در روزهایی که بازار گمانه‌زنی پیرامون رسیدن یا نرسیدن فیلم‌ها به جشنواره سی‌ویکم فجر داغ است، وضعیت پروژه‌هایی که به نام "فاخر" و با صرف بودجه‌ای میلیاردی کلید خوردند بیش از سایر تولیدات جلب توجه می‌کند.
عنوان "فیلم فاخر" مثل "فیلم ملی"، "فیلم جشنواره‌ای"، "فیلم معناگرا" و... که هر یک در دوره‌ای به کلیدواژه‌ای برای توصیف تولیدات "مطلوب" نگاه رسمی حاکم بر سینمای ایران تبدیل شدند، در سال‌های اخیر چنین کارکردی داشته‌است. البته با این وجه اشتراک که این عنوان نیز مانند عناوین قبلی صاحب هیچ تعریف روشن و معینی نشده‌است.
اعلام رسمی 7 مصداق از "فیلم فاخر"
با تبدیل معاونت سینمایی به سازمان سینمایی اگرچه در زمینه ارائه تعریف بابت این عنوان هیچ اتفاق ویژه‌ای رخ نداد اما اعلام "مصادیق" خود یک گام به پیش در راستای تحلیل و بررسی دقیق‌تر این "شعار" بود. سازمان سینمایی اوایل آبان‌ماه امسال در قالب اطلاعیه‌ای رسمی نام 7 پروژه‌ای را که به‌زعم خود "تولیدات فاخر سینمای ایران در سال 91" می‌دانست رسانه‌ای کرد.
براساس این اطلاعیه پروژه‌های سینمایی "استرداد"، "چ"(چمران)، "عقاب صحرا"، "لاله"، "سوادیکا"(شیخ احمد قمی)، "برلین منفی هفت" و "فرزند چهارم" به‌عنوان فیلم‌های فاخر سازمان سینمایی معرفی شدند. جالب اینکه در همان مقطع سیرصعودی کمیت فیلم‌های فاخر تولید شده در یک سال به نسبت سال‌های قبل از سوی رسانه‌های نزدیک به سازمان سینمایی مورد تمجید قرار گرفت.
حداقل بار معنایی صدور این اطلاعیه در نیمه سال 91 این بود که فهرست اعلام شده نه "وعده‌ای برای آینده" بلکه "رونمایی از برنامه‌ای در حال اجرا" است. برهمین اساس انتظار می‌رفت اندکی پس از انتشار این فهرست اخبار پیشرفت تولید این 7 پروژه در رسانه‌های مختلف بازتاب پیدا کند. برخلاف این انتظار اما همان زمان خط خبری دیگری در رسانه‌ها کلید خورد با محوریت ابهام در بودجه فیلم‌های فاخر.
اظهارات متناقض مسئولان سینمایی در این زمینه ابهامات را بیشتر کرد. ابهاماتی که خبرگزاری مهر هم در گزارشی با عنوان "سایه سنگین تناقض آمار و تخلفات میلیاردی بر سر سینمای ایران" به آن پرداخت تا شاید بهانه‌ای برای شفاف‌سازی مسئولان شود. اتفاقی که متأسفانه تا به امروز هم رخ نداده‌است.
در کنار این ابهامات اما سرانجام هر یک از فیلم‌های قرار گرفته در فهرست آثار فاخر هم جالب توجه است. در روزهایی که سینمای ایران آماده محک زدن کارنامه خود در بستر برگزاری جشنواره فیلم فجر است برخی از پروژه‌های فاخر با اما و اگرهایی مواجه شده‌اند.
