شاید مهم ترین سوال در عرصه روابط بین الملل حال حاضر سرنوشت تحولات سوریه باشد. این که مسیر تحولات سوریه به چه سمت می رود و این کشور چه سرانجامی می یابد تعیین کننده چشم انداز آینده در خاورمیانه و روابط آمریکا و روسیه است.
خبرگزاری رویترز به نقل از منابعی در کشورهای عربی خلیج فارس گزارش داده است که ترکیه به همراه عربستان سعودی و قطر پایگاهی سری در نزدیکی مرز با سوریه پایه گذاری کرده که کمک های نظامی و مخابراتی به شورشیان سوری ارائه می دهد. یک منبع در دوحه پایتخت قطر در این باره به رویترز گفته است: «این پایگاه را به لحاظ نظامی ترک ها اداره می کنند. ترکیه هماهنگ کننده و مدیر این پایگاه است و عربستان سعودی و قطر در آن فعالیت می کنند.»
در مورد این خبر و بررسی روند تحولات سوریه و سمت و سوی آینده این کشور با دکتر حسین علایی، فرمانده اسبق نیروی دریایی سپاه و کارشناس مسائل خاورمیانه به گفتگو نشسته ایم که در زیر می خوانید:
آقای دکتر به نظر شما تا چه اندازه تحولات سوریه به سمت یک درگیری تمام عیار نظامی داخلی و خارجی پیش می رود؟ این درگیری نظامی چه کشورهایی را ممکن است در بربگیرد و ابعاد آن چیست؟پس از موفقیت مردم در کشورهای تونس و مصر در کنار زدن دیکتاتورها از طریق برپایی اعتراضات مسالمت آمیز؛ قدرت های بزرگ و بعضی از کشورهای عربی به فکر استفاده از فرصت افتاده و سعی کردند تا با تجهیز بعضی از گروه های همسو با خود؛ اعتراضات مسالمت آمیز مردم را تبدیل به مبارزه مسلحانه کنند تا بتوانند مدیریت در صحنه سیاسی کشورهای هدف را برعهده گیرند. چنین اتفاقی ابتدا در لیبی رخ داد و درگیری های مسلحانه منجر به افزایش کشتار توسط ارتش قذافی شد. شدت خشونت و کشتار قذافی موجب مداخله نظامی آمریکا و ناتو در لیبی گردید و در نهایت قذافی که می توانست در تداوم قیام مسالمت آمیز مردم سرنگون شود با مداخله نظامی بیگانگان از قدرت بر کنار شد و برای همیشه خاطره تلخ دخالت خارجی در تغییر حکومت لیبی در اذهان مردم باقی ماند.
از سوی دیگر جریان آزادی خواهی مردم در کشورهای عربی، به عنوان فرصتی برای دولت های غربی برای تغییر چهره خاورمیانه و کنار زدن دولت های متخاصم با اسرائیل تلقی شد. بر همین اساس به محض شروع اعتراضات مردم در سوریه؛ آمریکا و کشورهایی مانند عربستان و ترکیه فرصت را مناسب یافتند تا مسائل تاریخی خود با این کشور را حل نمایند و خیال اسرائیل را از کشور حامی محور مقاومت راحت کنند.
با توجه به این سیاست بود که ترکیه مأموریت مسلح کردن و آموزش نیروهای مخالف بشار اسد را بر عهده گرفت؛ عربستان هم تأمین نیازمندی های مالی و هزینه های افراد مسلح را برعهده گرفت؛ قطر شبکه های ماهواره ای را برای سرنگونی حکومت سوریه به خدمت گرفت؛ آمریکا هم مسئولیت حمایت سیاسی و بردن پرونده سوریه به شورای امنیت را متقبل شد. اجرای این راهبرد موجب شده است تا پایگاه هایی در خاک ترکیه برای تسلیح، تجهیز، آموزش و اعزام افراد مسلح به داخل خاک سوریه برپا شود و ترکیه و عربستان برای افزایش فشار به بشار اسد جهت ترک قدرت با هم همکاری نمایند.
