پنج میلیون و سیصد هزار سیگاری در کشور در حالی روزانه به طور میانگین 13 نخ سیگار دود می‌کنند که مرگ سالانه 60 هزار ایرانی را به این ماده دخانی منتسب می‌کنند و در شرایطی که روند اجرای قوانین ضد دخانی از زمان تصویب تا کنون محل مناقشه کارشناسان امر بوده، اخبار استعمال دخانیات هر روز بیش از گذشته بر دامنه نگرانی‌ها می‌افزاید.
به گزارش ایسنا، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که در هر یک از کشورهای عضو این سازمان باید تا سال 2025، 30 درصد از مصرف سیگار کاسته شود و تا سال 2050 نیز مرگ‌و‌میر ناشی از استعمال سیگار نصف شود. در حال حاضر بین پنج تا هفت میلیارد تومان هزینه خرید روزانه سیگار در ایران است و حداقل دو برابر این رقم برای درمان بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار صرف می‌شود.
دود سیاه "دخانیات" هر لحظه افراد بی‌شماری را در سراسر جهان و از جمله ایران به کام مرگ می‌کشاند؛به طوری که به گفته دماری رییس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت سیگار تقریباً به تمام اعضای بدن صدمه میزند.
دود سیگار عامل پانزده نوع سرطان است. پس از سرطان هم، بیماری های ریه و بیماری های عروقی، عامل های بعدی مرگ سیگاری ها هستند. مردان و زنان سیگاری، هر یک به طور متوسط ۱۳.۲ و ۱۴.۵ سال از عمرشان را بخاطر مصرف سیگار از دست می دهند. مطالعات بسیاری نشان داده که ترک سیگار، در هر سنی و با هر میزان مصرفی، در افراد موثر است.
به گفته دکتر دماری روند مصرف سیگار در کشور بویژه در گروه سنی نوجوانان رو به افزایش است و همین امر زنگ خطر کاهش سن شروع مصرف سیگار را به صدا درآورده است.
دماری همچنین می‌افزاید: 23 درصد مردان در مناطق شهری و روستایی و همچنین حدود یک درصد زنان کشور سیگاریند؛ یعنی یک نفر از هر پنج مرد ایرانی (سنین 15 تا 64 سال) سیگار می‌کشد. از سوی دیگر آمار و ارقام استعمال قلیان نیز با گستردگی بیشتر در حوزه زنان، بر نگرانی‌ها می‌افزاید؛ به طوری که متوسط مصرف روزانه قلیان در زنان حدود دو مرتبه و در مردان حدود 1.5 مرتبه است؛ یعنی زنان قلیانی بیشتر ار مردان قلیانی مصرف می‌کنند و این درحالیست که هر وعده قلیان معادل 50 تا 100 سیگار دود وارد ریه می کند.
پراکندگی شیوع مصرف سیگار و قلیان در ایران
همچنین بنا به اعلام مشاور معاون بهداشت وزیر بهداشت، پراکندگی شیوع مصرف سیگار درایرانی‌ها در سر نقشه گربه‌نمای کشور، از مشکل بیشتری برخوردار است. مقایسه استانی شیوع مصرف روزانه سیگار طی سال‌های 85 تا 88 نشان داد که استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی،همدان، چهارمحال و بختیاری، اردبیل و تهران جزو شش استان پرمصرف سیگار و در مقابل بوشهر، ایلام و خراسان جنوبی جزو استان‌های کم مصرف سیگار هستند. همچنین در قلیان بیشترین مصرف را در استان‌های بوشهر، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، فارس و خراسان رضوی و کمترین مصرف را نیز در ایلام و زنجان شاهد هستیم.
