ماجرای خصوصی سازی مخابرات از آغاز تا امروز

قصه خصوصی سازی مخابرات در ایران، قصه بلندی است که تا حالا گزارش های زیادی هم در مورد آن چاپ و منتشر شده است. 

یکی از موضوعات مهم در باب خصوصی سازی مخابرات، سودآوری و مزایای آن برای توسعه کشور است، فواید انتقال مخابرات به بخش خصوصی و غیرقابل انکار بودن این امر به حدی است که در بسیاری از کشورها از اروپا و آمریکای لاتین گرفته تا کشورهای عربی یا دارای مخابرات خصوصی هستند یا در فرآیند اجرایی کردن آن هستند. 

در سال 1984 و تقریباً 140 سال بعد از ارسال اولین پیام مخابراتی توسط مورس، دولت انگلستان، مخابرات خود را خصوصی سازی کرد.
با انجام خصوصی سازی، این شرکت کوچک تر، کارآمدتر و مجاز به رقابت در بازار جهانی شد و از آن پس در هشت کشور دیگر نیز مخابرات به بخش خصوصی سپرده شد که از جمله این کشورها می توان به آرژانتین، ونزوئلا، هنگ کنگ، مکزیک و نیوزیلند اشاره کرد.
از سال 1995 تاکنون بیش از 30 شرکت مخابرات خصوصی شده اند و مجموع درآمد آنها به بیش از 150 میلیارد دلار آمریکا افزایش یافته است. 

در کشور ما نیز با ابلاغ سیاست های اصل 44 توسط مقام معظم رهبری و در راستای کوچک کردن دولت، ایجاد محیط رقابتی، کاهش هزینه ها، افزایش بهره وری و کیفیت خدمات به مردم، شرکت مخابرات ایران به همراه 32 شرکت زیرمجموعه (شرکت های مخابرات استانی) تغییر وضعیت داده و از شکل دولتی خارج و به شکل سهامی عام تبدیل شدند. 

ابلاغ مصوبه اجرای اصل 44 به وزارت ارتباطات
هیات وزیران در جلسه مورخ 17 دی ماه 1385 بنا به پیشنهاد مشترک وزارتخانه های امور اقتصادی و دارایی و ارتباطات و فناوری اطلاعات و به منظور اجرای سیاست های کلی اصل (44) قانون اساسی، ابلاغیه مقام معظم رهبری، در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات و احکام مندرج در برنامه چهارم توسعه و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی، چارچوب کلی نحوه واگذاری شرکت های مخابراتی قابل واگذاری را تصویب کرد که این مصوبه حدود 45 روز بعد، جهت اجرا ابلاغ شد. 

بر اساس مصوبه دولت مقرر شد تا شرکت های مخابراتی به صورت یکپارچه و در قالب واگذاری سهام شرکت مادرتخصصی مخابرات ایران، در فرآیند خصوصی سازی قرار گیرند. 

از سوی دیگر شرکت ارتباطات زیرساخت نیز از مخابرات ایران منفک و به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، منتقل شد. 

بر همین اساس و با تاکید محمد سلیمانی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت نهم مبنی بر هر چه سریع تر آغاز شدن روند خصوصی سازی مخابرات که یکی از شرکت های جزء صدر بند«ج» اصل 44 محسوب می شود، از همان روزهای نخستین، فعالیت های مربوط به انجام این کار آغاز شد. 

به همین منظور، شورای سیاستگذاری اصل 44، با حضور تعدادی از مدیران عامل و مسوولان شرکت مخابرات ایران، معاون توسعه مدیریت و امور پشتیبانی وزارت، معاون حقوقی و امور مجلس و به ریاست محمد سلیمانی برای پیگیری امور خصوصی سازی در مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تشکیل شد. 

پس از نهایی شدن کارهای کارشناسی در ستادها و کمیته های تخصصی، مساله در شورای سیاستگذاری اصل 44
وزارت ارتباطات، مطرح و مورد بررسی قرار گرفت که بر اساس آن، طرح واگذاری شرکت های مخابراتی برای ارائه به هیات دولت آماده شد. 

آغاز حضور در بورس
حدود 20 روز پس از ابلاغ مصوبه هیات دولت، یعنی در 28 اسفند ماه سال 85، درخواست پذیرش شرکت مخابرات ایران در بورس، ثبت شد. 

پس از این، سازمان بورس، خواستار تشکیل کمیته ای متشکل از سازمان خصوصی سازی، سازمان بورس و دبیرخانه شورای سیاستگذاری اصل 44 وزارت ارتباطات، به منظور پیگیری و اجرایی کردن خصوصی سازی مخابرات شد. 

