دكتر محمود سريع‌القلم مي‌گويد ايران پانزدهمين قدرت بالقوه جهان است. اين
استاد تمام دانشگاه شهيد بهشتي در بيش از يك ساعتي كه تريبون سخنراني را در
دست داشت با مثال‌هاي مختلف درصدد پاسخ به اين سوال بود. اين استاد
دانشگاه عصر روز دوشنبه در نخستين نشست علمي پيرامون بررسي توسعه، زمينه‌ها
و موانع تحقق آن در ايران كه با همكاري انجمن اسلامي مدرسان دانشگاه گيلان
و بنياد در شرف تاسيس انديشه و توسعه گيلان برگزار شد با ذكر اين نكته كه
ايران از بهترين دانش‌آموختگان در حوزه مهندسي و پزشكي برخودار است، گفت بر
اين باور است كه به دليل وجود مزيت‌هاي جغرافيايي مختلف و راه داشتن به
آب‌هاي بين‌المللي و منابع عظيم نفت و گاز ايران پانزدهمين قدرت بالقوه
دنيا است و بايد براي بهره‌برداري از اين موقعيت به نفع مطلوب استفاده و
اولويت‌هاي خود را از تعدد خارج كرده و بر چند محور محدود برنامه‌ريزي كرد.
به گفته اين استاد دانشگاه، دولت‌هاي معاصر ايران در شناخت اولويت‌ها
توفيقي نداشته و اجماعي درباره اولويت‌ها صورت نگرفته تا شاهد ناكارآمدي
برنامه‌ريزي‌هاي مختلف باشيم.
حالا با وجود اين مسائل پيش‌نيازهاي توسعه در ايران كدام است؟سريع‌القلم
مي‌گويد بر اين باور است كه ايران با افزايش امكانات مالي و سرمايه‌گذاري،
تقويت قوه قضاييه و مقننه مستقل، شناخت واقعي از جهان و سياست خارجي تعاملي
با جهان مي‌تواند قدم در مسير توسعه پايدار بگذارد. او در اين باره به
افرادي كه نگرانند فرهنگ بومي ايران به دنبال توسعه از دست برود هم توضيح
داد و گفت لزوما ارتباطي بين توسعه و از بين رفتن فرهنگ بومي وجود ندارد.
مثال او چين و مالزي است: چين در سه دهه گذشته با وجود آنكه با دنيا تعامل
داشته است اما فرهنگ خود را فراموش نكرده است يا مالزي كه يك كشور
بين‌المللي اما در عين حال مبتني بر فرهنگ بومي خود است.
نروژ با درآمدهاي نفتي خود چه مي‌كند؟
نروژ كشوري اروپايي هم مانند ايران داراي منابع نفتي سرشار است. همين تشابه
باعث شد تا اين محقق مقايسه‌يي داشته باشد بين چگونگي هزينه كردن درآمدهاي
نفت در نروژ و ايران: در حالي كه نروژ هم مانند ايران داراي درآمدهاي نفتي
است اما طبق قانون تنها امكان استفاده از ? درصد درآمدهاي نفتي براي امور
جاري در آن وجود دارد يعني ?? درصد نفت نروژ در صندوقي واريز مي‌شود كه در
بيرون از اين كشور براي نسل‌هاي بعدي سرمايه‌گذاري مي‌شود. او اضافه كرد
اكنون سه سال است كه در پارلمان اين كشور بحث مي‌شود كه سه درصد ديگر به
اين اضافه شود اما با مخالفت‌هاي جدي روبه رو شده است.
او آمار جالب توجه
ديگري هم ارائه مي‌كند كه حاكي از مالكيت ?/? درصدي نروژي‌ها در شركت‌هاي
مهم اتحاديه اروپاست. سرمايه‌گذاري كه به گفته او نشان‌دهنده انضباط مالي و
انسجام فكري در هيات حاكمه نروژ در همان اندوخته نفتي است. در اين جلسه
درباره آينده علم در جهان هم اشاراتي صورت گرفت: ساختمان‌هاي دانشگاهي در
بسياري از كشورهاي جهان در حال تغيير است و بسياري از دانشگاه‌ها با انتخاب
سالني بزرگ تعداد زيادي دانشجو را با اينترنت به اساتيد و دانشگاه‌هاي
ديگر مناطق جهان وصل مي‌كنند يعني بسياري از آموزش‌هاي جهان به صورت آنلاين
انجام مي‌شود. اين همان جهاني است كه به گفته سريع‌القلم به‌شدت در حال
تغيير و ثروتمند شدن طبقه متوسط است.
