پاتک روسی به هدف ترامپ
یادداشت تفاهم تامین مالی میان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و موسسه دولتی بیمه صادراتی روسیه (اکسیار) امضا شد. امضای یادداشت تفاهم با آژانس بیمهای اکسایر روسیه، یک پیام سیاسی به ترامپ و یک دستاورد اقتصادی جدید برای ایران داشت. در پیام سیاسی، مشخص شد که تاکنون ترامپ قادر به عقبنشینی طرفهای تجاری ایران نشده است. در دستاورد اقتصادی نیز تضمین بیمهای شرکت اکسایر ، قرارداد تامینمالی را برای بانکهای روسی جذابتر کرده و باعث شده احتمال عقد قرارداد فاینانس با طرف روسی افزایش یابد. شاید در نظر اول، این تفاهم نیز مانند موارد قبلی باشد و تفاوت خاصی بین آنها دیده نشود. اما نگاه ریزبینانه به دو اهمیت ویژه فاینانس اخیر پی میبرد. این دو اهمیت در قالبهای سیاسی و اقتصادی قابل بررسی است.
روی سیاسی: یادداشت تفاهم فاینانس اخیر درست بلافاصله پس از صحبتهای دونالد ترامپ به امضا رسیده است. میتوان از آن بهعنوان سیگنالی عملی از جانب روسیه در قبال برجام یاد کرد. روسیه با این اقدام، موضع خود در قبال روابط اقتصادی با ایران را ترسیم کرد؛ آن هم درست پس از تهدیدات ترامپ. این نگرانی در داخل و خارج وجود داشت که سخنان ترامپ، طرفهای خارجی را برای همکاری اقتصادی با ایران دچار تردید کند. چراکه عدهای معتقد بودند سخنان ترامپ ریسک همکاری اقتصادی با ایران را بالا برده است. دستهای از تحلیلگران، برقرار بودن برجام بدون حضور قوی آمریکا را باعث ضعف و سستی برجام میخواندند و تاکید میکردند که عملا برجام دیگر نفعی برای ایران نخواهد داشت. آنها طبق استدلال خود، به این نتیجه میرسیدند که ایران در نهایت به دلیل عدم تامین منافع خود، وادار به خروج از برجام خواهد شد.
اما اکنون با امضای این یادداشت تفاهم، این تحلیل به عقب رانده شد. تمامی شرکای برجامی ایران، علیه مواضع رئیسجمهوری آمریکا جبهه گرفتند. اما این اقدام روسیه، اولین پاسخ عملی به سخنان ترامپ بود. امضای یادداشت تفاهم در روز گذشته، شروع محکمی برای دوره جدید برجام است. حداقل فعلا آمریکا و ترامپ نتوانستهاند ترسی را در دل شرکای تجاری ایران ایجاد کنند. شاید برخی تصور کنند که تفاهم اخیر به دلیل روابط سیاسی خوب ایران و روسیه و در پاسخ به تهدیدات ترامپ امضا شده است، اما این تحلیل صحیح نیست. درست است که روابط سیاسی ایران و روسیه طی سالهای اخیر در شرایط مطلوبی به سر برده است، اما این روابط سیاسی خوب منجر به روابط اقتصادی خوب نشده بود. ایران روابط اقتصادی نزدیکی با روسیه نداشت.
شاهد این ادعا میزان مبادلات ایران و روسیه است. طبق آمار گمرگ، در نیمه اول سال جاری، میزان واردات از روسیه ۷/ ۳۲۸ میلیون دلار بوده است. این میزان مبادلات، روسیه را در جایگاه سیزدهم کشورهای طرف معامله ایران در واردات قرار داده است، همتراز کشورهایی چون برزیل و سنگاپور. این جایگاه با جایگاه کشوری مانند کره جنوبی یا ترکیه در این فهرست قابلمقایسه نیست. میزان واردات ایران از کشورهای ترکیه و کرهجنوبی در شش ماه اول امسال، بیش از ۵/ ۱ میلیارد دلار بوده است. میزان واردات از امارات نیز بالای ۴ میلیارد دلار گزارش شده است. در سمت صادرات اوضاع بدتر است. روسیه در بین ۱۵ کشور اول مقصد صادرات از ایران، جایگاهی نداشته است. آمار واردات و صادرات گویای این است که رابطه سیاسی خوب با روسیه، چندان نمود اقتصادی نداشته است. حتی در اوج تحریمها نیز بانکهای روسی کمک چندانی به ایران نکردند. همه اینها نشان میدهد روسیه صرفا به دلیل دوستی سیاسی، دوستی اقتصادی را دنبال نخواهد کرد. در نتیجه امضای یادداشت تفاهم اخیر، پیام سیاسی روشنی را برای ترامپ میفرستد. اگر به این تفاهم، اظهارنظر کریستین لاگارد، رئیس صندوق بینالمللی پول را نیز
اضافه کنیم، روشن میشود که ترامپ فعلا قادر نبوده فرصتهای اقتصادی حاصل از برجام را از ایران بگیرد.
