توماس فریدمن در نیویورک تایمز درباره تحولات خاورمیانه نوشت: به راستی جنگ امروز در خاورمیانه چیست؟ آیا تنها جنگی فرقه ای ( سنی در مقابل شیعه) است یا جنگی ملی (اسرائیل در مقابل فلسطین و اعراب در مقابل ایرانیان) یا چیزی عمیق تر؟
من این سوال اساسی را با نادر موسوی زاده، یک مقام ارشد سابق سازمان ملل متحد و یکی از بنیانگذاران شرکت مشاوره ژئوپلتیک- Marco Advisory Partners- در میان گذاشتم و او چارچوب دیگری را ارائه داد، او گفت: مبارزه واقعی میان آتش افروزان و آشتی مداران است.
حقیقت بسیاری در این سخن وجود دارد. آتش و هیجان فرقه ای و ملی موجود در سراسر خاورمیانه آن طور که شما تصور می کنید طبیعی و اجتناب ناپذیر نیست.
موسوی زاده معتقد است: اقداماتی عمدی برای ایجاد این هیجان و آتش وجود دارد.
وی در این رابطه می گوید: این اقدامات توسط رهبران مختلف برای پیشبرد اهداف تنگ نظرانه و کوته بینانه سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایجاد شده است.
او یادآور می شود که در غرب آمیزه ای از فرسودگی و تقدیرگرایی در معرض خطر ایجاد روایتی برگشت ناپذیر از جنگ سنی و شیعه است. چنین مسئله ای به لحاظ تاریخی نادرست بوده و رهبران منطقه را از مسئولیت های خود برای استفاده از قدرت به شیوه ای قانونی و توجیه پذیر معاف می دارد.
وی افزود: برای اطمینان، اختلاف عقیده فرقه ای موجود است، اما هجوم آتش های بزرگ فرقه ای در منطقه اجتناب ناپذیر نیست. زمان می برد تا آتش افروزان، آتش های فرقه ای را بیفروزند و تا زمانی که این آتش ایجاد کرده و آن را تشدید کنند، این آتش غالبا ادامه داشته و از بین نمی رود.
چه طور ممکن است؟ بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، آتش افروز است(!). زمانی که با اعتراض های مردمی و مسالمت آمیز علیه حکومت خود روبرو شد، در برابر تظاهرکنندگان از سلاح استفاده کرد و امیدوار بود اکثریت سنی سوریه در پاسخ علیه رژیم اقلیت شیعه-علوی دست به خشونت بزنند. این اتفاق افتاد و اکنون بشار اسد خود را به عنوان مدافع سوریه سکولار در برابر سنی های افراطی نشان می دهد.
نوری المالکی نیز آتش افروز است. لحظه ای که آمریکا، عراق را ترک گفت، او به عمد رهبران سنی را دستگیر و آنها را از بودجه شان محروم کرد و پرداخت هزینه به قبایل سنی که علیه القاعده به پا خاستند را متوقف کرد. سرانجام زمانی که این مسئله در نهایت منجر به واکنش اهل سنت شد، مالکی در انتخابات گذشته به عنوان مدافع اکثریت سنی در برابر سنی " تروریست” معرفی شد که نتیجه بخش هم بود.
ژنرال عبدالفتاح السیسی مصر دست به سرکوب خشونت آمیز علیه اخوان المسلمین زد و صدها نفر را کشته، زخمی و دستگیر کرد و سپس برای ریاست جمهوری در انتخابات به عنوان مدافع مصر در برابر اخوان المسلمین " تروریست” شرکت کرد.
افراط گرایان فلسطینی نیز آتش افروز هستند، آن ها اخیرا با هدف از بین بردن هرگونه امید برای شروع مجدد مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین و برآشفتن فلسطینی های میانه رو، سه جوان اسرائیلی را ربودند. اما برای این کار از کمک هایی هم بهره مند بودند. حامیان مهاجر یهودی افراطی در کابینه اسرائیل، مانند نفتالی بنت و یوری آریل وزیر مسکن نیز آتش افروز هستند. آریل به عمد برنامه ساخت 700 واحد مسکونی جدید برای یهودیان در شرق بیت المقدس را اعلام کرد- دقیقا زمان سفر جان کری به منظور میانجی گری مذاکرات صلح - که این مسئله هم نتیجه بخش بود.
در تمام این کشورها آشتی گرایانی نیز وجود دارند- افرادی مانند نخست وزیر سابق فلسطین سلام فیاض، محمد جواد ظریف در ایران و آیت الله علی سیستانی در عراق- اما در حال حاضر آن ها تحت تاثیر احساسات ایجاد شده توسط آتش افروزان هستند.
برای افرادی که در کشورهای عربی زندگی نکردند درک ازدواج بین سنی و شیعه در کشورهایی مانند عراق، لبنان و بحرین سخت است و چنین افرادی به شوخی " سوشی” خوانده می شوند. قتل عام های فرقه ای به هنجار نیستند.
یک نظر سنجی منتشر شده که اخیرا توسط موسسه تحقیقاتی زاگبی در هفت کشور عربی انجام شد، نشان می دهد که " اکثریت مقتدر در هر کشور طرفدار سیاست های آمریکا که خواستار راه حلی از طریق مذاکره برای جنگ [در سوریه] است، همراه با حمایت بیشتر از پناهندگان سوری هستند. اکثریت در تمامی کشورها با هر شکل از مشارکت نظامی آمریکا و یا مسلح کردن گروه های مخالف، مخالفت کرده اند.
من به تازگی در دانشگاه امریکایی سلیمانیه، در کردستان عراق برای جشن پایان تحصیلی سخنرانی کردم. 70 درصد از دانشجویان این دانشگاه را کردها تشکیل می دادند و بقیه عمدتا شیعیان و سنی های از سراسر عراق بودند. با رهبری مناسب مردم منطقه با هم کنار آمده و زندگی می کنند. به همین دلیل است که با وجود صحبت هایی از تقسیم عراق به سه بخش، این کار انتخاب برتر اکثریت مردم عراق نبوده است.
همان طور که یکی از میزبانان کرد من اشاره کرد، " شیعیان بصره هنوز هم دلشان برای ماست معروف اربیل- بزرگترین شهر کردستان عراق- پر می کشد. زمانی که ماه رمضان فرا می رسد، کردها احساس ناکامی دارند اگر نتوانند افطار خود را با خرمای مشهور بصره آغاز کنند.” و کردها لذت قلیان کشیدن را از سنت قلیان کشیدن اعراب گرفته اند. وابستگی ها بیشتر از اختلاف ها است و این وابستگی ها به راحتی از بین نمی رود.
هماهنگی بین فرقه های مختلف به نظم و ترتیب نیاز دارد اما برای ایجاد این نظم نیازی به قدرت سرکوبگر نیست. ماه آوریل گذشته عراقی های خود به تنهایی انتخابات آزادی را برگزار کردند. آن ها از پس این کار برمی آیند. موسوی زاده معتقد است این جوامع به جای حکومتی مستنبد به نهاد های محکم پرتوان که مشروع، فراگیر و مسئول بوده و به اندازه کافی برای پا برجا نگه داشتن جامعه نیرومند باشند، نیاز دارند.
چنین چیزی نیازمند رهبری صحیح است. موسوی زاده افزود: بنابراین زمانی که رهبران منطقه به منظور درخواست مشارکت و مداخله، پول و یا سلاح به واشنگتن می آیند، اول اجازه دهید به این سوال پاسخ دهند: آیا شما آتش افروز هستید و یا آشتی گرا؟