برنامه سه ساله کاهش مصرف سیگار در کشور تدوین شد
در هر حال آمار و ارقام ضرر و زیان دود سیاه سیگار و گسترش عرصه تاخت و تاز کمپانی‌های دخانیاتی حاکی از آن است که باید به فکر راه فراری از این سیاهی بود و فکری جدی کرد. در شرایطی که هر 8 ثانیه یک نفر در دنیا قربانی استعمال دخانیات می‌شود و بی‌تردید ایران نیز از میراث کمپانی‌های دخانیاتی بی‌بهره نیست، واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت برنامه سه ساله کاهش مصرف سیگار (از 1393 تا 1396) را تدوین کرده و در دستور کار دارد.
دکتر بهزاد دماری در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با استناد به مطالعات جهانی تاکید دارد که سه عامل یعنی افزایش مالیات بر سیگار، کاهش تبلیغات آن و همچنین ممانعت از استعمال مواد دخانی در اماکن عمومی از سیاست‌هایی هستند که نقش بسیار موثری در کاهش مصرف سیگار دارند.
سیگار دروازه ورود به اعتیاد
دکتر دماری که "سیگار" را دروازه ورود به "اعتیاد"می‌داند، به این سوال که آیا مداخلات انجام شده کنونی در مبارزه و کنترل دخانیات موثر بوده یا خیر؟ پاسخ منفی می‌دهد و می‌گوید: پاسخم از این جهت منفی است که نه توانسته‌ایم از مصرف قلیان جلوگیری کنیم و نه توانسته‌ایم تعداد سیگاری‌ها را کاهش دهیم. بنابراین به نظر می‌رسد مداخلات انجام شده هرچند مداخلات درستی بوده اما میزان آن به اندازه‌ای نبوده که بتواند سیگاری‌ها را ترک داده یا مانع ورود افراد جدید به جرگه مصرف کنندگان سیگارشود.
وی معتقد است مداخلات برای کاهش مصرف سیگار سه دسته هستند؛ مداخلات اجباری، ترویجی و تسهیلی که البته باید به صورت همزمان به کار گرفته شوند. افزایش مالیات برای خرده فروشی مواد دخانی از جمله مداخلات اجباری است که می‌تواند در کاهش مصرف بسیار موثر باشد. البته مالیات بر سیگار باید متناسب با تورم سالانه افزایش یابد.
قلیان فروشی‌ها تعطیل نشوند اما....
تغییر مستمر تصاویر هشداری روی پاکت سیگار و نصب پوستر آگاه سازی در تمام اماکن عرضه قلیان از دیگر مداخلات اجباری است که رییس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت بر آن تاکید می‌کند و می‌گوید: باید با صنف قلیان فروشی‌ها وارد مذاکره شد لازم است از تغییر کاربری اماکن عرضه قلیان به مراکز ارایه دهنده مواد غذایی سالم نظیر چای و دیگر نوشیدنی‌های سالم، حمایت کرد.
وی در این باره ادامه می‌دهد: از آنجا که مراکز عرضه قلیان نظیر قهوه‌خانه‌ها به طور سنتی محیط‌هایی برای ارتباط افراد با یکدیگر بوده‌اند که به دلیل کارکرد سلامت اجتماعی‌شان نمی‌توان گفت این مراکز باید برچیده شوند؛ اما لازم است در این محیط‌های اجتماعی مواد سالم به مردم عرضه شود. بنابراین ورود نظام سلامت به مساله قلیان فروشی‌ها باید ورودی منطقی و مبتنی بر فرهنگ ایرانی باشد. در حال حاضر نیز تمام مراکز عرضه قلیان باید موظف شوند پوستر آسیب‌زا بودن قلیان را نصب کنند. همچنین قلیان فروشی‌ها باید مالیات و عوارض بیشتری نسبت به سایر صنوف بپردازند؛ چراکه محصول عرضه شده توسط آنها حاصلی جز بیماری و تحمیل هزینه به خانواده ها و نظام سلامت ندارد.