اولین جلسه کمیته مذکور در تاریخ 14 اردیبهشت ماه سال 86 برگزار شد و در آن موضوع اساسنامه شرکت مخابرات، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. 

پس از چند جلسه بررسی و تبادل نظر، اساسنامه شرکت مخابرات ایران در کمیته مشترک تصویب شد که بعد از تصویب در هیات مدیره مخابرات، برای طی کردن مراحل بعدی به هیات دولت ارسال شد.
از سوی دیگر در نهم اردیبهشت سال 86، کمیسیون شش گانه ای جهت انجام فعالیت های مختلف از جمله، تهیه و تنظیم «پروانه»،
« اساسنامه و ساختار»، «آیین نامه معاملات»، «آیین نامه استخدام و پرداخت»، « اطلاعات مالی و فنی» و همچنین اطلاع رسانی، در شرکت مخابرات ایران تشکیل شد. 

معرفی شرکت کارگزاری بانک صنعت و معدن به عنوان کارگزار شرکت مخابرات و تصویب کلیات پروانه اپراتور اول از دیگر درخواست های سازمان بورس بود. 

28 مرداد ماه سال 86 دولت مصوب کرد شرکت فناوری اطلاعات نیز همانند شرکت ارتباطات زیرساخت از مخابرات ایران منفک و به وزارت ارتباطات منتقل شود. مصوبه ای که در ابتدای امر با واکنش های متفاوتی روبه رو شد و این موضوع را در اذهان ایجاد کرد که دولت قصد کوچک کردن بخش های قابل واگذاری شرکت مخابرات ایران را دارد. 

مخابرات وارد تالار شد
سرانجام پس از مدت ها انتظار در مهر ماه سال 1387، سهام مخابرات وارد تالار بورس اوراق بهادار شد. سهام مخابرات که به صورت تدریجی وارد بازار بورس شد، در نخستین عرضه به میزان پنج درصد از کل سهام در اختیار متقاضیان قرار گرفت. این سهام گرچه تنها هشت دقیقه پس از اینکه روی تابلو به نمایش گذاشته شد، به فروش رسید اما نماد آن با گذشت دو ماه در کمال ناباوری متوقف شد هر چند به طور تلویحی عواملی چون برگزاری مجمع سالانه و چگونگی فروش مابقی سهام مخابرات جزء دلایل اصلی توقف نماد مخابرات در بورس اعلام شد. 

یکی از نکات جالب در عرضه سهام مخابرات این است که با وجود آنچه که مردان طراز اول مخابرات کشور یعنی سلیمانی وزیر دولت نهم و وفا غفاریان رئیس هیات مدیره مخابرات پیش بینی کردند، خارجی ها برای خرید بلوکی سهام مخابرات ایران سر و دست نشکستند. 

پس از گذشت دو ماه از زمان عرضه پنج درصد نخست سهام مخابرات در بورس اوراق بهادار، سهام این شرکت متوقف شد و بعد از گذشت چند ماه در ماه های پایان سال 87 این نماد باز شد.
در نهایت خصوصی سازی مخابرات و عرضه سهام آن در بورس با حرف و حدیث های فراوانی در سال 88 انجام شد. 

کنسرسیوم توسعه اعتمادمبین متشکل از سه شرکت ثبت شده در استان های تهران و خراسان با عقد قرارداد مشارکتی با نسبت های شرکت گسترش الکترونیک مبین ایران به نسبت 46 درصد، شرکت توسعه اعتماد مبین به نسبت 46 درصد و شرکت شهریار مهستان به نسبت هشت درصد وارد بازار رقابت شده و توانست با کنار زدن رقیب واقعاً خصوصی خود شرکت پیشگامان کویر یزد و با ارائه تاریخی ترین چک ایران، مبلغ حدود 15 تریلیون ریال را پرداخت و 50 درصد به علاوه یک سهم مخابرات را از آن خود کند و به واسطه آن معامله هشت میلیارد دلاری مخابرات را از آن خود کند. 

کنسرسیوم پیشگامان کویر یزد با صرف هزینه 15 میلیارد تومانی برای برنده شدن در این معامله در حالی از رقابت به بهانه نداشتن صلاحیت خرید حذف شد که مدیرعامل این شرکت در واکنش به این اتفاق گفت: «انصراف ندادیم، گفتند از معامله خارج شوید.» 

