آنهایی که هر روز یا بیشتر روزها از جاده مخصوص می‌گذرند، حالا سال‌ها است با دود و دم آن انس گرفته و به شنیدن صداهای فلزی‌اش عادت کرده‌اند، به لباس آبی‌ها و لباس نارنجی‌هایش، به چراغ قرمز ایران‌خودرو، به سایپا و به چهارراه کرمان خودرو.
تصور همه آنهایی که «جاده مخصوص» مسیر روز و شب شان شده، این است که پشت دیوارهای این «جاده» کارگران مشغول کارند و فرصت سر خاراندن هم ندارند، اما واقعیت این روزها چیز دیگری است؛ تولید جای خود را به چای خوردن و استراحت‌کردن داده و از همین روست که جاده مخصوصی‌ها دود و دم و سرو صدای گذشته را حالا کمتر احساس می‌کنند.
آری؛ ركود در صنعت خودرو کار خود را کرده و از کارگرانی که وزارت صنعت هر ماه با افتخار نتیجه کارشان را آمار می‌داد، گروهي بيكار و بلاتكليف ساخته است.
هر چند خودروسازان طی ماه‌های اخیر تا جایی که توانسته‌اند حفظ ظاهر کرده و عذر کسی را نخواسته‌اند تا به این وسیله جلوی بیکاری ناشی از افت شدید تولید را بگیرند، اما واقعيت از بي‌كارشدن كارگران حكايت مي‌كند، اتفاقی که باید از آن با نام «بیکاری پنهان» یاد کرد.
بيكار و بیکاری
اواخر سال گذشته بود که فعالان صنعت خودرو به خصوص قطعه‌سازان نسبت به اوضاع بحرانی این صنعت هشدار دادند، هشداری که دولتی‌ها آن را جدی نگرفتند و نتایج این «بی‌خیالی» از همان آغازین روزهای سال 91 خود را نشان داد.
سال جدید که شروع شد، هشدارها هم بیشتر شد و گمان می‌رفت مسوولان بیش از پیش خودروسازی را به عنوان صنعت پیشرو کشور دریابند، اما تولید بیشتر و بیشتر افت کرد و آنها که باید کاری می‌کردند و طرحی نو در می‌انداختند، خود را به کوچه دیگری زدند، گویی صنعت خودرو کشور اصلا دردی ندارد.
هرچند اوایل سال گمان می‌رفت کاهش تیراژ در ادامه جبران شود و تولید روال عادی خود را از سر بگیرد، اما یک بهار و یک تابستان و نصف پاییز گذشت و اوضاع نه تنها به حالت عادی برنگشت، بلکه بدتر و بدتر نیز شد.
طبق آخرین آمار رسمی اعلام شده، تولید خودرو در هفت ماه ابتدایی امسال و نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 47 درصد افت کرده و با این شرایط، صنعت خودرو تنها یک قدم تا نصف شدن تولیدش فاصله دارد.
آن طور که فعالان صنعت خودرو می‌گویند، ركود در این صنعت از زمستان سال گذشته آغاز و روز به روز هم وخیم‌تر شده است، تا جایی که قیمت خودرو در بازار بیش از 100 درصد رشد را در عرض کمتر از یکسال به خود می‌بیند و خطوط تولید مانند سال‌های گذشته رونق ندارد.
کار در این حدود یک سال اخیر به جایی رسیده که قطعه‌سازان هزاران نفر اخراجی داشته‌اند و خودروسازان نیز اگرچه رسما عذر کسی را نخواسته‌اند، اما هم اکنون عملا با «بیکاری پنهان» دست‌‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
اینکه قطعه‌سازان توانسته‌اند هزاران نفر کارگر را تعدیل کنند، با خصوصی بودن آنها در ارتباط است و چون وابسته به دولت نیستند، دستشان برای اخراج کارگران باز است، حال آنکه سه خودروساز بزرگ کشور (ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو) به دلیل وصل بودنشان به دولت، توانایی چنین برخوردی را با نیروی انسانی خود ندارند. این در شرایطی است که وقتی صنعت قطعه هزاران نفر کارگر را اخراج می‌کند؛ یعنی اوضاعی بحرانی دارد و بدون تردید بحران قطعه‌سازان، بحران خودروسازان نیز هست.
اخراج ده‌ها هزار کارگر در صنعت قطعه؛ یعنی کاهش توان تولید قطعه‌سازان و این «کاهش» خود معنایی دیگر دارد، افت تولید خودرو.
تولید خودرو نیز که افت کند (آن هم افتی نزدیک به 50 درصد)، یعنی عملا نصف کارگران صنعت خودرو بیکار شده‌اند، منتها بیکاری از نوع «پنهان.» به عبارت بهتر اتفاقی که افتاده این است که صبح‌ها هزاران کارگر صنعت خودرو به اسم تولید روانه خطوط تولید می‌شوند، اما عملا نصف آنها کار مفید انجام می‌دهند و باقی شان كاري انجام نمي‌دهند! این البته تقصیر کارگران نیست و وقتی قطعه‌ای برای تولید نیست یا هست؛ اما کم است، آنها راهی جز نوبتی کار کردن ندارند و فکری که باید صرف تولید شود، به پای کیش‌و‌مات‌کردن هدر می‌رود.
قطعا اگر صنعت خودرو ایران دولتی نبود و دولتی‌ها در آن نفوذ نداشتند و برایش تصمیم نمی‌گرفتند، اوضاع کارگران خودروسازی نیز شبیه همتایان قطعه‌سازشان می‌شد، اما به هر حال غول‌های جاده مخصوص دولتی‌اند و نمی‌توانند به راحتی‌ها عذر کسی را بخواهند.