از اتاق دود در محیط‌های کاری تا اخذ عوارض از تولیدکنندگان فیلم‌های مبلغ سیگار
مصوبه هیات دولت برای تعیین اتاق دود در محل‌های کاری و محدود ساختن استعمال دخانیات در فیلم‌ها و تشویق و تنبیه یا اخذ عوارض و جریمه از تولیدکنندگان فیلم و سریالی که عملا استعمال دخانیات را نشان می‌دهند؛ چه در نقش منفی چه در نقش مثبت از دیگر مداخلات اجباری پیش بینی شده در برنامه کاهش مصرف سیگار مرکز غیرواگیر وزارت بهداشت است که دکتر دماری به آن اشاره می‌کند. البته باید کلیه تهیه کنندگان و کارگردان ها را در مورد همین موضوع توجیه و آموزش دهیم. در همین نزدیکی کشور ترکیه برای تولید فیلم ها و حتی پخش فیلم های قدیمی خود قواعد سخت گیرانه برای سیگار وضع کرده است و حتما باید فرد سیگاری یا سیگار را مشبک نشان بدهد و عدم رعایت آن موجب تعطیلی شبکه تلویزیونی به مدت معین است.
پای بیمه به خدمات ترک سیگار باز می‌شود؟
وی همچنین بر لزوم جلب حمایت بیمه برای پوشش خدمات ترک سیگار تاکید می‌کند و می‌گوید: هرچند عموما افراد سیگاری تمایل به ترک دارند اما دسترسی به مشاور ندارند. از طرف دیگر یک دوره درمان و ترک سیگار حدود 700 تا 800 هزار تومان هزینه به دنبال دارد و این خدمات عمدتا توسط بیمه حمایت نمی‌شوند. البته بیمه سلامت ایرانیان مصوباتی را در زمینه عوامل خطر ساز سلامت از جمله سیگار در حال تصویب دارد.
وی در توضیح اهمیت پوشش بیمه‌ای خدمات ترک سیگار می‌گوید: متاسفانه اغلب افراد سیگاری از دانش کافی درباره عوارض سلامتی دخانیات ندارند فکر می کنند عوارض سیگار مربوط به همسایه است و خودشان دچار عوارض نخواهند شد .سیگار برای اقشار آسیب‌پذیر تا 30 درصد هزینه ماهانه‌شان را شامل می‌شود.
دکتر دماری تاکید می‌کند: سیگار یک ماده اعتیادآور است و افراد سیگاری معتاد به نیکوتین محسوب می‌شوند. کسی که معتاد است باید درمان شود. درمان پزشکی با دارو باید همراه با حداقل پنج تا 10 جلسه رفتار درمانی همراه شود.
به گفته وی، میزان بازگشت به مصرف سیگار در افرادی که بدون مراجعه به پزشک اقدام به ترک می‌کنند قابل توجه است. اما میزان عود در افرادی که تحت نظر پزشک ترک می‌کنند، کمتر است. بنابراین لازم است تسهیلات ترک سیگار برای علاقه‌مندان به ترک فراهم شود. تصمیم حوزه بهداشت وزارت خانه این است که در مراکز بهداشتی درمانی(بابت هر جمعیت 12 هزار و 500 نفری یک مرکز بهداشتی وجود دارد) خدمت ترک سیگار را از طریق پزشک و مشاورین کارشناس ارایه دهیم. بنابراین افراد هنگام مراجعه جهت غربالگری در صورتی که سیگاری باشند، روند ترک و درمان نیز به آنها ارایه می‌شود.
دکتر دماری
دکتر دماری، مذاکره با شرکت تولید کنندگان داروی ترک سیگار جهت ارایه داروی "بوپرونیون" با قیمت مناسب را از دیگر اقدامات لازم در این جهت خواند.
استفاده از رتبه‌بندی سازمان‌های موفق در کاهش سیگار کارکنان و اهدای تندیس و برچسب ملی سلامت از دیگر مداخلات اجباری است که دکتر دماری به توضیح و معرفی آن می‌پردازد.