همه چیز در مورد خریدار مخابرات
شرکت توسعه اعتماد مبین در تاریخ 11 مرداد 83 به صورت شرکت سهامی عام تاسیس شده و هم اکنون سرمایه ثبتی شرکت مبلغ 40 میلیارد ریال است که به 40 میلیون سهم یک هزار ریالی با نام تقسیم شده است. موضوع فعالیت شرکت نیز طبق ماده سه اساسنامه شامل خرید و پذیره نویسی سهام شرکت های تولیدی، بازرگانی و خدماتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و خارج از بورس و خرید اوراق مشارکت، سرمایه گذاری و مشارکت در خرید سهام، بازسازی، نوسازی و آماده سازی سهام شرکت ها و انجام فعالیت های بازرگانی تجاری داخلی و خارجی است. 

از جمله فعالیت های این شرکت اخذ مجوز سراسری وایمکس و انتقال آن به شرکت ارتباط مبین نت (سهامی خاص) شرکت در مزایده اپراتور سوم، انجام مطالعات و تحقیقات در خصوص پروژه های
Payment -M، Banking -Mو فیبر نوری و شرکت در مناقصات راه اندازی شبکه های روستایی شرکت مخابرات که در چهار استان برنده شده و قرارداد منعقد کرده است. 

واکنش های متفاوت به خصوصی سازی مخابرات
علی مطهری نماینده پارلمان و رئیس کمیته مخابرات مجلس شورای اسلامی نیز نگاه انتقادی مجلس به این روش را اعلام کرد. وی ضمن وارد دانستن برخی انتقادها به این روش افزود: بنده این نحوه واگذاری را به معنای واقعی، خصوصی سازی نمی دانم.
اما واکنشی دیگر در برابر مسائل و ابهامات مطرح شده در خصوص این معامله از طرف بنیاد تعاون سپاه بود که گفت: بنیاد تعاون سپاه مربوط به پرسنل سپاه و مردم عادی است و واگذاری 11 درصد سهام مخابرات به این موسسه، مغایرتی با اصل 44 ندارد. چرا که از مجموع این 11 درصد از 25 درصد سهام خریداری شده مخابرات، تنها دو درصد آن متعلق به بنیاد تعاون سپاه است و 9 درصد دیگر آن متعلق به شرکتی مربوط به گروه بهمن بوده که قرار است به بنیاد تعاون سپاه فروخته شود که اگر این اتفاق نیفتد، بنیاد تعاون سپاه از کل سهام مخابراتی که معامله شده، تنها دو درصد از این سهام را از آن خود کرده و نکته آنکه حتی اگر بیش از این دو درصد هم بود، با توجه به غیردولتی بودن بنیاد، این مساله مغایرتی با اصل 44 نداشت. 

اعتراضات به نحوه خصوصی سازی مخابرات هنوز ادامه داشت که مخابراتی ها درست شب بعد از فوت مدیرعامل شرکت اعتماد مبین نت، برای اینکه از قافله ای که معلوم نبود چرا این همه عجله دارد، دور نیفتد، اعضای هیات مدیره خود را معرفی کرد. 

سرنوشت نامعلوم مخابرات
در حالی که نزدیک به شش ماه از انجام بزرگ ترین معامله تاریخ کشور می گذرد اما هنوز ابهامات وارده در این معامله و انتقادات فعالان بازار سرمایه و لزوم بازنگری در تعیین و تکلیف معامله بلوک مخابرات در صدر اخبار مخابرات قرار دارد. 

البته به تازگی رئیس شورای رقابت اعلام کرده نتیجه بررسی های این شورا در مورد قطعیت معامله مخابرات هنوز مشخص نیست و ابهامات معامله مخابرات نیازمند بررسی ها و نکته سنجی های دقیق تر است. 

گرچه به اعتقاد رئیس شورای رقابت هر سه گروهی که در این معامله با هم رقابت می کردند بخش خصوصی محسوب نشده و به نوعی شبه دولتی محسوب می شوند اما با توجه به اینکه این معامله الگوی رفتاری برای مجریان و معامله گران در آینده خواهد شد، نتیجه بررسی ها برای بازار سرمایه مهم تلقی می شود. 

این در حالی است که به تازگی، نماد مخابرات در بورس بازگشایی شد. به هر حال تداوم حاشیه ها، نگرانی ها، حرف و حدیث ها و سوالات و ابهامات زیادی در زمینه خصوصی سازی مخابرات وجود دارد. 

ابهامات شرکت مخابرات پیش بینی کارشناسان را برای رشد قیمت سهام این شرکت به دلیل انحصاری بودن صنعت مخابرات بر هم ریخت و بازدهی این شرکت با گذشت دو سال و شش ماه از ورود آن به بورس، بازدهی مورد انتظار سرمایه گذاران و سهامداران این شرکت نبوده است. 

این معامله جنجال های زیادی را برپا کرد. هر کسی به نحوی و با اظهارنظری سعی در حل این ابهامات دارد. باید دید چه سرنوشتی در انتظار این معامله خواهد بود.