«پنجشنبه و جمعه‌ها تا يك ساعت هم منتظر غذا شده‌ايم. اما
مي‌خواستيم از اينجا همبرگر بگيريم.» داخل مغازه هوا نسبت به بيرون گرم‌تر
است، از ديوار رستوران آدم بالا مي‌رود تا براي نشستن و همبرگر خوردن صندلي
پيدا كند. در ميانه‌هاي صف صندوق، خانواده‌يي ايستاده‌اند، ساعت حدود 11
شب، دو فرزند حدودا دبستاني دارند كه خميازه‌هاي طولاني مي‌كشند. آنها فردا
بايد به مدرسه بروند و اين طور كه از شواهد مشخص است، تا همبرگر نخورند
خواب‌شان نمي‌برد.
رضا با دوستانش به اين همبرگرفروشي آمده، رضا مي‌گويد: گاهي اوقات پيش
مي‌آيد كه آخر هفته تا يك ساعت هم منتظر غذا شده‌ايم. رضا از ميزان
علاقه‌اش به همبرگر گفت: «اينكه شما مي‌گوييد، تازگي‌ها همبرگرفروشي‌هاي
زيادي در تهران افتتاح شده براي من هم جالب است، شخصا من و دوستانم ترجيح
مي‌دهيم كه اگر خواستيم غذاي بيرون بخوريم، همبرگر را انتخاب كنيم. به نظرم
ميزان ضرر اين فست‌فود نسبت به فستفودهاي ديگر كمتر است. حالا هم خيلي
گرسنه‌ام بيشتر از اين نمي‌توانم صحبت كنم.»
يك ساعت صبر كردن براي يك ربع غذا خوردن
فرآيند از توليد به مصرف همبرگرفروشي‌ها يا به صورت كلي فستفودها اين‌گونه
است كه شما بايد البته بيشتر در ايران، مدت زمان زيادي را در صف منتظر
باشيد اما بلا فاصله تا غذاي شما حاضر شد، تند تند آن را بخوريد و جاي خود
را به فرد ديگري دهيد. در كنار ميز يك خانواده ايستادم تا محاسبه كنم، كل
مدت زماني كه غذاي آنها تمام مي‌شود چند دقيقه طول مي‌كشد، آنها براي سفارش
و سپس تحويل غذايشان حدود 45 دقيقه صبر كردند اما تنها 15 دقيقه كل خوردن
غذاي آنها طول كشيد و زود از رستوران خارج شدند.
صادقي، پدر خانواده است،
او درباره انتخاب فست‌فود آن هم ساعت 11 شب براي خانواده‌اش گفت: «بچه‌ها
از اين غذاها دوست دارند من هم مجبور هستم كه آنها را به اينجا بياورم تا
از خوردن غذا لذت ببرند، مثل خيلي چيزهاي قديمي ديگري كه بچه‌هاي امروزي
دوست ندارند، آنها هم غذاهاي قديمي را نمي‌پسندند و ترجيح مي‌دهند كه
هفته‌يي يك‌بار از فستفودها استفاده كنند.» البته اين را بگويم كه خودش
هم از خوردن همبرگر لذت عجيبي مي‌برد، ازش پرسيدم كه به نظر مي‌رسد خود تون
هم از خوردن همبرگر و البته فست‌فود لذت مي‌بريد، درسته ؟
صادقي گفت:
«البته پدر خانواده هم از خوردن اين غذاها لذت مي‌برد و همه تقصير فست‌فود
خوردن را هم نمي‌توان گردن بچه‌ها انداخت، مي‌دانم كه نبايد زياد هم خودمان
و هم بچه‌ها را به اين غذاها عادت داد» سپس خنديد و البته اضافه وزن به
مقدار زيادي در ايشان مشاهده مي‌شد. از اين همبرگرفروشي بيرون آمدم و مقصد
ديگري كه انتخاب كردم، همبرگرفروشي ديگري بود كه تنها با فاصله 500 متر آن
طرف قرار داشت، با دكوراسيون چوبي و زرد رنگ كه به دليل فضاي محدودي كه در
داخل رستوران بود بيشتر مردم بيرون از رستوران روي ماشين‌هاي‌شان غذا
مي‌خوردند. داخل اين مغازه نهايتا جاي نشستن پنج تا شش نفر بيشتر نبود.
