ایرانیان چگونه می‌جنگند؟

«کالج جنگ» برنامه‌ای است هفتگی در رویترز که به مسائل مربوط به درگیری‌های نظامی و مسائل پس پرده جبهه‌های نبرد می‌پردازد. در این برنامه، گفت‌وگویی بین مجری برنامه (جیسون فیلد) با دو نفر از کارشناسان امور نظامی آمریکا (مت گالت و رابرت بکیوسن) انجام گرفته است که در آن به بررسی تأثیر توافق هسته‌ای، روی توان نظامی ایران و شرایطش نسبت به دیگر قدرت‌های منطقه پرداخته شده است.

در ادامه ترجمه مشروح این برنامه رادیویی را می‌خوانید:

‌جیسون فیلدز: می‌توانی شرایط حال حاضر نظامی ایران را تشریح کنی و به ما بگویی در آینده به چه شکل خواهد بود؟
مت گالت: دلیل اینکه ما دراین‌باره بحث می‌کنیم، توافق هسته‌ای ایران است؛ موضوعی که مباحث زیادی را مطرح کرد. این یک توافق دیپلماتیک است که بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود می‌کند و از سوی دیگر به سال‌ها تحریم و ممنوعیت‌های بحث‌برانگیز و طولانی تجاری که ایران را از خریدوفروش سلاح در بازار جهانی بازمی‌داشت، پایان می‌دهد. همان‌طور که می‌دانید، در چند هفته اخیر و پس از آنکه توافق اعلام شد، در بسیاری از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های غربی سرتیتر‌هایی مثل «توافق هسته‌ای، پایانی بر تحریم‌ها و شروع نگرانی‌های پنتاگون از شرایط نظامی»، «نتایج یک توافق بد با ایران» و حتی تیتر‌هایی، مانند «پنج اسلحه جنگی ایران که آمریکا باید از آنها بترسد» به چشم خورد.

این تیترها در ابتدا وهم‌آور به‌نظر می‌رسند، اما سؤالات زیادی دراین‌باره مطرح است. اولین سؤال این است که دقیقا چه کسی قرار است به ایران اسلحه بفروشد که پاسخ قاعدتا روسیه و چین است، اما روسیه از سال ٢٠١٠ فروش اسلحه به ایران را متوقف کرد، بنابراین برای مسکو این بازگشتی به دادوستد‌های معمول و مثل سابق با ایران است و نه بازگشایی بازاری بزرگ برای اسلحه‌های روسی. همچنین سؤالاتی درباره چگونگی پرداخت هزینه سلاح‌های خریداری‌شده از سوی ایران پیش می‌آید. آنها در شرایط جدید صددرصد، صنعت نفت خود را سریعا توسعه خواهند داد، اما بازار انرژی در شرایط خوبی به‌سر نمی‌برد. سؤال بهتر و جالب‌تر این است که نیروی نظامی ایران هم‌اکنون در چه شرایطی به‌سر می‌برد؟ این نیرو به ‌دنبال خرید چه سلاح‌هایی از خارج است؟ مقامات ایران نیروی نظامی را در مسیر چه اهدافی هدایت می‌کنند و آرایش این نیرو در مقابل رقبای منطقه‌ای چگونه است؟ من از «رابرت» می‌خواهم که یک تصویر بزرگ‌تر از این شرایط ارائه کند.

رابرت بکیوسن: جنگ و درگیری در طبیعت خود پیش‌بینی‌ناپذیر است، بنابراین نیروی نظامی با توجه به تهدیداتی که یک کشور خود را با آن مواجه می‌بیند برای انجام امور مشخصی طراحی می‌شود و در مورد ایران این تهدید در وهله اول ایالات‌متحده و متحدان درجه یک منطقه‌ای آن در خاورمیانه هستند. وقتی که درمورد نیروی نظامی ایران بحث می‌کنیم، باید به این تهدیدات توجه کنیم. مطلب این است که ایران با داشتن حدود ٥٠٠ هزار نیرو، دارای بزرگ‌ترین نیروی نظامی در منطقه خلیج‌فارس است. البته این عدد کمی بالا و پایین می‌شود، چراکه این کشور علاوه بر نیروهای عادی سپاه پاسداران و ارتش، دارای قوای شبه‌نظامی بسیج هم هست. در این صورت، ایران در زمان جنگ بیش از یک میلیون سرباز در اختیار خواهد داشت. نکته مهم این است که تمام این نیروها برای اهداف دفاعی طراحی شده‌اند.

