پیشروی های اخیر معارضان سوری با پشتیبانی مالی و تسلیحاتی غرب و کشورهای عربی در برخی مناطق همزمان با موج تبلیغاتی رسانه های غربی مبنی بر تصمیم دولت سوریه برای استفاده از سلاح های شیمیایی بار دیگر گمانه‌زنی‌ها درباره ماندن یا رفتن اسد را تقویت کرده است.
پایگاه تحلیلی المانیتور وابسته به اندیشکده شورای آتلانتیک – ناتو – در آخرین تحلیل خود از اوضاع سوریه، چهار سناریو را به عنوان راه حل‌های احتمالی پیش رو برای خروج از بحران سوریه ترسیم کرده است.
پیشروی های اخیر معارضان سوری با پشتیبانی مالی و تسلیحاتی غرب و کشورهای عربی در برخی مناطق همزمان با موج تبلیغاتی رسانه های غربی مبنی بر تصمیم دولت سوریه برای استفاده از سلاح های شیمیایی بار دیگر گمانه زنی ها درباره ماندن یا رفتن اسد را تقویت کرده است. در همین حال دیدارهای اخیر میان ولادمیر پوتین و اردوغان از یکسو و گفتگوها میان اخضر ابراهیمی فرستاده ویژه سازمان ملل به سوریه، وزیر خارجه آمریکا هیلاری کلینتون و سرگئی لاوروف همتای روس وی، نشانه هایی از در جریان بودن راه حلی دیپلماتیک برای پایان دادن به بحران سوریه است.
با گذشت بیش از 22 ماه از آغاز بحران در سوریه، چهار روند بیشترین شانس را برای پایان دادن به بحران داخلی در سوریه و "پایان بازی" در این کشور دارند.
اولین سناریوی محتمل، ایفای نقش علویان در این بحران است. بشار اسد فرمانده نیروهای مسلح این کشور یا همان علویان است، و علویان سوریه نیز تا زمانیکه دیدگاهشان تغییر نکند به حمایت از اسد ادامه خواهند داد.
هرگونه طرحی که منجر به کنار گذاشتن علویان از نظام سیاسی سوریه شود و نگاهش به بحران سوریه نگاهی قومی و قبیله ای باشد، محکوم به شکست خواهد بود. پیشنهادات و راهکارهای ائتلاف ملی سوریه در استانبول یا قطر که هیچ جایگاهی برای علویان این کشور در نظر نگرفته است، بی نتیجه خواهد بود.
در همین حال، رابرت فورد سفیر آمریکا در سوریه نیز در راستای همین سناریو سعی کرده است علویان این کشور را به توقف حمایت از اسد و پیوستن به مخالفان تشویق کند. فورد اظهار داشته است که علویان نگران دوره پس از اسد هستند که ممکن است قربانی نسل کشی از سوی معارضان و مخالفانی شوند که قدرت را در دست خواهند گرفت.
به همین جهت، آن ها تا آخر در برابر مخالفان مقاومت خواهند کرد. بنابراین مخالفان سوری باید بدانند که آن ها در آینده سوریه به علویان نیاز خواهند داشت و باید این اطمینان را به این گروه از مردم سوریه بدهند که در "سوریه آینده" علویان نیز جایگاه خود را خواهند داشت و در رفاه و امنیت کامل همانند سایر سوری ها از حقوق خود برخوردار خواهند بود.
این اظهارنظر بار دیگر تاییدی بر این مسئله بود که جنگ داخلی در سوریه تنها جنگ میان اسد و مخالفانش نیست، بلکه جنگی قومی و قبیله ای است که در این کشور و در کل منطقه در جریان است. رابرت فورد جنگ سوریه را جنگ میان شیعیان علوی این کشور و اکثریت سنی سوریه می داند.
دو و نیم میلیون نفر از جمعیت 21 میلیون نفری سوریه را علویان تشکیل می دهند که در شهرهای بندری طرطوس و لاذقیه و شهرهایی دیگری نظیر حمص و حماء و سایر نقاط کشور سوریه پراکنده هستند. در اصل درگیری میان اقلیت شیعی و اکثریت سنی سوریه است و مسیحیان و دیگر گروه های اقلیت نیز قربانی آتش میان این دو گروه شده اند. سرنوشت اسد هرچه باشد، آشتی میان علویان و سنی های سوریه ضروری است.
سناریوی دوم، نقش روسیه در بحران سوریه است. در مورد نقش روسیه در سوریه سوال اصلی این نیست که آیا روسیه در نهایت به کناره گیری اسد رضایت می دهد و وی را ترغیب به کناره گیری می کند یا نه. چنین تفکری که ممکن است روسیه به اسد بگوید از قدرت کناره گیری کند و اسد نیز به این خواسته روسیه عمل کند توهمی بیش نیست. بهترین و موثرترین اقدامی که از روسیه می توان انتظار داشت این است که به عنوان واسطه غرب و اسد، وی را به برگزاری انتخابات زودهنگام و پیش از موعد – که هم اکنون برای سال 2014 برنامه ریزی شده است – ترغیب کند. اولین واکنش روسیه به تصمیم ترکیه و اروپا مبنی بر استقرار موشک‌های پاتریوت در مرز سوریه، تحویل سامانه موشکی قدرتمند اسکندر بود تا توان ارتش سوریه برای رویارویی احتمالی با ترکیه را بیش از گذشته افزایش دهد.