رامين با حدود 10 همبرگر، از رستوران بيرون آمد، همبرگرها را روي ماشين
گذاشت و دوستانش يكي يكي آمدند تا شروع به خوردن غذا كنند. از رامين پرسيدم
كه چرا اين همبرگرفروشي را انتخاب كرده و آن يكي كه نزديك اينجاست را
انتخاب نكرده و اصلا چرا همبرگر و فست‌فود. رامين گفت: «به نظرم نسبت به
فستفودهاي ديگر در تهران خوشمزه‌تر و به صرفه‌تر است، البته اين
همبرگرفروشي‌هايي كه به تازگي باز شده‌اند، نسبت به بقيه گران‌تر هستند،
اما واقعا خوشمزه هستند، من چندماه پيش تركيه بودم و آنجا مك‌دونالد خوردم،
به نظر خودم و دوستانم بسياري از همبرگرفروشي‌هاي تهران از مك‌دونالد
خوشمزه‌ترند. اما سعي مي‌كنيم كه زياد از فست‌فود استفاده نكنيم هم ضرر
دارد هم اينكه پول نداريم.»
دومين علت ايجاد سرطان فست‌فود است
به گفته مقام‌هاي سازمان جهاني بهداشت، دومين علت ايجاد سرطان، مصرف
فست‌فود است. دكتر پيام آزاده، دبير پنجمين همايش سالانه سرطان ايران از
آمار 7 ميليوني موارد مرگ و مير ناشي از سرطان در دنيا در سال گذشته خبر
مي‌دهد و مي‌گويد: انتظار مي‌رود تا سال 2020 اين رقم به 10 ميليون نفر
برسد و در 40 سال آينده اين رقم به دوبرابر خواهد رسيد. شبيه اين آمار به
خصوص در زمينه سرطان‌هاي دستگاه گوارش در كشور ما نيز وجود دارد و از آنجا
كه نخستين محل ورود غذا به بدن دستگاه گوارش است، شكي نداريم كه تغيير
عادت‌هاي غذايي يكي از علل شيوع سرطان‌هاي دستگاه گوارش در كشور ما است.
حدود 30 درصد سرطان‌هاي سينه، روده و پروستات با تغذيه ارتباط مستقيم
دارند.
طبق تحقيقات عادت‌هاي غذايي در 10 سال اول زندگي دختران با ابتلاي
آنها به سرطان سينه در بزرگسالي مرتبط است. هرچه رژيم غذايي آنها گياهي‌تر و
حاوي حبوب، غله، ميوه‌ها و سبزي متنوع باشد، در پيشگيري از بيشتر سرطان‌ها
موثر است. ميزان استفاده مردم ايران از فستفودها در چند سال اخير به‌شدت
زياد بوده و به همين خاطر شما در هر خياباني كه حركت كنيد علاوه بر بانك كه
همه‌جا هست، در كنار همين بانك‌ها يك فست‌فود هم باز شده است، تهديد
سلامتي مردم، از جمله مهم‌ترين مشكلاتي است كه مصرف زياد اين فستفودها به
همراه خواهد داشت.
آن طور كه در گزارش‌هاي زمستان سال 1392 توسط بانك
مركزي اعلام شد، 77 ميليون ايراني سالانه بيش از 1/11 هزار ميليارد تومان
براي خوردن غذا و فست‌فود هزينه مي‌كنند. اين رقم را با توجه به دلار سه
هزار توماني مي‌توان به 7/3 ميليارد دلار تبديل كرد. طبق آخرين بررسي‌هاي
بانك مركزي تا پايان سال 90 هر خانوار ايراني سالانه 380 هزار تومان صرف
خريد فست‌فود مي‌كردند. هرچند هنوز ارقام جديد اعلام نشده اما با توجه به
اينكه شاخص بهاي گروه غذاها و خوراكي‌هاي آماده و آشاميدني‌ها در سال 91
نسبت به سال 90 معادل 7/39 درصد افزايش يافته مي‌توان اشاره كرد با احتساب
تورم 7/39 درصدي شاخص اين گروه در سال 91 ميزان هزينه سالانه هر خانوار در
اين بخش از 380 هزار و 742 تومان در سال 90 با بيش از 151 هزار تومان
افزايش به 531 هزار و 896 تومان رسيده است.
