فرارو- ایران در گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود، از درصد غنی‌سازی تعیین‌شده در توافق هسته‌ای فراتر رفت. واکنش آمریکا نسبت به این اقدام، نسبتا ملایم بود و اروپا نیز با وجود متهم کردن ایران به «نقض» توافق هسته‌ای، از اتخاذ اقدامات تنبیهی علیه ایران خودداری کرد.
به گزارش فرارو، روز یکشنبه، با اتمام مهلت ۶۰ روزه ایران به سایر اعضای توافق هسته‌ای، اجرای برخی از تعهدات هسته‌ای این کشور متوقف شد. حدود دو ماه پیش، تهران پس از یک سال صبر، به پنج عضو توافق هسته‌ای (آلمان، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین) ۶۰ روز مهلت داد تا خسارت‌های ایران از خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای را جبران کنند. در غیر این صورت اجرای برخی از تعهدات این توافق را متوقف خواهد کرد. مهلت تمام شد و اعضای توافق نتوانستند منافع ایران را تامین کنند. در نتیجه، ایران غنی‌سازی فراتر از سقف مجاز را آغاز کرد.
دیروز، علی ربیعی، سخنگوی دولت، عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه، و بهروز کمالوندی، سخنگوی آژانس انرژی اتمی، در یک نشست خبری مشترک،
اقدامات جدید هسته‌ای ایران را به طور رسمی اعلام کردند. کمالوندی تصریح کرد ایران سقف غنی‌سازی را از ۳.۶۷ درصد به پنج درصد افزایش داده است. طبق مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ایران نباید از سقف غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد عبور کند. پیش از این، ایران از سقف مجاز نگهداری اورانیوم هم فراتر رفته بود.
طرف‌های برجام و آمریکا به اقدام جدید هسته‌ای ایران واکنش نشان دادند. واکنش‌های آنها، اگر چه با ادبیات متفاوتی بیان شد، اما همگی نسبتا ملایم بود.
چند ساعت پس از اعلام رسمی گام دوم کاهش تعهدات ایران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به این امر واکنش نشان داد و به ایران توصیه کرد که «بهتر است مراقب باشد.» مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، نیز در واکنش به افزایش درصد غنی‌سازی ایران، توئیت کرد: «توسعه جدید برنامه هسته‌ای ایران، به تحریم‌ها و انزوای بیشتر منجر خواهد شد.»
ارزیابی آمریکا در یک سال گذشته این بود که ایران در برجام باقی می‌ماند. اما زمانی که در ماه مه میلادی، معافیت‌های فروش نفت ایران به هشت کشور لغو شد، ایران به تدریج در تعهدات هسته‌ای خود بازنگری کرد. امری که احتمال خروج تدریجی ایران از این توافق را جدی‌تر کرد.
در همین رابطه سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، امروز (دوشنبه) در نشست خبری تصریح کرد همه گزینه‌ها از جمله بحث خروج از برجام می‌تواند در گام‌های بعدی ایران مطرح باشد، ولی تصمیمی فعلاً در این زمینه اتخاذ نشده است.
ظاهرا آمریکا، به رغم خروج یکجانبه از برجام، هنوز هم از احتمال خروج ایران از این توافق نگران است. به همین دلیل، سعی می‌کند از طریق اروپا، ایران را در برجام نگه دارد. یک مقام آگاه آمریکایی به نشریه آمریکایی «پالتیکو» گفته تیم ترامپ به تحقق سه امر امیدوار است: ۱- اروپا تحریم‌هایی علیه ایران اعمال کند تا آن را از تعلیق تعهدات بیشتر در برجام منصرف کند. ۲- سازوکار مالی که اروپایی‌ها برای کمک به ایران جهت دستیابی به کالا‌های غیرتحریمی برقرار کرده‌اند، موفق شود. ۳- مانور‌های اخیر نظامی آمریکا در خاورمیانه برای منع ایران از تشدید تنش‌های نظامی کافی باشد.
این مقام آمریکایی در پاسخ به این پرسش که چرا دولت ترامپ خواهان موفقیت سازوکار «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» (اینستکس) است، گفت: «اساسا ما می‌خواهیم آنها (ایران) در توافق (هسته‌ای) باقی بمانند.»
واکنش اروپایی‌ها هم به همان اندازه محتاطانه بود. با این تفاوت که این بار اروپایی‌ها ایران را به «نقض» برجام متهم کردند. ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، غنی‌سازی بالاتر از سقف برجام را محکوم کرد و آن را «نقض» توافق هسته‌ای دانست.