چين چگونه تغيير كرد
سريع‌القلم بار‌ها چين را شاهد مثال خود در توسعه ذكر كرد و گفت: هر چند در
سال2012، 85 درصد هزينه نظامي چين در سكوت كامل خبري افزايش پيدا كرد اما
هيچ مقام مسوولي در اين كشور از افزايش قدرت نظامي چين صحبت نكرد و در واقع
مقامات چيني لازم نديدند براي دنيا شاخ و شانه بكشند و در حال حاضر هم با
ادبياتي بسيار صلح‌آميز در حال تغيير وضعيت شهروندان خود هستند. شهرونداني
كه به‌واسطه سطح زندگي پايين طي دو دهه قبل كمتر به عنوان گردشگر در
كشورهاي مختلف دنيا مشاهده مي‌شدند اما امروز نه تنها شاهد حضور گردشگران
چيني در دنيا كه كارگران، سرمايه‌گذاران و متخصصان آنها در دنيا هستيم.
براساس اين گفته‌ها امروز اين كشور به قدري در دنيا مهم شده است كه فقط 11
هزار چيني در خارج از مرزهاي اين كشور در حال آموزش زبان كشورشان به
شهروندان ديگر هستند.
همچنين زبان چيني در دنيا دومين زبان در جهان است.
كشوري كه تا يك دهه آينده قدرتي چند برابر فعلي پيدا مي‌كند و در حال حاضر
هم هيچ مساله‌يي در سطح جهان بدون نظر آنها قابل حل نيست. او به
برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته بعضي از كشور‌ها براي ارتقاي امنيت غذايي
شهروندان‌شان هم اشاره كرد و گفت بعضي از كشور‌ها مانند كره جنوبي و
عربستان با اجاره زمين‌هايي در آفريقا با استفاده از نيروي كار ارزان علاوه
بر توليد مواد غذايي با قيمت پايين‌تر محصول را ارزان‌تر در اختيار
شهروندان‌شان قرار مي‌دهند و مابقي آن را به كشورهاي ديگر صادر مي‌كنند.
اين پژوهشگر حوزه توسعه به ذكر مثال ديگري از كره جنوبي پرداخت و گفت در
حال حاضر كره‌جنوبي بهترين دانشگاه‌ها را در حوزه نساجي دارد و هدف آنها هم
اين است كه در 20 سال آينده به جايگاهي برسند كه 80 درصد پارچه مصرفي دنيا
از آنها خريداري شود.
استراليا، چين و اساتيد خارجي
سريع‌القلم كه تاكنون پژوهش‌هاي مختلفي درباره توسعه چين انجام داده است
چندي پيش به يك كنفرانس خارجي دعوت شد. مقامات استراليايي 10 استاد پژوهشگر
كه درباره چين مطالعاتي انجام داده بودند را به يك كنفرانس سه‌روزه دور از
محل كار رسمي‌شان دعوت كرده بودند تا تحليل خود را از آينده چين ارائه
كنند. به گفته سريع‌القلم يكي از 10 استاد حاضر در كنفرانس، در تمام سه
روزي كه آنها از پيش‌بيني و تحليل‌هاي سخن مي‌گفتند از نخست وزير تا اعضاي
دولت استراليا در سالن حضور داشتند و مانند يك خبرنگار يا دانشجو از اساتيد
سوال مي‌پرسيدند. سوالاتي كه به گفته اين استاد ايراني قرار بود نتيجه
مهمي داشته باشد؛ افزايش مهارت‌هاي دولتمردان براي تصميم‌گيري پيرامون
همسايه‌شان در آينده نزديك و دور. سريع‌القلم معتقد است استانداردها در
ايران هم نبايد صرفا تحت جغرافياي داخل كشور باشد و شخاص در هر جايگاه اگر
در مدار بين‌المللي حركت نكنند نمي‌توانند مفيد باشند. اين استاد دانشگاه
از موفقيت تركيه در صنعت توريسم هم سخن به ميان آورد: تنها در دو سال گذشته
تركيه موفق به جذب 36ميليون توريست شد كه چهار ميليون نفر آن ايراني
بوده‌اند. چرا؟ چون تركيه توانسته است با ارتباطات گسترده با جهان موجب
پيشرفت صنعت و دانشگاه‌هاي خود شود و طبق معيارهاي بين‌المللي رشد كند.
تحليل ذهني از دنيا
آيا نگاه ايران به دنيا متفاوت است؟ پاسخ سريع‌القلم به اين سوال مثبت است:
يكي ديگر از مشكلات موجود در ايران اين است كه بسياري از تحليل‌هاي داخلي
درباره نظام بين‌المللي منطبق بر واقعيات نيست بلكه برداشت‌هاي ذهني ما
است. يعني تلقي ما نسبت به جهان براساس آمار نيست بلكه آن‌گونه كه دوست
داريم دنيا را مي‌بينيم و به‌طور عميق از فناوري جهاني و همكاري‌هاي
منطقه‌يي و جهاني و حوزه آموزش بي‌اطلاع هستيم.