سرانجام فیلم‌های فاخر؛ می‌رسد یا نمی‌رسد!؟
از میان فهرست اولیه سازمان سینمایی فیلم سینمایی "لاله" به رغم جریان‌سازی خبری چند ماهه پیرامون کیفیت تولید آن که حتی پای کمیسیون فرهنگی مجلس را هم به میان کشید، سرانجام با کناره‌گیری تعدادی از عوامل تولید، به‌طور کامل به کما رفت و دیگر هیچ خبری درباره آن منتشر نشد. "سوادیکا" هم به‌عنوان دیگر پروژه میلیاردی سازمان سینمایی که بنابر اخبار اولیه قرار بوده تولید آن را روح‌الله شمقدری؛ برادر رئیس سازمان سینمایی عهده‌دار شود، در همان مرحله پیش تولید به‌دلیل مواجهه با نوسانات ارزی به‌طور کامل تعطیل شد.
از میان 5 فیلم دیگر هم کارگردان "برلین -7" رسماً در واکنش به فهرست منتشر شده از سوی سازمان سینمایی فیلم خود را اثری معمولی از نظر پروسه تولید معرفی کرد که اساسا پرخرج نبوده و به صرف تولید در خارج از کشور نمی‌توان آن را فاخر نامید. دو فیلم "عقاب صحرا" و "فرزند چهارم" هم با توجه به اخبار منتشر شده و نیز ترکیب عوامل اصلی و فرعی شرایطی مشابه با این فیلم دارند و بعید است از نظر پروداکشن و هزینه تولید مختصات ویژه‌ای به نسبت سایر تولیدات سینمای ایران داشته باشند.
بنابراین از فهرست 7 فیلم فاخری که قرار بود کارنامه سازمان سینمایی بر اساس آن سنجیده شود تنها می‌توان روی دو فیلم "استرداد" و "چ" حساب ویژه باز کرد که این دو فیلم نیز با حاشیه‌های جالب توجهی مواجه بوده‌اند.
فیلم سینمایی "استرداد" پس از تکمیل پروسه تولید و در مرحله بازبینی نهایی با ایرادات محتوایی مواجه شد. ایراداتی که ابتدا خبر رسید برای اصلاح آن باید برخی صحنه‌های نهایی مجدداً فیلمبرداری شود اما سرانجام اعلام شد با تدوین مجدد این ایرادات مرتفع شده است. حضور این فیلم در جشنواره سی‌ویکم قطعی است.
فیلم سینمایی "چ" اما وضعیتی متفاوت دارد. تازه‌ترین ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا در کنارحاشیه‌های فراوانی که در پروسه تولید با آن مواجه بود اکنون در آستانه جشنواره سی‌ویکم نیز نهایی شدنش با اما و اگرهایی روبروست. از طرفی خبر می‌رسد به دلیل طولانی بودن مراحل فنی پس تولید (مانند جلوه‌های ویژه سنگین رایانه‌ای) احتمال آماده شدن کار بسیار پایین است و از طرف دیگر از دبیرخانه جشنواره خبر می‌رسد حتی تا دقیقه نود هم منتظر رسیدن این فیلم خواهند ماند.
ساخت فیلم ارزان با بودجه‌ای برابر با "ملک سلیمان(ع)"!؟
فارغ از این فراز و فرودهای خبری درباره حاشیه‌های مرتبط با پروژه‌های فاخر سازمان سینمایی سوالی جدی در این میان جای طرح دارد و آن کیفیت تخصیص بودجه به این آثار است. بر اساس آمار متفاوت و گاه متناقضی که درباره کلیت بودجه تخصیص پیدا کرده به آثار فاخر رسانه‌ای شده‌است اگر کف این ارقام که به نقل از جواد شمقدری رسانه‌ای شده را در نظر بگیریم در سال جاری بیش از 24 میلیارد تومان بودجه مستقیم برای تولید آثار فاخر در اختیار سازمان سینمایی قرار گرفته‌است.
اگر خروجی هزینه این مبلغ را بخواهیم با فهرست 7 فیلم فاخر اعلام شده بسنجیم با توجه به توقف تولید دو فیلم "لاله" و "سوادیکا" برای 5 فیلم دیگر به‌طور متوسط چیزی حدود 5 میلیارد تومان به ازای هر فیلم هزینه شده‌است که باتوجه به جزئیاتی که در بالا اشاره شد لااقل درباره برخی از این آثار هم‌خوانی چندانی با خروجی ندارد.