ایجاد کمپین‌های ماهانه ملی و استانی نیز از جمله اقدامات ترویجی جهت کاهش مصرف سیگار بود که دکتر دماری به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: لازم است استان‌ها به صورت بومی و قومیتی در جهت کاهش مصرف سیگار و قلیان اقدام کنند؛ چرا که نمی‌توان نسخه‌ای واحد برای کل کشور تجویز کرد. معرفی افراد موفق در ترک سیگار نیز از دیگر اقدامات ترویجی است که در برنامه کاهش مصرف سیگار به آن پرداخته شده است.
اعلام ماهانه مرگ‌های منتسب به سیگار در دستور کار وزارت بهداشت
رییس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت همچنین از اقدامات در دست انجام جهت اعلام دوره‌ای مرگ‌های زودرس منتسب به سیگار خبر می‌دهد و می‌گوید: همچون راهنمایی و رانندگی روزانه تعداد تلفات جاده‌ای را اعلام می‌کند، لازم است جهت حساس‌سازی مردم، ماهانه تعداد مرگ‌های ناشی از سیگار را نیز اعلام کنیم.
به گفته دکتر دماری، ساخت مستند و تیزرهای تبلیغاتی به ویژه برای گروه نوجوانان جهت جلوگیری از ورود آنها به جرگه افراد سیگاری و راه‌اندازی موزه دخانیات جهت نمایش عینی و رایگان عوارض دخانیات به گروه سنی کودک، نوجوان، جوان و دیگر گروه‌های در معرض خطر از دیگر اقدامات ترویجی برنامه کاهش مصرف سیگار است.
ادغام درمان و مشاروه ترک سیگار در نظام مراقبت‌های اولیه
وی همچنین به اقدامات تسهیلی برنامه کاهش مصرف سیگار اشاره می‌کند و می‌گوید: ادغام درمان و مشاروه ترک سیگار در نظام مراقبت‌های اولیه از جمله این اقدامات است که شدیدا پیگیر اجرای آن هستیم و اولین مرکز بهداشتی درمانی الگو در این زمینه در پایان خرداد ماه در شهر محمدیه استان قزوین راه اندازی می شود. البته این مرکز اولین مرکز بهداشتی درمانی کشور است که خدمات جامع و یکپارچه مدیریت بیماری های غیرواگیر در آن ارائه می شود که به زودی از طریق رسانه ها اعلام خواهد شد. تشدید بازرسی از اماکن عمومی، اطراف مدارس، دکه‌ها و فروشگاه‌ها که جهت رعایت ضوابط و قوانین مربوط به سیگار و همچنین استفاده از ظرفیت مشارکت مردم برای منع استعمال دخانیات در اماکن عمومی از دیگر اقدامات در دست انجام در این زمینه است.
عوارض دود دست دوم سیگار
وی همچنین می‌گوید: مهم‌ترین مبحث در بخش تسهیلی و ترویجی کاهش مصرف سیگار، آموزش خانواده‌ها درباره مضرات و عوارض "دود دست دوم" است. ثابت شده افرادی که در مجاورت با یک فرد سیگاری هستند سه برابر بیشتر از سایر افراد در آینده سیگار مصرف می‌کنند. همچنین دود دست دوم عوارضی بر روی جنین از جمله افت ضریب هوشی جنین را به دنبال دارد. احتمال ایجاد سرطان پستان در دختران بویژه دختران در حال رشد در صورت مصرف سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار وجود دارد. کودکان و نوزادان، در خانه ای که یک سیگاری دارد، به نسبت سایر بچه ها بیشتر دچار بیماری هایی از قبیل سرماخوردگی، برونشیت، عفونت گوش و انواع مشکلات ریوی و تنفسی می شوند.