اسراييل و عربستان مخالف توسعه ايران
به گفته اين پژوهشگر، اسراييل و عربستان دو عامل در مقابل توسعه ايران
هستند چون اروپا و امريكا به عنوان دولت و حاكميت، مخالف توسعه اقتصادي و
ملي ايران نيستند اما در داخل اين حاكميت نيرويي وجود دارد؛ همان نيرويي
كه در ايران به عنوان نيروهاي صهيونيستي (آيپاك) معروف است كه با لابي،
بسياري از قوانين را به نفع منافع اسراييل تغيير مي‌دهد. او توضيح داد:
وقتي براي نخستين بار طي چند روز گذشته در كنگره امريكا مصوبه‌يي براي
استفاده از نام خليج‌عربي به جاي خليج فارس مصوب مي‌شود بايد بدانيم كه اين
سيگنال سياسي مهمي است و عربستان در حال سرمايه‌گذاري گسترده عليه ايران
در امريكاست. اين استاد دانشگاه تاكيد كرد انرژي‌اي كه امروز عربستان عليه
ايران استفاده مي‌كند كمتر از اسراييل نيست. اين در حالي است كه نگاه ما به
عربستان همواره متضاد بوده. يعني گاه اين كشور را برادر خود در جهان
اسلام خوانده‌ايم و گاه دشمن. در حالي كه عربستان تغييري نكرده و
رويكردهايش مثل گذشته است.
اولويت از دولتي به دولت ديگر تغيير نكند
موضوع بعدي مورد اشاره اين استاد دانشگاه اين است كه اولويت‌هاي ملي نبايد
از دولتي به دولت ديگر تغيير كند. او توسعه را به مسابقه دوي امدادي تشبيه
مي‌كند كه نفرات بايد براي موفقيت در يك مسير مشخص بدوند و به هم كمك كنند و
مدام نمي‌توانيم هربار مسير مسابقه را تغيير دهيم. همين باور مي‌گويد
نبايد نگاه كلان خود را به سياست خارجي، فرهنگ و اقتصاد از يك دولت به دولت
ديگر تغيير دهيم بلكه فقط بايد در روش‌هاي اجرايي تغييراتي انجام شود.
سريع‌القلم تاكيد كرد بين مباني سياست خارجي و اقتصادي ريل مشتركي وجود
دارد كه براي توسعه بايد از آن استفاده كرد چون سياست خارجي ما نمي‌تواند
تقابلي باشد و همزمان بگوييم خواستار توسعه اقتصادي با جهان هستيم.
او نرخ
رشد اقتصادي كه مي‌تواند ضامن حل بسياري از مشكلات داخلي ايران باشد را رشد
? درصدي معرفي كرد و گفت ريل مشتركي بايد بين سياست خارجي و الزامات توسعه
اقتصادي ايجاد شود. چون يك كشور نمي‌تواند در سياست خارجي يك مباني داشته
باشد اما در حوزه اقتصاد مبناي ديگري براي خود تعريف كند. يعني يك كشور
نمي‌تواند در عرصه سياست خارجي به دنيا اعلام كند كه رويكرد ما تقابلي است
اما در حوزه اقتصاد حاضر به همكاري با شما هستيم.
او در اينجا بار ديگر
چين را مثال زد و گفت: اين كشور زماني پيشرفت كرد كه نگاهش را به دنيا
تغيير داد. چون زماني در اين كشور اين باور وجود داشت كه چين مركز جهان و
رهبر كشورهاي جهان سوم است اما در كمتر از ?? سال بعد اين كشور توسعه پيدا
كرد چون به اين نتيجه رسيد كه رهبر جهان سوم بودن ارزشي براي مردم اين كشور
ندارد. به گفته اين پژوهشگر حوزه توسعه، به جز دولتمردان، شهروندان هم در
فرآيند توسعه كشور مسووليت دارند و بايد بخشي از وقت خود را براي بهتر شدن
جامعه اختصاص دهند و نبايد به دنبال اين باشند كه همه مشكلات را دولت حل
كند چون اين تفكر باعث مي‌شود كه كار‌ها با تاخير انجام شود. سريع‌القلم
تاكيد كرد اگر ما درصدد رشد و توسعه باشيم نبايد تنها گروهي، طايفه‌يي و
قبيله‌يي فكر كنيم. بلكه بايد به كل ايران بينديشيم.