با توجه به وجود 21 ميليون
خانوار ايراني (طبق اعلام مركز آمار ايران) حجم بازار غذاها و خوراكي‌هاي
آماده در ايران به بيش از 1/11 هزار ميليارد تومان مي‌رسد.
چرا فستفودهاي تهران عمر زيادي نمي‌كنند؟
به يكي ديگر از همبرگرفروشي‌هاي محبوب تهران مي‌روم، در يكي از روزهاي ميان
هفته، براي گرفتن غذا بايد مدت زمان 20 دقيقه‌يي را منتظر بمانيد، ميثم
همين الان غذايش تمام شد، از او درباره رستوران‌هاي فست‌فود مي‌پرسم و
گسترش همبرگرفروشي در تهران. ميثم گفت: يكي از دلايلي كه به نظرم خيلي از
رستوران‌هايي كه حالت فست‌فودي دارند در ايران عمر زيادي نمي‌كنند، اين
مساله است كه روي برند خود كار نمي‌كنند، با توجه به اينكه شعب زيادي هم
دارند اما پس از يك مدتي كيفيت غذايي‌شان كم مي‌شود و كم‌كم مشتري‌هاي خود
را از دست مي‌دهند، الان همين جايي كه من غذا خوردم ممكن است كه تا يك سال
ديگر خوب باشد و پس از آن كيفيتش تغيير كند.
تورم به فستفودها هم رسيده است، به صورت تقريبي پس از گراني‌هايي كه در
تمام زمينه‌ها در كشور وجود داشت، تورم براي فست‌فود حدود 40 درصد محاسبه
شده است، بررسي هزينه خانوار در بخش خريد فست‌فود طي سال‌هاي 1384 تا سال
گذشته نشان مي‌دهد كه سال 1391 بيشترين تورم در اين بخش رخ داده است. در
حالي اين ميزان افزايش قيمت در سال 1391 به 7/ 39 درصد رسيده كه ميانگين
تورم اين بخش تا قبل از سال 1391 معادل 9/16 درصد بود.
شايد نداشتن ثبات در ميان فستفودهاي ايراني يكي از دلايلي است كه آنها عمر
زيادي نمي‌كنند. محمد، كارشناس ارتباطات است، او مشغول سفارش دادن همبرگر
است، از او درباره كيفيت غذاهاي فست‌فود در ايران و دلايل از بين رفتن
زودهنگام اين رستوران‌ها پرسيدم كه گفت: شايد نبود مواد غذايي خوب براي
مدت طولاني و آشپزهاي حرفه‌يي يكي از مهم‌ترين دلايلي باشد كه فستفودها در
ايران بعد از يك مدتي مشتري خود را از دست مي‌دهند. در واقع ممكن است كه
يك رستوران به هر دليلي آشپز خود را از دست داده باشد سپس نتوانسته كسي را
جايگزين كند و كيفيت غذايش پايين آمده، كسي مثل من كه شايد ماهي يك مرتبه
به همبرگرفروشي بيايم، ترجيح مي‌دهم همان طعم مورد علاقه‌ام را دوباره
استفاده كنم اما اگر با يك طعم متفاوت روبه‌رو شوم، حتما ديگر آنجا را
انتخاب نمي‌كنم.
كمبود رشد مصرف مواد غذايي در ايران
به عقيده كارشناسان بخش زيادي از مواد غذايي در ايران در چرخه توليد، توزيع
و مصرف به هدر مي‌رود و با انجام اصلاحات در اين سه بخش مي‌توان رشد
بي‌رويه مصرف مواد غذايي در اين كشور را مهار كرد. رتبه‌بندي جهاني ايران
از نظر رشد مصرف مواد غذايي نيز دچار تغيير عمده شده است. در حالي كه ايران
از نظر رشد مصرف مواد غذايي طي سال‌هاي 1990تا 1997به عنوان كشور 67 جهان
شناخته مي‌شد در دوره 1998تا 2005 به جايگاه 122 ارتقا پيدا كرد. كشور
آفريقايي رواندا بيشترين رشد مصرف مواد غذايي را طي دوران دوم داشته است.
