ممكن نيست چند شب بي‌خوابي با غلت زدن‌هاي مدام در تختخواب و باز هم بيدار ماندن و روزهاي طولاني توام با كار سخت را تجربه كرده باشيد و به فكر قرص‌هاي خواب‌آور نيفتاده باشيد. اگر از آن دسته افرادي هستيد كه از اين قرص‌ها مثل نقل و نبات استفاده مي‌كنيد بهتر است، بدانيد كه نتيجه پژوهش‌هاي جديد چندان دلگرم‌كننده و آرام‌بخش نيست.
طي آزمايشي كه روي 34هزار نفر در آمريكا انجام گرفته، مشخص شده استعمال قرص‌هاي خواب‌آور تجويزشده با افزايش چهاربرابري خطر مرگ افراد در ارتباط است. خطر مرگ در اين موارد به وضعيت سلامتي زمينه‌اي فرد ارتباطي نداشت و با تعداد مصرف سالانه قرص‌ها افزايش مي‌يافت. اگر تا به حال فكر مي‌كرديد مصرف گاه به گاه داروهاي خواب‌آور ضرري ندارد، وقت آن رسيده كمي بيشتر فكر كنيد. خصوصا كه نرخ فوت در افرادي كه حتي يك تا 18 قرص خواب‌آور طي سال مصرف مي‌كنند نسبت به آنهايي كه اصلا از اين‌گونه داروها مصرف ندارند، به طور قابل ملاحظه‌اي افزايش مي‌يابد.
خطري قديمي
اين واقعيات تكان‌دهنده جديد نيستند. تا به حال پژوهش‌هاي بسياري انجام گرفته كه همگي دال بر ارتباط استعمال قرص‌هاي خواب‌آور و مرگ ناگهاني بوده است و هنوز اين‌گونه داروها در سراسر جهان به صورت گسترده تجويز مي‌شوند. با انجام آزمايشي روي بيش از 14هزار نفر طي سال‌هاي 1994 تا 2007، مشخص شد كه استعمال قرص‌هاي خواب‌آور نسخه شده و آرام‌بخش‌هاي ضعيف افزايش سه‌درصدي خطر مرگ زودرس را به همراه دارند. با در نظر گرفتن تركيب عواملي مانند سن، جنس، شيوه زندگي و وضعيت سلامت زمينه‌اي فرد نظير افسردگي، نرخ فوت بيشتر افزايش مي‌يابد.
همچنين مصرف قرص‌هاي خواب‌آور تجويزشده با مشكلات روحي- رواني متعددي مانند تفكرات، برنامه‌ريزي و حتي اقدام به خودكشي نيز مربوط است. گرچه علت افزايش اين‌گونه تظاهرات رواني نامعلوم است، باز هم بسيار نگران‌كننده است.
هشدار در مورد بنزوديازپينها
دسته‌اي از داروهاي خواب‌آور به نام بنزوديازپينها، كه طرفداران يا به عبارتي معتادان به آن، آن را بنزو مي‌نامند، به صورت گسترده‌اي تجويز مي‌شود. اين‌گونه داروها با سركوب برخي از عملكردهاي مغزي كيفيت خواب را بهبود مي‌بخشد.
در عين حال كه مصرف اين دارو به واقع كيفيت خواب را بهتر مي‌كند، مي‌تواند عملكرد مغزي و ماهيچه‌اي بدن را بيش از ميزان لزوم براي خواب راحت، از جمله در طول روز كم كند. اين حالت خطر سوانح را در طول روز افزايش مي‌دهد و در طول خواب شبانه نيز ممكن است باعث افت مرگبار سرعت تنفس شود.
بنزوديازپينها در عين حال عوارض جانبي زيادي در مقايسه با ساير آرام‌بخش‌ها و دارونماها دارند. اما حتي آرام‌بخش‌هاي غيربنزو‌ديازپيني (از جمله زولپيدم) و داروهاي ضدافسردگي (كه گاهي براي بهبود خواب هم تجويز مي‌شوند) نيز مي‌توانند مضر باشند.