معنای این آرایش دفاعی این است که آنها برای شرایطی آموزش دیده‌اند که به آن دفاع در عمق گفته می‌شود و تلاش برای کندکردن و منهدم‌کردن حرکت دشمن در خاک خودی است، تقریبا همانند آن‌چیزی که  اتحاد جماهیر شوروی در جنگ جهانی دوم و روسیه در حمله ناپلئون انجام داد. این نیروی نظامی بزرگ می‌تواند پاسخ محکمی به نیروهای مهاجم بدهد، کاری که ایران در دهه ٨٠ میلادی در جنگ با عراق انجام داد و بسیاری از فرماندهان ارشد کنونی ایران، کهنه‌سربازانی از آن جنگ هستند. آنها بسیار باتجربه هستند و می‌دانند که در چنین جنگی چگونه مبارزه کنند. اما ایران در صورت نیاز به اعمال قدرت طولانی‌مدت در خارج از مرزهای خود با کمبود برخی تجهیزات دست‌وپنجه نرم می‌کند. بخشی از سخت‌افزارهای نیروی نظامی ایران سن بالایی دارند. برخی از آنها به زمان حکومت پهلوی برمی‌گردند. تحریم‌ها و عدم امکان خرید این سخت‌افزارها از کشورهای دیگر به استثنای چند کشور مانند روسیه و چین، ایران را از نظر سخت‌افزاری از برخی جهات تحت‌فشار قرار داده است.

‌جیسون فیلدز: ایالات‌متحده زمانی بزرگ‌ترین پشتیبان شاه ایران بود. از آنجا که زمان زیادی از آن دوره گذشته، ممکن است بسیاری از مردم (آمریکا) از آن بی‌اطلاع باشند. تا سال ١٩٧٩ ما متحدان نظامی بودیم و آمریکا به شاه کمک کرد تا رژیم خود را سرپا نگه دارد و در عملیات‌های خارج از مرز با ایران همکاری کرد. درواقع به‌خاطر پشتیبانی ما از این رژیم بی‌رحم بود که اکنون ایرانی‌ها به ما روی خوش نشان نمی‌دهند. وقتی‌که درمورد تجهیزات بازمانده از دوران شاه سخن می‌گویی، آیا منظورت تجهیزات باقی‌مانده از دهه ٧٠ است؟
رابرت بکیوسن: در دهه ٧٠ موج بزرگی از تجهیزات به ایران منتقل شد. ایالات‌متحده سخت‌افزارهای فراوانی را در این دهه به ایران فروخت. می‌توان از جت جنگنده اف-١٤، اف-٤، تانک‌ها و هلیکوپترها نام برد. ایران یک کشور بزرگ با سطح تحصیلات بالا است و کار جالب‌توجهی که نیروی نظامی این کشور بعد از انقلاب انجام داد، تلاش موفقیت‌آمیزش در نگه‌داشتن این تجهیزات در شرایط آماده برای بهره‌برداری بود. ایران بسیاری از هلیکوپترهای امداد‌رسانی «بل» را تغییر داد و تبدیل به هلیکوپترهای نظامی کرد. نیروی دریایی ایران هم وضعیت مشابهی دارد. این ناوگان بزرگ‌ترین نیروی دریایی خلیج‌فارس است. تکیه اصلی این ناوگان بر قایق‌ها و زیردریایی‌های کوچک و ناوچه‌ها است که ابزار تاکتیک حمله‌های فوجی (swarming tactic) است، مثل حمله دسته بزرگی زنبور. ممکن است بتوانید از دست تعدادی از آنها خلاص شوید اما حتی اگر تعداد کمی از آنها از آتش‌بار شما عبور کنند، می‌توانند کشتی‌تان را غرق کنند. این نیروها برای ناوگان آمریکا تهدید محسوب می‌شوند؛ اما برای اجرای عملیات در کشور‌های آن سوی خلیج‌فارس و انتقال نیرو به آن سو طراحی نشده‌اند.

مت گالت: وقتی صحبت از کشتی‌رانی می‌شود منظور بیشتر نفت‌کش‌هاست. درست است؟

رابرت بکیوسن: کشتی‌های نفت‌کش و کشتی‌های تجاری. متأثرشدن از رفت‌وآمد این کشتی‌ها در خلیج‌فارس قبلا هم سابقه داشته است. در دهه ٨٠، جنگی بین ایران و عراق در خلیج‌فارس شکل گرفت که به جنگ نفتکش‌ها معروف شد و دو کشور، کشتی‌رانی طرف مقابل در خلیج‌فارس را هدف قرار دادند و ایالت متحده نیز علیه ایران به این جنگ وارد شد و با ایران درگیری‌هایی داشت.