رشد مصرف مواد غذايي در اين كشور طي دوره مذكور 1/7 درصد اعلام شده است.
پس
از اين كشور، كويت با 3/5 درصد، كنگو با 82/4 درصد، نيجر با 8/4 درصد و
ليبريا با 7/4 درصد به ترتيب در رتبه‌هاي دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند.
كمترين رشد مصرف مواد غذايي نيز به كشور بلاروس اختصاص دارد كه رشد منفي 2
درصد را در اين مدت تجربه كرده است. الگوي صحيح مصرف غذايي در حفظ سلامت
انسان و پيشگيري از بيماري‌هاي مزمن مانند بيماري‌هاي قلبي و عروقي، ديابت،
افزايش فشارخون، افزايش چربي خون و انواع سرطان‌ها موثر است.
در سال 1390،
دكتر زهرا عبداللهي، معاون دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت در اين
باره گفت: روزانه 800 مورد مرگ در كشور اتفاق مي‌افتد كه 300 مورد آن به
دليل بيماري‌هاي قلبي و عروقي است و يكي از دلايل عمده آن مصرف روغن نباتي
جامد است كه با داشتن اسيدهاي چرب اشباع شده موجب رسوب پلاك‌هاي چربي در
جدار عروق و بسته شدن آنها مي‌شود. يكي ديگر از عوامل خطر بروز بيماري‌هاي
متابوليك، افزايش مصرف مواد قندي است كه علت آن مصرف بي‌رويه نوشابه‌هاي
گازدار است. بر اساس آمار موجود سرانه مصرف نوشابه در كشور 42 ليتر در سال
است و هر بطري معمولي 300 ميلي ليتري نوشابه حاوي 28 گرم قند است. به گفته
وي، مصرف بي‌رويه نوشابه‌هاي گازدار يكي از عوامل عمده بروز چاقي است و
چاقي زمينه‌ساز انواع بيماري‌هاي قلبي و عروقي، ديابت و انواع سرطان‌ها
ست.
سرمايه‌گذاران براي ثبت برند فستفودهاي ايراني تلاش نمي‌كنند
بر اين اساس شاخص هزينه غذاها و خوراكي‌هاي آماده در سال 84 معادل 9/11
درصد، سال 85 معادل 8/13 درصد، سال 86 معادل 3/27 درصد، سال 87 معادل 8/13
درصد، سال 88 معادل 2/15 درصد، سال 89 معادل 4/10 درصد و سال 90 معادل 9/25
درصد بوده است. مراجعه به ميزان هزينه‌ها نيز نشان مي‌دهد كه طي سال‌هاي
1383 تا 1391 هزينه‌يي كه خانوار براي خريد فست‌فود صرف كرده‌اند 1/4 برابر
شده است.
حسين، فروشنده يكي از اين همبرگرفروشي‌هاست، او درباره فعاليت
فستفودها و مدت زمان مفيد فعاليت‌شان گفت: در ايران اين‌گونه است كه اگر
كسي بخواهد از رستوراني نمايندگي داشته باشد تقريبا رقمي بين 70 تا بيشتر
از 150 ميليون تومان كه بستگي به شهرت و سابقه فعاليت رستوران دارد بايد
هزينه كند و آن رستوران تمامي تجهيزات مربوط با رستوران را در اختيارشان
مي‌گذارند. در ايران به صورت حرفه‌يي روي تجارتي به نام فست‌فود و رستوران
تمركز نشده است، هر كسي براي مدت زمان كوتاهي رستوران مي‌زند و وقتي به آن
ميزان پولي كه نياز داشت رسيد كار و كاسبي را تعطيل مي‌كند، به همين خاطر
ما هيچ فست‌فود با سابقه‌يي نداريم.
مردم كه غذايشان را مي‌خورند كم‌كم
بسته‌هاي مقواي غذايشان را به داخل سطل مي‌اندازند و راهي خانه‌هايشان
مي‌شوند. زماني عكس‌هاي همبرگرهاي خارجي فقط به در و ديوار رستوران‌ها و
فستفودهاي ايراني بود، اما حالا همان عكس‌ها به واقعيت تبديل شده و شما
تصوير همبرگري را كه مي‌بينيد مي‌خوريد، با توجه به گسترش شبكه‌هاي
اجتماعي، افزايش به اشتراك گذاشتن عكس‌هاي غذا به خصوص در شبكه اجتماعي
اينستاگرام باعث شده تا بعضي از مردمي كه با آدرس و مدل اين غذاها آشنا
نيستند به خوبي بتوانند براي انتخاب رستوران و همبرگرفروشي مورد علاقه خود
دست به انتخاب بزنند.