از همین رو است که با وجود خالی شدن بیشتر انبارها، کاهش شدید تیراژ، کم کردن شیفت‌های تولید و تعطیلی پنج شنبه‌ها، کارگران هر روز صبح در محل کار خود حاضر می‌شوند و کسی هم به بیکار ماندن آنها شک نمی‌کند.
گزاف نیست اگر گفته شود در حال حاضر نصف کارگران صنعت خودرو ایران «بیکار» شده و عملا کاری برای انجام دادن ندارند، این را آمارهای تولید و اظهارات خود فعالان این صنعت تایید می‌کنند. واقعیت این است که بحران اخیر در صنعت خودرو ایران اگرچه فعلا کسی را «بیکار» نکرده؛ اما «بیکاری» به دنبال داشته و کارشناسان هشدار می‌دهند اگر فکری به حال این صنعت نشود، به زودی زود «بی‌کاران»، «بیکار» خواهند شد و این اتفاقی نیست که به راحتی هضم شود.
بیکاری در صنعت خودرو فقط گریبان این صنعت را نخواهد گرفت و این بیماری به بسیاری دیگر از صنایع نیز سرایت می‌کند و آنگاه جمع کردن اوضاع، بسیار سخت‌تر از حال خواهد بود.
تصور اینکه صنعت خودرو بتواند با این شرایط به حیات خود ادامه داده و بیکاری پنهانش را تحمل کند، تصوری است محال، زیرا بزرگان دنیا نیز بالاخره روزی در مقابل بحران‌ها تسلیم شده و کمر خم کرده‌اند. نمونه اخیرش همین همکار قدیمی خودمان «پژو» است که به دلیل بحران مالی قصد اخراج هزاران کارگر و تعطیلی برخی خطوط تولیدش را دارد.
اما ببینیم فعالان صنعت خودرو در مورد بیکاری پنهان این صنعت چه می‌گویند. در این بین، دبیر انجمن خودروسازان با تایید اینکه بیکاری در صنعت خودرو نهفته شده، می‌گوید: واقعیت این است که کارگران صبح به سر کار می‌روند، اما بسیاری از آنها عملا فعالیتی انجام نمی‌دهند و این معنایی جز بیکاری پنهان در صنعت خودرو ندارد.
احمد نعمت بخش با بیان اینکه همه وقت کارگران در خطوط تولید صرف کار نمی‌شود، می‌افزاید: به جز مواردي محدود در بخش خصوصی، تاکنون هیچ کس به دلیل بحران رخ داده در صنعت خودرو، بیکار نشده و خودروسازان توانسته‌اند حقوق کارگران را بدهند، اما با توجه به مشکلات موجود، معلوم نیست این اوضاع همواره پایدار بماند.
وی با اشاره به جلسه‌ای خصوصی که میان خودروسازان برگزار شده، تاکید می‌کند:در این جلسه فیلمی مستند پخش شد که اشک ما را درآورد، چون در آن خطوط تولید تعطیل و نیمه تعطیل خودروسازان به تصویر کشیده شده بود. به روایت این فیلم، کارگران به دلیل کمبود قطعات و «بی کاری»، مشغول شطرنج بازی کردن هستند.
دبیر انجمن خودروسازان در ادامه با تاکید بر اینکه اگر فکری به حال صنعت خودرو نشود، اوضاع بدتر از این خواهد شد، می‌گوید: خودروسازی با شیبی تند در حال نزول است، اما گویا مسوولان هنوز این را باور ندارند و خودشان را به خواب زده‌اند و با این حساب نمی‌توان بیدارشان کرد.
اظهارات نعمت بخش را دبیر انجمن قطعه‌سازان نیز تایید کرده و با اشاره به بیکاری بیش از هزاران نفر کارگر در صنعت قطعه، می‌گوید: این روزها اگر کسی به واحدهای تولیدی صنعت خودرو سر بزند خواهد دید که کارگران دور هم نشسته و چایی می‌خورند و شطرنج بازی می‌کنند، چون کار زیادی برای انجام دادن ندارند.
ساسان قربانی با بیان اینکه اوضاع صنعت خودرو زجرآور است، می‌افزاید: ركود در صنعت خودرو از دی ماه سال گذشته شکلی جدی به خود گرفت و ماه به ماه نیز بر شدت آن افزوده شد و حالا کارگران باید منتظر بمانند تا ببینند فلان قطعه می‌رسد و فلان خودرو تولید می‌شود یا نه.
به گفته وي، این تعداد کمی خودرو هم که حالا تولید می‌شود، به ذخایر انبار خودروسازان مربوط است و مشخص نیست تا کی بتوان با چنین وضعی سر کرد. قربانی تاکید می‌کند: قطعه‌سازان به دلیل آنکه خصوصی به شمار می‌روند امکان تعدیل نیرو دارند، اما اوضاع برای خودروسازان به این شکل نیست و آنها چون دولتی محسوب می‌شوند، نمی‌توانند دست به اخراج کارگرانشان بزنند، هر چند در حال حاضر عملا بسیاری از کارگران در صنعت خودرو کاری برای انجام دادن ندارند.
یکی دیگر از مسوولان خودروسازی کشور نیز با اشاره به کم شدن شیفت‌های تولید می‌گوید: ما کسی را اخراج نکرده‌ایم، اما شیفت‌هایمان را کاهش داده‌ایم و دیگر چیزی به عنوان اضافه کاری دست کارگران را نمی‌گیرد.
به گفته وی، تولید در صنعت خودرو به روال عادی خود بازنگشته و کارگران نیز اگرچه حقوق شان را سر ماه می‌گیرند، اما واقعیت اینجاست که درآمدشان کم شده است.