مت گالت: تو درباره استراتژی دفاعی نیروی نظامی ایران سخن گفتی و اینکه نیروی نظامی ایران برای اعمال قدرت در منطقه طراحی نشده است؛ اما به این معنا نیست که آنها از نظر نظامی در منطقه نفوذ ندارند. آنها این اعمال قدرت را از طریق تکاوران انجام می‌دهند. درست است؟

رابرت بکیوسن: یکی از نیروی‌های اصلی که در عراق و سوریه دیده می‌شود، نیروی قدس است. نیروی قدس شبیه به نیروهای ویژه آمریکا عمل می‌کند. کاری که آنها می‌کنند این است که بسیار ناگهانی و نامحسوس وارد منطقه می‌شوند. سپس به نیروهای محلی مشاوره می‌دهند و آنان را آموزش می‌دهند و راهنمایی می‌کنند تا بهتر بجنگند. ایرانیان در این کار مهارت بسیاری دارند. احتمالا نیروی قدس برای انجام این کار در خاورمیانه بهترین است.

مت گالت: آیا این توافق شرایط را عوض می‌کند؟ آیا این توافق باعث می‌شود ایران نیروهای خود را برای اعمال قدرت فراتر از مرز‌ها تقویت کند؟

رابرت بکیوسن: ایران انگیزه لازم را برای حضور بلندمدت نظامی در آن سوی خلیج‌فارس در دست ندارد. ناوگان ایران تا حد زیادی وابسته به موشک‌های ضدکشتی است. معلوم نیست روسیه و چین بخواهند ابزار دیگری به آنها بفروشند یا نه؛ البته روشن است اگر ایران بتواند از بازار جهانی اسلحه تهیه کند، برای نیروی نظامی‌اش سودمند خواهد بود؛ اما احتمالا با توجه به استراتژی نظامی ایران (که یک استراتژی دفاعی است) قصدی برای دگرگون‌کردن نیروی نظامی خود نخواهد داشت. در سال‌های اخیر سقف بودجه سالانه نیروهای مسلح ایران ١٤-١٥ میلیارد دلار در سال بوده است؛ درحالی‌که بودجه نظامی عربستان سعودی ٦٧ میلیارد دلار بوده است. اگر عربستان را با کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس جمع ببندیم، این عدد به حدود ٩٠ میلیارد دلار می‌رسد؛ یعنی شش برابر بودجه نظامی ایران و این کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هستند که از آمریکا و اروپا سلاح می‌خرند.

مت گالت: نکته دیگری که من می‌خواهم اشاره کنم این است که در نتیجه توافق، ایران به دارایی‌های بلوکه‌شده خود در بانک‌های خارج از کشور دسترسی خواهد داشت. در اطلاعات اعلام‌شده از منابع مختلف، مجموع رقم آزادشده متفاوت است؛ اما این رقم، چیزی حدود صد میلیارد دلار است. مشخص است ایران با توجه به استراتژی خود قصد هزینه‌کردن این رقم برای خرید اسلحه ندارد، حتی اگر این قصد را داشته باشند، ازآنجاکه این آزاد‌سازی دارایی‌ها فقط یک‌بار صورت می‌گیرد، هزینه‌ای که ایران برای نیروهای نظامی خود می‌کند قابل مقایسه با رقبای منطقه‌ایش نیست.

رابرت بکیوسن: عربستان سعودی در این راه هزینه زیادی می‌کند. «آنتونی کوردزمن» در مرکز مطالعات بین‌المللی استراتژیک گزارشی منتشر کرده است که اشاره می‌کند عربستان ‌سعودی تا به میزان زیادی تجهیزات پیشرفته، جت‌های جنگنده، سامانه‌های دفاع موشکی و سامانه‌های فرماندهی و راهبردی می‌خرد، این درحالی است که ارتش این کشور بسیار کوچک است و سرباز کافی برای استفاده از تمام آنها را ندارد! و این شاید قضیه را از بعضی زوایا روشن کند.

مت گالت: عربستان در منطقه تنها کشوری نیست که با این مشکل مواجه است. قطر هم همین مشکل را دارد. آنها بیشتر از آنکه بتوانند استفاده کنند، می‌خرند!