كافي است در بخش جست‌وجو اسم غذاها را با هشتگ آن سرچ
كنند، آن وقت با مقدار زيادي از رستوران و فست‌فود مواجه مي‌شويد.
ثروتمندان ايران، 41 برابر فقرا به رستوران مي‌روند
اما جزييات ديگري از بررسي‌هاي بانك مركزي درباره مصرف غذاهاي آماده خانوار
نشان از افزايش سهم اين بخش از كل هزينه خانوار دارد. در حالي كه طي
سال‌هاي 1383 تا 1389 خانوار ايراني 1/2 درصد از كل هزينه ناخالص خود را
صرف خريد غذاها و خوراكي‌هاي آماده مي‌كردند، اين ميزان در سال 1390
بالاخره تغيير كرده است. در سال 1390 اين ميزان به 2/2 درصد افزايش يافته
است. هرچند اين ميزان افزايش در حد 1/0 درصد، ناچيز به نظر مي‌رسد اما با
توجه به ثبات هفت ساله اين نرخ تغيير 1/0 درصدي آن هم به نظر قابل توجه
مي‌رسد. اما بعضي اظهارنظرهاي جالب مردم را نمي‌توان به راحتي از كنارش گذر
كرد، از بيشتر آنها پرسيدم كه اگر به كشورهاي ديگر سفر كرده‌ايد، به
نظرتان همبرگرها و فستفودهاي ايراني خوشمزه‌ترند يا خارجي‌ها، وقتي با اين
سوال مواجه مي‌شدند، ابتدا كمي فكر مي‌كردند و خيلي با اكراه و به گونه‌يي
كه خودشان هم باورشان نمي‌شد، مي‌گفتند، واقعا ايراني‌ها خوشمزه‌تر است.
الهام، 11 سال در خارج از ايران زندگي كرده است و دو سه سالي مي‌شود كه در
تهران است، الهام درباره مقايسه فستفودها و همبرگرفروشي‌هاي تهران با خارج
از ايران گفت: با قاطعيت نمي‌توان گفت كه فستفودهاي ايراني خوشمزه هستند
اما نسبت به خيلي از كشورهاي اروپايي واقعا فستفودهاي ايراني به خصوص
همبرگر و غذاهاي ايتاليايي خوشمزه‌تر هستند اما استفاده از روغن‌هاي
نامرغوب و نبود نان‌هاي خوشمزه از جمله تفاوت‌هاي بزرگي است كه ميان
رستوران‌هاي ايراني و خارجي وجود دارد.
در كنار اين، بررسي‌هاي بانك مركزي نشان مي‌دهد دهك دهم يعني پولدارترين
قشر كشور 41 برابر بيشتر از دهك اول يعني ضعيف‌ترين قشر براي رستوران و هتل
هزينه مي‌كنند كه بخشي از اين گروه رستوران و هتل شامل غذاها و خوراكي‌هاي
آماده است. در اين بخش آن طور كه بانك مركزي گزارش داده در سال 1390 دهك
دهم سالانه بيش از يك ميليون و 402 هزار تومان و دهك اول سالانه 34 هزار
تومان هزينه مي‌كنند. اين در حالي است كه در سال 1385 دهك دهم 45 برابر
بيشتر از دهك اول در بخش رستوران و هتل هزينه مي‌كرد. در آن سال در حالي كه
دهك دهم سالانه 587 هزار تومان براي هزينه‌هاي مربوط به رستوران و هتل
هزينه مي‌كرد، دهك اول 13 هزار تومان هزينه مي‌كرد.
چندي پيش روزنامه
واشنگتن پست در گزارشي كه بيشتر به صورت عكس بود، درباره موج افتتاح
همبرگرفروشي‌هاي مختلف در تهران عكس گرفته و تهيه كرده بود. در گزارش
واشنگتن پست آمده است: شهر تهران به طور فزاينده‌يي شاهد گسترش رستوران‌هاي
مخصوص فروش همبرگر است كه موسيقي «راك‌اند رول» نيز از آنها پخش مي‌شود.