رویکرد مسکو به بحران سوریه رویکردی کاملا دیپلماتیک و نوین است و به نظر می رسد ترکیه نیز با این ایده روسیه هم اکنون کنار آمده و آن را پذیرفته است. براین اساس، حتی در صورت کناره گیری اسد از قدرت، مهره های اصلی نظام سوریه در جای خود خواهند ماند. این مهره های اصلی شامل ارتش این کشور نیز می شود که بیش از 200 هزار وفادار بشار اسد را در خود جای داده است و نیروی قابل توجهی به شمار می روند. اسد در صورت ترک کاخ ریاست جمهوری در سوریه باقی خواهد ماند و سوریه پس از اسد نیز به زمین بازی آمریکا و غرب تبدیل نخواهد شد.
درگیری نظامی ترکیه با سوریه
روند سوم که ممکن است تحولات سوریه را پیچیده‌تر کند، احتمال افزایش تنش میان سوریه و ترکیه است که باز بحث سلاح‌های شیمیایی سوریه داغ خواهد شد. جهاد مقدسی سخنگوی وزارت خارجه سوریه در مورد سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیک این کشور هفته گذشته اعلام کرد که سوریه این سلاح‌ها را در داخل خاک خود بکار نخواهد گرفت.
در ماه جولای نیز این مقام وزارت خارجه سوریه اعلام کرده بود که سلاح های شیمیایی تنها در صورت تجاوز خارجی بکار گرفته خواهد شد. وی تصریح کرد که در صورتی که بشار اسد دستور آماده سازی سلاح‌های شیمیایی را بدهد، ترکیه می‌تواند یکی از اهداف ما باشد، چرا که مرز ترکیه با سوریه به پایگاه امن مخالفان حکومت اسد تبدیل شده است و درخواست استقرار موشک‌های پاتریوت در مرز با سوریه نیز در راستای اقدام بر ضد دولت اسد بوده است.
سوریه عمق استراتژیک ایران است/ ایران کلیدی‌ترین بازیگر تحولات سوریه
چهارمین روندی که می‌تواند سرنوشت سوریه را تعیین کند، نقش ایران در تحولات این کشور است که می‌توان گفت تاثیر ایران از روسیه نیز بیشتر است. هیچ کشوری به اندازه ایران به دولت سوریه نزدیک نیست و منافع حیاتی در این کشور ندارد. سوریه عمق استراتژیک ایران است و خط ارتباطی ایران با حزب‌الله و دیگر گروه‌های مقاومت بوده است. ایران می‌تواند بازیگر کلیدی در حل معادله بحران در سوریه باشد. چه راه حل دیپلماتیک و چه در جبهه درگیری و جنگ.
این پایگاه تحلیلی وابسته به ناتو همچنین در گزارش خود ادعا می‌کند که سلاح‌های شیمیایی سوریه با کمک و همکاری نزدیک ایران تهیه شده است و تهدید به استفاده از این سلاح‌ها در صورت دخالت خارجی در سوریه نیز به ایران نسبت داده شده است. برنامه تسلیحات شیمیایی سوریه به دارایی استراتژیک ایران در این کشور تبدیل شده است، بویژه اینکه ایران و اسرائیل نیز طی یکسال گذشته خط و نشان‌های بسیاری برای یکدیگر کشیده‌اند.
سخنان سید حسن نصرالله در ماه اکتبر و اعلام اینکه پهپاد نفوذ کرده به سرزمین‌های اشغالی متعلق به حزب‌الله و ساخت ایران بوده است و تاکید بر توانمندی‌های پنهان گروه‌های مقاومت برای غافلگیری اسرائیل در زمان مناسب، تلویحا بیانگر دارایی‌های استراتژیک ایران در منطقه است.
ایران ، در شرایطی که برنامه هسته‌ایش تحت فشار قرار دارد، همچنین نگران دخالت غرب در سوریه و خارج کردن تسلیحات شیمیایی از این کشور است. به همین دلیل ممکن است ایران نیز طی بیانیه‌ای، دخالت خارجی در سوریه را به عنوان خط قرمز خود اعلام کند. رضایت دادن ایران به حمله نظامی به سوریه، پیامی نادرست از سوی ایران در مورد دارای استراتژیک خود است. در دور بعدی گفتگوی ایران و 1+5 نیز سوریه و مسائل استراتژیک خاورمیانه نیز قابل بحث و مذاکره خواهد بود. در نهایت این مسئله یک بحران داخلی و منطقه‌ای است که چشم‌انداز آینده آن – چه حل بحران و چه افزایش آن – به اتفاقات درون منطقه نیز وابسته است.
"پایان بازی" در سوریه، انتخابات خواهد بود که تنها پس از برقراری آتش بس عملی خواهد شد. برای آتش بس – اگر قرار بر آتش بس باشد – باید با اسد یا نماینده وی مذاکره کرد. و اگر قرار بر برگزاری انتخابات باشد، چه کسی از طرف علویان انتخاب خواهد شد؟ اگر خود اسد نباشد، آیا فردی نزدیک به وی از میان علویان و به تعبیری دیگر، "مدویدیف" سوریه خواهد بود؟
در سوریه نیز در بهترین حالت، اخوان‌المسلمین سوریه با تاثیرپذیری بیشتر از سلفی‌ها، مدل عدالت و آزادی مرسی را در برابر علویان روی کار خواهند آورد که احتمالا مورد حمایت مسیحیان و سنی‌های سکولار این کشور نیز خواهد بود. چه کسی پس از کناره‌گیری اسد و روی کار آمدن احتمالی اخوان‌المسلمین تضمین خواهد کرد که این کشور به سرنوشت مصر پس از مرسی دچار نشود و به سمت دیکتاتوری اخوانی نرود؟ به قدرت رسیدن سنی‌ها در سوریه نیز بسیار به روند تحولات مصر و مدل سکولار مرسی و اخوان‌المسلمین و موفقیت آن‌ها در جلب نظر تمام اقشار این کشور بستگی خواهد داشت.
منبع:مشرق