وزارت خارجه بریتانیا نیز اقدام جدید ایران را «ناسازگار» با برجام دانست و از ایران خواست «فورا همه فعالیت‌های ناسازگار با تعهداتش را متوقف کند و به عقب برگرداند.»
واکنش آلمان نیز تا حدود زیادی مشابه واکنش بریتانیا بود. وزارت خارجه آلمان، با صدور بیانیه‌ای، ضمن ابراز نگرانی شدید از اقدام ایران، گفت: «ما از ایران خواسته بودیم که اقدامات بیشتری که توافق هسته‌ای را تضعیف می‌کند، انجام ندهد. ما قویا ایران را ترغیب می‌کنیم که همه فعالیت‌های ناسازگار با تعهداتش ذیل برجام... را متوقف کند و به عقب برگرداند.»
دفعه قبلی که ایران از یکی از محدودیت‌های برجام (نگهداری بیش از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده) فراتر رفت، اروپایی‌ها از متهم کردن ایران به نقض برجام خودداری کردند. این بار، اما به وضوح اقدامات ایران در افزایش سطح غنی‌سازی را «نقض» برجام دانستند. با این حال، مسئله بازگشت سریع تحریم‌های بین المللی یا ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت را مطرح نکردند. دلیل این امر، این است که اروپایی‌ها معتقدند که ایران به رغم عبور از برخی محدودیت‌های برجام، هنوز به خطوط قرمز نرسیده است. طرف‌های غربی معتقدند که کارکرد اصلی برجام، جلوگیری از ساخت بمب اتمی توسط ایران است. از آنجا که با اروانیوم غنی‌شده پنج درصدی نمی‌توان بمب ساخت، کارکرد اصلی برجام هنوز به خطر نیفتاده است. از این رو، اروپایی‌ها نمی‌خواهند با اعاده تحریم‌های بین المللی، موجبات فروپاشی کامل برجام را فراهم کنند. بر این اساس، می‌توان گفت در صورتی که اقدامات بعدی ایران، کارکرد برجام را به خطر نیندازد، اروپا به کاهش تعهدات ایران واکنش تندی نشان نخواهد داد. مگر اینکه غنی‌سازی ایران از سطح ۲۰ درصد بالاتر رود. در آن حالت، اروپایی‌ها واقعا احساس نگرانی خواهند کرد. در حال حاضر، احتمال تحقق این سناریو اندک است. چرا که قرار است بین ایران و فرانسه در ۱۵ ژوئیه (۲۴ تیرماه) گفتگو‌هایی انجام شود که ممکن است شامل همه طرف‌ها شود. افزون بر این، ایران با پیوستن آمریکا به این گفتگو‌ها مخالفتی نکرده است. بنابراین، برای حل مشکلات برجام، هنوز راهکار‌های دیپلماتیک وجود دارد.
روسیه و چین نیز مثل سابق تلاش کردند مواضع بینابینی اتخاذ کنند. روسیه تلاش کرد اقدامات ایران را توجیه کند. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی، در توئیتی نوشت: «ایران سطح غنی سازی اورانیوم را افزایش داده است. آژانس بین المللی انرژی اتمی برای ارزیابی و تایید سطح جدید به زمان نیاز دارد. خوب است که بیش از ۵ درصد (به جای ۳.۶۷ قبلی) نباشد که در این صورت هیچ ریسکی وجود ندارد. تنها یک سیگنال دیگر برای لزوم بازگرداندن تعادل در چارچوب برجام است.»
گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، درنشست خبری روز دوشنبه، ضمن ابراز تأسف از تصمیم ایران در زمینه افزایش سطح غنی‌سازی، بر ضرورت حل این منازعه به شکل دیپلماتیک تاکید کرد. شوانگ همچنین از همه طرف‌ها خواست که خویشتنداری کنند.
سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا اقدامات هسته‌ای جدید ایران، باعث تسریع تامین منافع اقتصادی این کشور توسط اروپا می‌شود؟ به این زودی نمی‌توان به این پرسش پاسخ دقیق داد. اما مجموع واکنش‌های یادشده نشان می‌دهد که در بر همان پاشنه می‌چرخد. بدین معنی که اروپایی‌ها مثل سابق از اقدامات ایران ابراز نگرانی می‌کنند، بدون اینکه طرح مشخصی برای انتفاع این کشور از برجام ارائه کنند. باید منتظر ماند و دید که گفتگو‌های جدید ایران و اروپا در روز‌های آتی چه نتیجه‌ای خواهد داشت.