همبرگر ديگر تنها ويژه امريكايي‌ها نيست بلكه اين ساندويچ محبوب، به ميزان
گسترده‌يي در ميان جوانان ايران نيز طرفدار دارد. موسيقي راك از رستوران
فست‌فود «گاراژ گريل» در يكي از مناطق گرانقيمت تهران شنيده مي‌شود.
در
جايي كه عكس‌هاي بازيگراني مانند پل نيومن و جيمز دين روي ديوارهاي آن ديده
مي‌شود. اين رستوران يكي از مكان‌هاي مورد علاقه جوانان پايتخت ايران است،
افرادي كه براي لذت بردن از همبرگر اشتهاآور به اين مكان مي‌آيند.
مردم با خوردن فست‌فود تفريح مي‌كنند
حالا در كنار اين همبرگرفروشي‌هاي جذاب در تهران مي‌توان به رستوران‌هاي
مختلفي ديگري اشاره كرد از جمله رستوران‌هاي ايتاليايي، ژاپني، چيني،
مغولي، عربي و تركي كه تهران را تبديل كرده به شهري براي خوردن غذا، از
پايين‌ترين قيمت‌ها تا گران‌ترين قيمت‌ها. اما ميزان بالاي استفاده
ايراني‌ها از فستفودها باعث به وجود آمدن بيماري‌هاي بسيار خطرناكي
مي‌شود. به گفته سازمان جهاني بهداشت، فست‌فود در مجموع دشمن سلامت است، غذايي عموما بي‌ارزش، پر از چربي غير اشباع كه منجر به ديابت، سكته مغزي و
قلبي، بيماري‌هاي قلبي و عروقي مي‌شود.
فست‌فود به خصوص اگر ماده اوليه آن
گوشت باشد، فرآوري شده است يعني با افزودن مواد نگه دارنده كه در بدن
صددرصد منجر به جهش‌هاي ژنتيكي مي‌شود توليد مي‌شود، البته هميشه جهش‌هاي
ژنتيكي مساوي با بروز سرطان نيست اما مي‌دانيم كه گوشت فرآوري شده موجود در
فست‌فود منجر به ايجاد موادي مي‌شود كه مي‌توانند در پي جهش ژنتيكي به
ابتلاي فرد به سرطان بينجامند، به خصوص به علت وجود موادي مثل نيترات سديم
كه فست‌فود را خوشمزه‌تر مي‌كند و در كالباس، سوسيس و برگر استفاده مي‌شود.
اين ماده در بدن تبديل به نيتروزامين كه صددرصد سرطان‌زاست مي‌شود.
مهم‌ترين علت ايجاد سرطان‌هاي دستگاه گوارش همين ماده است و تاثير آن در به
وجود آمدن سرطان قطعي است. در كشور ما آلودگي مواد غذايي به مواد سرطان‌زا
و روش پخت مواد غذايي دو علت اصلي افزايش سرطان‌هاي دستگاه گوارش است.
ساعت نزديكاي 11:30، 12 شب كه مي‌شود كم‌كم فستفودها و اين
همبرگرفروشي‌ها ديگر سفارش دريافت نمي‌كنند، بعضي كه دير حركت كرده‌اند يا
در ترافيك مانده‌اند، با در بسته آنها مواجه مي‌شوند. عباس شهروند ديگري كه
معتقد است، مردم نمي‌دانند كه بايد براي تفريح به چه مكاني بروند به همين
خاطر هم تصميم مي‌گيرند كه به فستفودها و اين مدل رستوران‌ها بروند، شايد
خيلي از مردم خودشان هم مي‌دانند مصرف زياد اين فستفودها مضر است اما
ترجيح مي‌دهند به آن به چشم تفريح نگاه كنند.
كارگران همبرگرفروشي كه تا چند دقيقه پيش وقت سر خاراندن نداشتند حالا
زباله‌هاي مغازه را به سطل‌هاي آشغال مي‌اندازند و با ريختن آبي كف مغازه،
كم‌كم چراغ‌ها را خاموش مي‌كنند تا راهي خانه شوند.