با مصوبه شورای عالی هواپیمایی، آزادسازی نرخ بلیت هواپیما، از روز گذشته
عملیاتی شد و از این پس، قیمت بلیت هواپیما مانند پروازهای خارجی، «کف»
مشخصی نخواهد داشت و در عوض، تا سقف خاصی قابل تعیین است. به عبارت دیگر،
با آزاد شدن قیمت بلیت هواپیما، به جای اینکه بلیت، یک نرخ ثابت داشته
باشد، قیمت آن با توجه به میزان «تقاضا» در مقاطع مختلف تعیین می‌شود.
تاکنون قیمت بلیت هواپیما به صورت دستوری از سوی شورای عالی هواپیمایی
تعیین و با تایید رئیس‌جمهور ابلاغ می‌شد. در آخرین تغییرات نیز قیمت بلیت
هواپیما چهاردهم آبان 1391، یک سال پس از اجرای هدفمندی یارانه‌ها، در
مسیرهای داخلی ۶۵ تا ۷۰ درصد افزایش یافت و تا امروز هم با همین قیمت
فروخته می‌شد. اما برخی از مدیران ایرلاین‌ها معتقدند که این میزان افزایش
قیمت در پروازهای داخلی، جبران هزینه‌های این شرکت‌ها را نمی‌کند. چنانکه
گفته می‌شود هزینه یک ساعت «صندلی-پرواز» (طبق آخرین تغییرات) 120 هزار
تومان است؛ در حالی که ارقام بسیار پایین‌تری از مسافران دریافت می‌شود.
با
تصویب و ابلاغ قانون برنامه پنجم توسعه و همزمان با اجرایی شدن بند 164
این قانون بالادستی، وزارت راه و شهرسازی موظف شد تا اقداماتی را برای
آزادسازی نرخ بلیت هواپیما در مسیرهای داخلی انجام دهد. تاکنون به دلیل
آنچه «فراهم نبودن ساز و کارهای لازم برای آزادسازی نرخ بلیت در
ایرلاین‌های کشور» خوانده می‌شد، کار آزادسازی نرخ بلیت هواپیما به تاخیر
افتاد. اما زمان قطعی اجرای آزادسازی نرخ بلیت هواپیما، 28 اردیبهشت ماه
امسال تعیین شد و از دیروز رسما ایرلاین‌های کشور با ساز و کار جدید اقدام
به فروش بلیت هواپیما کردند.
عوارض تحریم‌ها
تحریم‌های پی
در پی صنایع هوایی ایران و حتی ایرلاین‌ها که از سال‌های میانی دهه 60
خورشیدی آغاز شد؛ ناوگان هوایی کشور را در سال‌های اخیر با مشکلات جدی
مواجه کرده است. زیان‌ده بودن برخی مسیرهای پروازی با توجه به تعیین دستوری
قیمت بلیت هواپیما و افزایش هزینه‌های پرواز برای ایرلاین‌ها، زمین‌گیر
بودن بخش بزرگی از هواپیماهای ناوگان هوایی کشور، کمبود قطعات یدکی و نبود
امکان خرید هواپیماها از جمله مشکلاتی است که به دلیل وجود تحریم‌های مزمن
در صنعت هوایی کشور ایجاد شده است. اما با توجه به اینکه در توافق 6 ماهه
ژنو میان ایران و کشورهای 1+5، بخشی از تحریم‌ها علیه صنعت هواپیمایی ایران
به‌طور موقت لغو می‌شود، امیدواری‌هایی برای بهبود وضعیت ناوگان هوایی
کشور به وجود آمده است.
به گفته برخی کارشناسان، «هزینه‌های تعمیر و
نگهداری هواپیما ممکن است که ۵ تا ۶ درصد هزینه‌های یک ایرلاین را به خودش
اختصاص دهد. اما با هواپیماهایی که در ایران وجود دارد حدود ۲۵ درصد
هزینه‌هاي ایرلاین‌ها مربوط به تعمیر و نگهداری هواپیما است.»
از این رو، مسوولان وزارت راه و شهرسازی می‌گویند «یکی از اهداف آزادسازی قیمت بلیت کمک به نوسازی ناوگان هوایی ایران است.»