به گفته وی، باورهای غلطی برای ادامه مصرف سیگار در مردم کشور وجود دارد که تحقیق جامعی صورت نگرفته است به طور مثال برخی باور دارند که با مصرف سیگار استرس آنها کم می شود و آرام می شوند یا چنانکه سیگار را ترک کنند دچار سرطان می شوند چون که آشنا یا فامیل‌شان پس از چهل سال مصرف سیگار در عرض چند روز سیگار را کنار گذاشته و پس از چند ماه دچار سرطان شده است!
آیا قوانین و مصوبات کنترل دخانیات اجرایی شده است؟
رییس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در پاسخ به ایسنا مبنی بر آنکه آیا قوانین و مصوبات کنونی کنترل دخانیات اجرایی شده است، می‌گوید: امروز نسبت به 20 سال گذشته وضعیت خوب است؛ چراکه پیش از این وقتی کسی در اتوبوس مسافربری سیگار می کشید مردم مجبور به تحمل بودند! چراکه راننده خودش هم سیگار می‌کشید، اما امروز در اغلب موارد هم مردم اعتراض می‌کنند و هم خود راننده. بهتر است پاسخ این سوال را از دبیرخانه کنترل و مبارزه ملی با دخانیات پرسید.
دود سیگار در راه پله‌های وزارتخانه متولی سلامت
وی ادامه می‌دهد: البته باید میزان اجرایی شدن قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات ارزیابی شود. به عنوان مثال عملکرد ماده 8 قانون در زمینه افزایش 10 درصدی قیمت سالانه از طریق افزایش مالیات معلوم نیست. سیگار در کشور ما بسیار ارزان است اگر این ماده قانونی اجرایی می‌شد الان هر پاکت سیگار باید 15 تا 25 هزار تومان و حتی بیشتر باشد. ماده 9 قانون در زمینه ارایه خدمات مشاوره‌ای ترک دخانیات در نظام مراقبت‌های اولیه سلامت (شبکه‌های بهداشتی - درمانی کشور) اجرایی نشده است و برای 5 میلیون و 300 هزار نفر سیگاری تنها 70 یا 80 کلینیک ترک سیگار فعال داریم! ماده 13 در مورد منع استعمال دخانیات در نهادهاست و مرتکبان با جریمه و تنبیه مواجه خواهند شد. در این زمینه نیز باید دید چقدر این ماده اجرایی شده است و این درحالیست که بنده در راه پله‌های وزارت بهداشت هم شاهدم که سیگار می‌کشند! تابلوی سیگار ممنوع مطابق ماده 9 باید توسط متصدیان و کارفرمایان و مسئولان اماکن عمومی در نقاط مناسب و در معرض دید عموم نصب شود. شاهد توزیع قلیان از طریق سرویس تحویل در درب منزل هستیم هنوز حساسیتی برای این موضوع در مسئولان انتظامی و بهداشتی کشور مشاهده نکرده‌ام !
5 فایده ترک سیگار
مشاور معاون بهداشت وزیر بهداشت در پایان صحبت‌هایش می‌گوید: ما به عنوان وزارت بهداشت اقدامات زیادی باید انجام دهیم و تلاش‌های ما کافی نیست. باید فکورانه و با برنامه پیش رویم. این وضعیت شایسته مردم کشور نیست، تلاش‌های قبلی خوب بوده اما کافی نبوده است. باید روز به روز قبح مصرف سیگار و قلیان را در جامعه افزایش دهیم. برای مردم و هموطنان یادآوری می کنم که ترک سیگار حداقل 5 فایده دارد؛ طول عمر شما را افزایش می‌دهد، سلامت عزیزان و نزدیکان خود را افزایش می‌دهید، وضعیت بدنی شما و ظاهر اجتماعی شما بهبود می‌یابد و دوست داشتنی‌تر می‌شوید، پول شما صرفه جویی شده و می‌توانید برای تفریحات مورد علاقه‌تان هزینه کنید. بنابراین هنوز دیر نشده از همین امروز برای ترک سیگار اقدام کنید!