روی اقتصادی: روی دیگر ماجرا، تفاوت فنی و اقتصادی است که این قرارداد را متمایز از قراردادهای پیشین فاینانس میکند. طرف تفاهم اخیر، یک شرکت آژانس بیمه دولتی بوده است نه یک بانک یا موسسه مالی. در هر قرارداد فاینانس، سه ضلع حضور دارند: فاینانسور(ارائه دهنده فاینانس)، وامگیرنده و شرکت بیمهای. نقش شرکت بیمهای این است که ریسک عدم بازپرداخت تسهیلات را به حداقل برساند و در واقع بازپرداخت تسهیلات را برای بانکهای وام دهنده تضمین کند. شرکت بیمهای غالبا یک شرکت دولتی از طرف کشور وام دهنده و به نوعی صندوق ضمانت صادرات آنها است. آژانس بیمهای در یک قرارداد جداگانه تضمینهای لازم را از دولت کشور وامگیرنده میگیرد. در مورد کشور ما نیز وزارت امور اقتصادی و دارایی ضامن بانکهای داخلی برای بازپرداخت تسهیلات میشود. در نتیجه در هر قرارداد فاینانس پس از عقد قرارداد باید به دنبال امضا با آژانس بیمهای برای تضمین تسهیلات شد.
تا الان حدود ۴۰ میلیارد دلار تامینمالی خارجی در سالجاری به امضا رسیده است. عقد قرارداد با بانکهای روسی میتواند این میزان را به سطح جدیدی ارتقا دهد. طبق برنامه ششم توسعه، دولت موظف است سالانه ۵۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی برای پیشبرد اهداف رشد اقتصادی و اشتغالزایی تامین کند. با عقد قراردادهای بیشتر این پیام مخابره میشود که ایران بار دیگر در حال ورود به اقتصاد جهانی است. هرچه تعداد این قراردادها بیشتر شود، این سیگنال برای جهانیان صادر میشود که پرداخت وام به ایران از ریسک کمی برخوردار است. با بالارفتن تعداد قراردادهای فاینانس، ریسک اعتباری ایران نیز به مرور کاهش خواهد یافت. ایران از پس این قراردادها بهدنبال هدف بهبود رتبه اعتباری خود نیز است. باید این را هم اضافه کرد که اقتصاد ایران از قبل قراردادهای فاینانس، میتواند از ظرفیت مدیریتی طرف مقابل نیز بهره ببرد.
یادداشت تفاهم اخیر بین معاون ارزی بانک مرکزی و مدیرعامل اکسیار امضا شد. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، الکسی تیوپانف، رئیس هیاتمدیره و مدیرعامل اکسیار، در این جلسه ضمن ابراز خرسندی از به نتیجه رسیدن مذاکرات در خصوص کلیات قرارداد تامینمالی تصریح کرد: «امیدواریم پروژههای مختلف بخش خصوصی و دولتی ایران بتوانند بهزودی از تسهیلات تامینمالی بانکهای روسی استفاده کنند و بدین ترتیب، زمینه گسترش هر چه بیشتر روابط اقتصادی میان دو کشور فراهم شود.» احمدعراقچی، معاون ارزی بانک مرکزی، نیز ضمن ابراز خرسندی از گسترش روابط میان طرفین، خواستار تسریع در تامین مالی پروژههای مورد علاقه دو طرف و افزایش هر چه بیشتر همکاریها شد و از به نتیجه رسیدن مذاکرات مربوط به قراردادهای فاینانس ابراز خرسندی کرد.
طبق یادداشت تفاهم اخیر، کلیات شرایط تامین مالی میان بانکهای ایرانی و بانکهای روسی مورد توافق قرار گرفت و در چارچوب توافق یادشده، بانکهای ایرانی میتوانند برای پروژههایی که مجوزهای داخلی را اخذ کرده باشند، اقدام به دریافت فاینانس از بانکهای روسی کنند. با توجه به امضای یادداشت تفاهم میان دو طرف، قرارداد عمومی تامین مالی بهزودی میان بانکهای ایرانی و بانکهای روسی امضا و عملیاتی خواهد شد.