چه اتفاقی می‌افتد؟
تاکنون
قیمت بلیت هواپیما در مسیرهای خارجی به صورت «آزاد» تعیین می‌شد. یعنی
لزوما قیمت بلیت‌ها گران‌تر نبود. بلکه به میزان خدمات و مسیرهای مختلف،
قیمت بلیت یک نرخ ثابت نداشته و در برخی مسیرها قیمت‌ها کاهش پیدا کرده و
در مسیرهای دیگر، قیمت بالاتر رفته است. به عبارت دیگر، این حق انتخاب به
مسافران داده می‌شد که با توجه به بودجه خود، از خدمات ایرلاین مورد نظر
استفاده کنند.کارشناسان معتقدند با اجرای این سیستم فروش بلیت هواپیما،
رقابت میان شرکت‌های هوایی برای ارائه بالاترین سطح خدمات شدت می‌یابد و با
کاهش حضور نهاد بالادستی در ساز و کار تعیین قیمت بلیت هواپیما،
ایرلاین‌ها نیز سود مورد نظر خود را متناسب با خدمات ارائه شده به دست
می‌آورند.
با توجه به تجربیات پیشین، معمولا واژه آزادسازی مقدمه‌ای
برای «گران شدن» خوانده می‌شود و این نگرانی وجود دارد که آزادسازی قیمت
بلیت فقط به گرانی قیمت منجر شود و ثمری دیگر در پی نداشته باشد؛ به همین
دلیل برخی کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که دولت در کنار آزادسازی قیمت،
استانداردهای مشخصی را برای ارتقای کمی و کیفی خدمات شرکت‌های هوایی تعیین و
بر اجرای آن نظارت کند.
اصلاحات مورد نیاز
کار آزادسازی
نرخ بلیت هواپیما، مستلزم به‌کارگیری سیستم خاصی در مسیر فروش بلیت است که
گفته می‌شود در بسیاری از ایرلاین‌های داخلی موجود نیست. برخی کارشناسان
می‌گویند آزادسازی نرخ بلیت هواپیما بیش از هر چیز مستلزم «شفاف‌سازی» است؛
چنان که در دستورالعمل آزادسازی نیز «ایجاد سیستم رزرو بلیت شرکت‌های
هواپیمایی» به عنوان یکی از پیش‌نیازهای مهم اجرایی مورد تاکید قرار گرفته
است. البته با توجه به اینکه برخی ایرلاین‌ها سیستم مناسبی برای فروش بلیت
ندارند، آزادسازی ممکن است تبعاتی برای آنها به همراه داشته باشد. شرکت‌های
هواپیمایی قبل از آزادسازی باید نسبت به راه‌اندازی سیستم رزرو بلیت اقدام
کنند؛ البته «ایسنا»، همزمان با ابلاغ دستورالعمل آزادسازی نرخ بلیت
هواپیما خبر داده که «بر اساس بخشنامه‌های سازمان هواپیمایی برخی
ایرلاین‌ها در حال پیاده‌سازی این سیستم نرم افزاری هستند.»
آن گونه که
از خبرها بر می‌آید، پس از ابلاغ بخشنامه آزادسازی قیمت بلیت هواپیما،
ایرلاین‌های مختلف کشور، قرار است بر سر نرخ بلیت هواپیما به توافق برسند.
این موضوع می‌تواند به سود ایرلاین‌ها تمام شود و از میزان زیان‌دهی آنها
بکاهد. اما با توجه به اینکه تاکنون قیمت‌ها در هر مسیر خطوط هوایی، به
صورت دستوری مشخص شده بود؛ احتمال تخلف در سطح بسیار کمی بود و مسافران از
نرخ‌های مصوب، به راحتی مطلع می‌شدند. اما اکنون با اجرای آزادسازی و
متنوع‌سازی، نرخ بلیت هواپیما از حالت دستوری خارج شده و ممکن است هر ساعت
و هر روز قیمت یک مسیر متفاوت باشد. این سیاست جدید مزایایی از جمله
رقابت‌پذیری میان ایرلاین‌ها را در بر دارد و مسافران هم می‌توانند برای
ارزان شدن سفر خود زمان‌های کم‌تقاضاتر را انتخاب کنند اما نگرانی‌هایی نیز
وجود دارد. اینکه آیا با توجه به سخت شدن نظارت در این شرایط، بازار فروش
بلیت متلاطم نخواهد شد؟