بنابراین آمریکا از طریق ترکیه و عربستان اعتراضات مسالمت آمیز مردم سوریه را تبدیل به یک درگیری مسلحانه تمام عیار کرده است و افراد القاعده هم از کشورهایی مانند لیبی و پاکستان نیز عازم سوریه شده اند تا اهداف خود را دنبال نمایند و جنگ داخلی در سوریه ایجاد کنند. طبیعی است که افزایش درگیری های مسلحانه و کشتار مردم بی دفاع، خطر مداخله نظامی خارجی را افزایش می دهد.
به نظر می رسد که آمریکا و بعضی از کشورهای عربی مانند عربستان به دنبال پیاده کردن الگوی مداخله ناتو در لیبی - البته به صورت تکامل یافته - در سوریه می باشند که این امر بستگی به مواضع دولت های روسیه و چین و نیز رفتارهای دولت سوریه در برخورد با مخالفین دارد. از سوی دیگر لبنان یکی از کشورهایی است که در خطر سرایت درگیری های مسلحانه بین اقوام و جریانات سیاسی است و ممکن است تلاش شود تا این درگیری ها به عراق نیز توسعه یابد.
تاثیرات تشدید درگیری ها در سوریه چیستند؟ تا چه اندازه این درگیری ها به ضرر کشورهای منطقه خصوصا همسایگان سوریه محسوب می شود؟ کدام کشورها از این درگیری ها سود می برند؟تشدید درگیری های مسلحانه بیش از هر چیز به ضرر مردم سوریه است که بیشترین تلفات را داده اند. به نظر می رسد که اسرائیل، آمریکا، ترکیه و عربستان بیشترین سود را از درگیری های مسلحانه در سوریه می برند و تلاش آنها بر این است تا مشکلات خود را در سوریه حل کنند و کاری به سرنوشت تلخ مردم سوریه و رنج های آنها ندارند. توسعه درگیری های مسلحانه موجب آوارگی بخشی از مردم سوریه می شود و این آوارگان به کشورهای همسایه سرازیر می شوند و علاوه بر درد و رنج خود، مشکلاتی نیز برای دولت همسایه به وجود می آید. هم اکنون کشورهایی مانند لبنان و عراق و حتی اردن نگران تشدید برخوردهای مسلحانه در سوریه هستند. مردم سایر کشورها نیز آسیب می بینند؛ الان مدتهاست که تعدادی از مهندسین و رانندگان ایرانی اسیر افراد مسلح در سوریه شده اند و متأسفانه خبری از آزادی آنها نیست.
ولید المعلم وزیر امور خارجه سوریه به کشورمان سفر و با مقامات ایران دیدار و گفتگو کرد. رویکرد ایران در قبال تحولات سوریه چیست؟طبیعی است که یکی از اهداف مهم تغییر حکومت در سوریه، فشار به حزب الله لبنان و کاستن از دولت های دوست ایران است. بر همین اساس جمهوری اسلامی ایران، تغییر حکومت در سوریه را در جهت اهداف آمریکا برای امنیت بخشیدن به اسرائیل ارزیابی می کند و آن را یک حرکت آزادی خواهانه تلقی نمی کند. دولت ایران معتقد به انجام اصلاحات در سوریه و تغییر قدرت به شکل مدنی و از طریق آراء مردم است و معتقد است که با مداخله خارجی و جنگ مسلحانه، مردم سوریه به حکومت دلخواه خود نمی رسند. طبیعی است که برقراری مردم سالاری در هر کشوری چنانچه با رعایت حقوق اقلیت ها صورت گیرد به نفع ثبات و امنیت منطقه است و ایران از مذاکره بین مخالفین و دولت بشار اسد جهت رسیدن به یک راه حل منطقی بدون مداخله خارجی استقبال می کند.