوند و بسیاری از کشاورزان هم از آن استفاده می‌کنند.
مدبری تأکید می‌کند که سمومی مانند DDT، سرطان‌زا هستند و می‌توانند منجر به بروز سرطان دستگاه گوارشی شوند. از سوی دیگر این سموم سال‌ها در محیط‌زیست باقی می‌مانند و اثرات مخربی را وارد می‌کنند، درحالی‌که سموم استاندارد، تاثیرشان را زود از دست می‌دهند و ضرر کمتری وارد می‌کنند. بیشتر این سموم برای میوه و برنج استفاده می‌شوند.
به گفته او، تنها سمومی که زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی تولید می‌شوند و مورد تأیید این وزارتخانه است، استاندارد بوده و مجاز به مصرف هستند.
سموم شیمیایی کددار می‌شوند
در این میان محمدحسین قربانی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره استفاده از سموم و کودهای شیمیایی غیرمجاز در کشاورزی، می‌گوید: «در قانون برنامه پنجم، به‌طور شفاف وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی موظف شده‌اند تا درباره سموم موجود در محصولات کشاورزی اقدام کنند. حتی در دولت دهم، از دو وزیر نسبت به این موضوع سوال شد. اخیرا نیز بار دیگر این مسأله در مجلس مطرح شد و در کمیسیون بهداشت و درمان مورد توجه قرار گرفت و درنهایت دو وزیر، در کمیسیون توضیحات خود را دادند.»
او با تأکید بر این‌که امکان اندازه‌گیری میزان سموم غیراستاندارد در محصولات باغی و زراعی در کشور وجود ندارد، ادامه می‌دهد: «متاسفانه مزارع ما، شناسنامه جامع و کاملی ندارند و وزارت بهداشت اطلاعات آنلاینی در این زمینه ندارد. با این همه وزارت جهاد کشاورزی، موظف است تا سموم تولیدی و وارداتی را نظارت کرده و اعلام کند که مابقی سمومی که از مبادی کشور وارد می‌شوند، استاندارد لازم را ندارند.»
به گفته او، سموم غیراستاندارد علاوه بر مصرف‌کننده برای تولید‌کننده هم مشکل ایجاد می‌کند و حتی گزارش‌هایی به ما داده شده که حاکی از ابتلای کشاورزان به سرطان است.
قربانی تأکید می‌کند: «وزارت جهاد کشاورزی موظف است تا برای تمام کودها و سموم کد رهگیری تعیین کند. درست همان کاری که برای برنج‌های آلوده انجام شد. از دیگر سو هم باید به کشاورزان آموزش‌های لازم داده شود.»
سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در ادامه با اشاره به آبیاری زمین‌های کشاورزی با فاضلاب، می‌گوید: «وزارت نیرو موظف است تا نسبت به این موضوع اقدام و تصفیه‌خانه‌هایی راه‌اندازی کند.»
بازمانده سموم در برخی میوه‌های صادراتی
مختار مهدی‌زاده، عضو هیأت‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان میوه و تربار، هم به وضع نامناسب آبیاری مزارع کشاورزی با فاضلاب و وجود سموم در میوه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی از میوه‌ها و سبزیجات مانند سیب و کرفس زمانی‌که صادر می‌شوند، بازمانده سموم دارند و برگردانده می‌شوند.»
به گفته او، میوه‌ها و سبزیجات اگر در کشور آزمایش شوند، بیشترشان بازمانده سموم دارند، آنهایی هم که به خارج صادر می‌شوند این وضع را دارند، اما برای تمام میوه‌ها سختگیری نمی‌شود، برای نمونه حالا بیشترین تمرکز در کشورهای دیگر روی سیب و کرفس است.
او ادامه می‌دهد: «کودهای شیمیایی سرطان‌زا هستند، اغلب هم تولید خارجند و برخی هم چینی که خیلی بی‌کیفیت هستند. زمانی‌که سموم بی‌کیفیت باشد، به جای یک بار، باید چند بار سم‌پاشی شود تا اثر داشته باشد، آن وقت میزان ضرردهی آن هم بیشتر می‌شود.»
عضو هیأت‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان میوه و تره‌بار پیشنهاد می‌کند بهترین کار این است که به جای کودهای شیمیایی از کودهای گیاهی استفاده شود. حالا سم خیلی گران است و حتی به ٢٠٠هزار تومان برای هر لیتر هم می‌رسد. «در گذشته بیشتر سموم از شرکت‌های معتبر استفاده می‌شد، حالا ولی سموم خیلی بی‌کیفیت شده‌اند و مشکلات زیادی برای مصرف‌کننده ایجاد کرده‌اند.»
او به نبود سیستم آبیاری استاندارد اشاره می‌کند. «این‌که خیلی از مزارع با فاضلاب آبیاری می‌شوند، به‌دلیل نبود آب شرب است، در جنوب شهر تهران هم به‌دلیل شیبی که دارد، منبع استفاده از فاضلاب برای مزارع است، آن‌جا آب شرب و فاضلاب با یکدیگر مخلوط شده و کشاورزان چاره‌ای ندارند تا با آب فاضلاب آبیاری کنند.»