ایران و عربستان در دوران پسا احمدی‌نژاد؟!

فرارو- یک کارشناس مسائل خاورمیانه گفت: «آقای روحانی از آنجا که خط مشی سیاست خارجی آقای هاشمی و خاتمی را دنبال می کند به نظر می رسد اظهار نظر اخیر ایشان مبنی بر بهبود روابط با عربستان می تواند گام مثبتی تلقی شود؛ اما به نظر می رسد این امر بسیار رویایی است و نباید ظرفیت های سیاسی و قدرت تاثیرگذار ایران را فدای رابطه با عربستان کرد.»

حسن روحانی در اولین نشست مطبوعاتی خود به عنوان رئیس جمهور منتخب ملت از لزوم بهبود روابط با کشورهای همسایه و به ویژه عربستان سخن گفت. پیش از این نشست پادشاه عربستان با ارسال پیامی پیروزی روحانی در انتخابات را به وی تبریک گفته بود. آیا فصل جدیدی در روابط ایران و عربستان در راه است؟

عربستان می تواند اولیّت ایران در دستگاه سیاست خارجی باشد
دکتر مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه، تحلیل گر و آینده پژوه سیاسی در گفتگو با فرارو گفت: «آنچه که باید در مرحله نخست بدان توجه نمود این است که مهمترین چالش پیش روی دولت آقای روحانی چالش زمان است که اگر این چالش زمان در عرصه سیاست داخلی و سیاست خارجی به خوبی مدیریت نشود می تواند به بحران زمان تبدیل شود.»

وی ادامه داد: «از این رو باید یک برنامه ریزی دقیق در عرصه سیاست داخلی و خارجی در جهت اولیّت بندی و اولویت بندی مصادیق هدف گذاری های سیاسی در هر دو عرصه صورت پذیرد.»

وی افزود: «اولیّت بندی و اولویت بندی هدف گذاری در این زمینه از آن جهت اهمیت دارد که می تواند چالش زمان را مدیریت و بسیج توانایی ها به سمت و سوی اهداف تعریف شده در هر دو عرصه را بهینه سازد.»

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «در اینجاست که آقای روحانی باید در درون مشارکت فعال ایجاد کرده و عناصر میانه رو از جناح های گوناگون سیاسی را از حاشیه به متن آورده و عناصر رادیکال را از متن به حاشیه براند تا بتواند از توانمندی های موجود در جامعه ملی برای رسیدن به اهداف تعریف شده در این موقعیت بسیار خطیر بهره ببرد.»

این کارشناس مسائل بین الملل اظهار کرد: «در صحنه سیاست خارجی نیز به همین صورت است و اگر مشارکت فعال در درون وجود دارد تعامل سازنده باید از برون صورت پذیرد و اولیّت بندی و اولویت بندی هدف گذاری ها در دستگاه سیاست خارجی صورت پذیرد.»

وی ادامه داد: «اگر ایران می خواهد در عرصه بین المللی بازپروری جایگاه خود را دارا باشد و ضمن آنکه از اصول و ارزش های انقلابی خود حمایت می کند، جایگاه خود را برای رسیدن به آنها تقویت و مسائل اصلی و پرونده های بنیادین بین المللی خود را حل کند و آنها را به عنوان اولویت های سیاست خارجی در نظر بگیرد، اولیّت آن که ضرورت اجتناب ناپذیر برای رسیدن به آن اولویت ها است حل مسائل منطقه ای با قدرت های بزرگ منطقه ای است که به طور سنتی در تحرک های بین المللی موثر هستند.»

مطهرنیا گفت: «عربستان با وجود چالش های داخلی (بحران جایگزینی در خاندان آل سعود) که دارد اما همواره به عنوان یک کشور موثر در معادلات منطقه ای حضور داشته است.»

وی ادامه داد: «لذا عربستان از جایگاه ویژه ای برخوردار است و اگرچه اولویت ایران نیست اما می تواند اولیّت ایران در دستگاه سیاست خارجی باشد تا بتوان در نگاه منطقه ای و بین المللی بر اساس عملیات رسانه ای غرب علیه ایران شکاف ایجاد کرد و از تغییر موجود به خوبی بهره برد.»

این استاد دانشگاه گفت: «به نظر می رسد آقای دکتر روحانی با سبقه دیپلماتیکی که دارد در پی ایجاد یک فضای مثبت در حل این مسئله به عنوان اولیّت و نه اولویت دستگاه سیاست خارجی خود باشد و از این به بعد تلاش کند نگرش کشورهای عربی منطقه علیه ایران را تغییر داده تا اجماع منطقه ای بر اساس ایران هراسی در هشت سال گذشته که شدت و حدّت بیشتری پیدا کرده کاهش داده و با کاهش این شدت و حدّت و ایجاد شکاف در این زمینه با همگرایی و همکاری بیشتر اعتماد کشورهای منطقه به ایران را بازپروری نماید و در پرتو این بازپروری زمینه های مانور بیشتر در مسائل اصلی بین المللی همچون پرونده هسته ای را فراهم سازد.»