در حقيقت بخشي از افزايش خطر مرگ در بررسي‌هاي صورت‌گرفته را مي‌توان با افزايش بروز سرطان توضيح داد. بر اين اساس، افرادي كه از قرص‌هاي خواب‌آور تجويزي استفاده مي‌كنند در مقايسه با ديگران، شانس بيشتري براي ابتلا به برخي انواع سرطان دارند و اين ميزان در آن دسته افراد كه بيش از 120 قرص در سال مصرف مي‌كنند 35درصد افزايش مي‌يابد.
افزايش مصرف دارو
بعيد است بعد از خواندن اين مطالب، از ميزان مصرف اين‌گونه داروها كاسته شود! امروزه با توجه به نوع زندگي پرمشغله انسان‌ها، مشكلات خواب گريبان‌گير بسياري شده كه يا وقت كافي براي خواب و استراحت ندارند يا آنچنان درگير تنش و اضطراب كار و زندگي هستند كه خواب به چشم‌شان راه پيدا نمي‌كند. بي‌خوابي مزمن سطح سلامت بدن فرد را كاهش مي‌دهد: تمايل به افسردگي و اضطراب و در نهايت خطر افزوده سوءمصرف مواد.
متاسفانه جديدترين تحقيقات حاكي از ارتباط احتمالي اختلالات خواب با بروز آلزايمر زودرس است. اختلالات خواب در حدود 25درصد افراد از هر سن و جنسي بروز مي‌كند اما در سالمندان و خانم‌ها بيشتر است. خانم‌ها به علت مقتضيات مادر بودن، ازدواج و شغل خود، بيشتر در معرض اختلالات خواب قرار مي‌گيرند؛ در حقيقت براي بسياري از آنها ناخودآگاه خواب در رده چندم اهميت قرار دارد. اينجاست كه خوردن فقط يكي، دو تا قرص يكي از بهترين راه‌حل‌هاي سريع‌الوصول است! متاسفانه خواب‌آورها، خصوصا بنزوديازپينها به‌ويژه در صورت مصرف طولاني‌مدت، باعث وابستگي و سوءمصرف مي‌شوند. مصرف‌كننده زماني متوجه زيان بالقوه برگشت‌ناپذير دارو مي‌شود كه براي مقابله با زندگي پرمشغله و هيجان خود نياز به مصرف بيشتر و بيشتر دارو پيدا كرده است.
ساير گزينه‌ها
اما به جاي مصرف خواب‌آورها چه مي‌توان كرد؟ هم بي‌خوابي مضر است و هم خواب‌آورها زيان‌بار.
در ابتدا بهتر است علت اختلالات خواب خود را با يادداشت‌برداري روزانه از عادت‌هاي خواب خود مشخص كنيد. شايد تنها حذف كافيين از ساعت پنج بعدازظهر به بعد درمان بي‌خوابي شما باشد. درمان‌هاي طبيعي نيز بسيار سودمند است.
به عنوان مثال، تحقيقات نشان داده مكمل‌هاي حاوي ملاتونين موجب بهبود كيفيت خواب مي‌شوند؛ ملاتونين هورمون خواب طبيعي بدن است. برخي گياهان مانند سنبل‌الطيب و گل ساعتي نيز براي درمان بي‌خوابي به كار مي‌روند.
در صورتي كه مشكل همچنان باقي ماند، بد نيست با پزشك خود قراري بگذاريد تا شرايط پزشكي زمينه‌اي در صورت وجود شناسايي شود. در صورت لزوم تجويز دارو، از پزشك بخواهيد تا جايي كه ممكن است از پايين‌ترين دوز موثر در كوتاه‌ترين دوره درماني استفاده كند و يادتان نرود كه براي بررسي عوارض جانبي بالقوه زود به زود چك‌آپ شويد.