برای قضاوت درباره این عدم هم‌خوانی بهتر است به‌یاد آوریم پیش از این مجتبی فرآورده تهیه‌کننده فیلم سینمایی "ملک سلیمان(ع)" هزینه تولید این پروژه عظیم را رسماً 5 میلیارد و 100 میلیون تومان اعلام کرده بود. حال فکر می‌کنید آثاری چون "عقاب صحرا"، "برلین -7" و "فرزند چهارم" از نظر پروداکشن کیفیتی قابل قیاس با "ملک سلیمان(ع)" را می‌توانند داشته باشند!؟
درباره دو پروژه دیگر هم اگرچه شنیده‌ها حاکی از پروداکشن قابل توجه است اما قطعاً شفاف‌سازی درباره جزئیات مبلغ هزینه شده در پروسه تولید این آثار می‌تواند به حل ابهامات کمک کند. به‌خصوص که پیش از این احمد میرعلایی به‌عنوان مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی در گفت‌وگویی درباره کیفیت حمایت این بنیاد از آثار فاخر اعلام کرده بود: "در راستای سیاست‌های دستیابی به جذابیت در سینما، سراغ فیلمنامه‌هایی رفته‌ایم که ممکن است جذابیت لازم را داشته باشند و در عین حال ساخت پروژه‌هایی را در دستور کار قرار دادیم که می‌توانند با قیمت پایین فاخر باشند."
اینکه هزینه متوسط 5 میلیارد تومان برای هر فیلم (که قطعاً در واقع امر به تساوی تقسیم نشده و در برخی از این پروژه‌ها فراتر از این مبلغ نیز بوده‌است) چه نسبتی با وعده "تولید ارزان قیمت فیلم فاخر" دارد بحثی مجزا می‌طلبد اما نمی‌توان از کنار ابهامات میلیاردی در این حوزه به راحتی گذشت. ای کاش هم چون دیگر کشورها جزئیات مالی حمایت دولتی از آثار سینمایی به‌صورت شفاف اعلام می‌شد تا نه فقط ابهامی باقی نماند که حتی در پروسه اکران هم بتوان قضاوتی صحیح‌تر درباره سیاست‌های حمایتی مدیران سینمایی داشت.
یادآوری یک نگرانی و هشدار
این نکات و ابهامات یادآور تذکر جدی مقام معظم رهبری در شهریورماه سال 89 است که گویا پس از دو سال برخی آن را از یاد برده‌اند. ایشان در دیدار با اعضا هیأت دولت صراحتاً اعلام کردند: "اوائل امسال بود یا پارسال بود (یادم نیست) وقتى راجع به همین بودجه فرهنگى صحبت شد، به آقاى رئیس جمهور گفتم که من وقتى شنیدم شما این رقم کلانِ سنگینِ فرهنگى را تصویب کردید، از نحوه مصرف و جذب آن نگران شدم؛ با اینکه قاعدتاً آدم باید خوشحال بشود وقتى که بودجه فرهنگى زیاد می‌‌شود. مدیران ما دوست دارند که بودجه‌اى که به آنها داده می‌‌شود، جذب کنند؛ چون می‌دانند که اگر امسال جذب نکردند، سال دیگر خبرى نیست؛ لذا ناچارند جذب کنند."
مقام معظم رهبری در همین بیانات تصریح کردند: "جذب بودجه فرهنگى در جاى مناسب، خیلى کار سختى است؛ کار آسانى نیست. کار فرهنگى مثل ساخت‌وساز نیست که آدم بگوید خیلى خوب، این زمین، این هم مصالح، حالا بروید بسازید... در کار فرهنگی باید به دنبال "تولیدات" بود نه کارهاى تشریفاتى و ویترینى چرا که "نمایش دادن کار فرهنگى، نه اینکه فایده‌اى ندارد؛ ضرر هم دارد. در زمینه‌ى فرهنگ باید دنبال کارهاى محتوایى و اصیل و واقعى رفت، که امروز نیاز عمده‌ى کشور هم این است."