به بهبود رابطه با عربستان خوش بین نیستم
اما حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه در گفتگو با فرارو گفت: «روابط ایران و عربستان در طول سه دهه گذشته شاهد فراز و فرودهای بسیار بوده و تجربه نشان داده عربستان بدون اشاره آمریکا روابط خود را با دنیای خارج و به خصوص ایران تعریف نمی کند.»

وی ادامه داد: «عربستان با اینکه به لحاظ فرهنگی و سیاسی فاقد ظرفیت های لازم است ولی خود را به عنوان رقیب منطقه ای ایران تلقی می کند و تلاش دارد از طریق انزوای ایران نقش فعال تری در منطقه ایفا بکند.»

وی خاطرنشان کرد: «رویکرد عربستان در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و واقعه کشتار حجاج ایرانی در عربستان و نقش تخریبی این کشور در بحران سوریه و نیز در عراق، لبنان و ... نشان می دهد ظرفیت برای بازتعریف مناسبات ایران و عربستان خیلی بالا نیست و نیازمند زمان است؛ زیرا عربستان تابعی از سیاست های آمریکا و غرب است.»

وی تاکید کرد: «لذا خوش بینی درباره بهبود روابط ایران و عربستان نباید در حد بالایی باشد و باید منتظر بود و مشاهده کرد عربستان در آینده چه موضعی را اتخاذ خواهد کرد.»

هانی زاده اظهار کرد: «اختلافات بسیار زیادی میان ایران و عربستان درباره مسائل منطقه ای، بحث شیعه و سنی و نقش وهابی ها در کشتار شیعیان در عراق و پاکستان و کشتار علوی ها در سوریه وجود دارد که نشان می دهد عربستان آمادگی لازم را برای بهبود روابط با ایران ندارد.»

وی ادامه داد: «اما اقدام اخیر پادشاه عربستان در ارسال پیام تبریک برای آقای حسن روحانی نشان می دهد که عربستان به این نتیجه رسیده است که نمی تواند با این ظرفیت های پایین با ایران رقابت کند و به همین دلیل اگر عربستان می خواهد روابط خود را با ایران بهبود ببخشد باید صریحا در مورد مسائل عراق، سوریه، لبنان، پاکستان و مسئله تشیع موضع شفاف اتخاذ کند که این امر نیازمند زمان طولانی است که با توجه به بافت قبیله ای عربستان و اینکه برخی طوایف آنها جزئی از وهابیان هستند مایل نیستند با ایران رابطه مناسبی داشته باشند، به نظر نمی رسد در آینده به این سادگی امکان برقراری رابطه با عربستان وجود داشته باشد.»

هانی زاده گفت: «علی رغم اختلافات شدید میان دو کشور عربستان به عنوان کشور تاثیرگذار در سازمان همکاری های اسلامی و عضو فعال اوپک محسوب می شود. اما این کشور همواره از تمامی نهادهای منطقه ای و بین المللی برای تضعیف ایران استفاده کرده و خواهد کرد.»

وی ادامه داد: «همزمان با تحریم نفتی ایران، عربستان صادرات نفت خود را به میزان دو میلیون بشکه در روز افزایش داد و بر خلاف تصمیمات اوپک توانست بازار اروپا را اشباع کند.»

وی افزود: «به همین دلیل آقای روحانی از آنجا که خط مشی سیاست خارجی آقای هاشمی و خاتمی را دنبال می کند به نظر می رسد اظهار نظر اخیر ایشان مبنی بر بهبود روابط با عربستان می تواند گام مثبتی تلقی شود؛ اما به نظر می رسد این امر بسیار رویایی است و نباید ظرفیت های سیاسی و قدرت تاثیرگذار ایران را فدای رابطه با عربستان کرد.»

این کارشناس مسائل خاورمیانه تاکید کرد: «بنده به بهبود رابطه با عربستان خوش بین نیستم چون عربستان هیچگاه نسبت به ایران حسن نیت نداشته است؛ بلکه روابط خود را با بر اساس تاکتیک های سیاسی و نیازهای خود با جمهوری اسلامی ایران تعریف می کند. لذا سیاست خارجی ما باید هوشمندانه عمل کند و فریب بازی های عربستان را نخورد.»

وی ادامه داد: «عربستان مانند نوازنده ای است که رهبر ارکستر آن در امریکا قرار دارد و سیاست های این کشور تابعی از سیاست های آمریکا است و از خود چیزی ندارد.»

وی افزود: «لذا اگر ایران بخواهد روابط خود با کشورهای حوزه خلیج فارس و از جمله عربستان را بهبود ببخشد باید این کشورها را دور بزند و روابط خود را در درجه اول با کشورهای اروپایی و غربی بهبود ببخشد. چرا که بهبود روابط ایران با کشورهای غربی می تواند موجب این شود که کشورهای عرب منطقه خود به خود به سمت ایران متمایل شوند و در این شرایط ایران نیازی ندارد که برای بهبود روابط با این کشورهای ضعیف و بی هویت گامی بردارد.»