‌جیسون فیلدز: آیا می‌توانی برخی موارد از مسائل نظامی که واقعا ایران آنها را عالی انجام می‌دهد برای ما توضیح دهی؟ آیا آنها در ساخت موشک توانایی بسیار بالایی دارند؟
رابرت بکیوسن: بله. ایران صدها موشک بالستیک ساخت داخل دارد. آمار، دقیق نیست، ولی باید چندصد فروند موشک باشد. همین موضوع یکی از مسائل بحث‌برانگیز گفت‌وگوهای ١+٥ با ایران بود. به‌ویژه اسرائیل از موشک‌های بالستیک ایران، حتی با کلاهک‌های انفجاری عادی، وحشت دارد. من نمی‌خواهم درباره این موشک‌ها اغراق کنم، ولی حداقل از بُعد سیاسی این موشک‌ها ابزار بسیار قوی‌ای برای ایجاد هراس هستند و این ایده که ایران -نه اینکه بخواهد- اما می‌تواند اسرائیل را با موشک‌های بالستیک خود هدف قرار دهد، برای اسرائیل وهم‌آور است. در جنگ ١٩٩١ خلیج‌فارس هم، اسرائیل با موشک‌های اسکاد، عراق را هدف گرفت؛ اما تلفات چندان زیاد نبود؛ ولی این سلاح‌ها از نظر سیاسی وحشت‌زا هستند. اسرائیل تلاش کرده است برای مقابله با موشک‌های بسیار دقیقی که ایران دارد (و از بسیاری از رقبای منطقه‌ای خود پیش افتاده است)، سامانه‌های دفاع‌موشکی پیشرفته خریداری کند.

مت گالت: زمینه دیگری که ایران در آن خوب عمل کرده است و در چنین درگیری‌هایی مدنظر قرار می‌گیرد، این است که در کنار تکاوران خود پهپاد‌ها را دارد.

رابرت بکیوسن: البته من نمی‌خواهم دراین‌باره اغراق کنم. ایران از دهه ٨٠ میلادی از پهپاد‌ها استفاده کرده است. تهران چیزی بیش از ١٢ مدل مختلف پهپاد دارد. بیشتر آنها با اهداف آی-اس-آر (اطلاعات- مراقبتی- شناسایی) به‌کار می‌روند. همچنین نوعی پهپاد انتحاری برای نابودی اهداف هم وجود دارد. این پهپاد‌ها در سوریه در حال امتحان‌پس‌دادن هستند بنابراین ایران در استفاده از این پهپادها تجربه لازم را کسب می‌کند. ازسوی‌دیگر آمریکا حدود ٣٠٠ پهپاد جنگنده دارد و از ١١ سپتامبر تاکنون حدود چهار هزار نفر در پاکستان توسط این پهپادها کشته شده‌اند. آمریکا به این نتیجه رسیده است که حتی بهترین پهپادها هم مشکلات زیادی دارند و از همه مهم‌تر مشکل دیدن اهداف روی زمین است. پهپادها هدف‌یاب‌های خوبی نیستند. تصاویر نقطه‌نقطه هستند، نمی‌توان مطمئن شد که اهداف، مورد اصابت قرار گرفته‌اند و چه خساراتی به هدف وارد شده است. بنابراین نیاز به نیروهایی روی زمین است تا بتوانند بین شما و پهپاد ارتباط برقرار کنند یا رابط بین پهپاد و جنگنده تهاجمی باشند. رساندن اطلاعات از پهپاد به پایگاه زمینی، خود چالش بسیار بزرگی است و اطلاعات زیاد درباره توانایی ایران در این زمینه در دست ما نیست.

‌جیسون فیلدز: آیا آنها برای این هدف، ماهواره‌ای برای خود دارند؟
رابرت بکیوسن: ایران در فضا ماهواره‌هایی دارد.

مت گالت: جیسون، ایران دو سال پیش اعلام کرد که یک میمون را به فضا فرستاده و این بار دوم بود که آنها چنین کاری می‌کردند. آیا ایده‌ای دارید که ایران قصد خرید چه نوع سلاح‌هایی دارد؟ یا روسیه یا چین قصد فروششان را دارند؟

رابرت بکیوسن: درباره روسیه، یک خرید بزرگ که مدت‌هاست به تعویق افتاده، خرید موشک‌های زمین به هوای اس-٣٠٠ است. برخی از تحلیلگران امور دفاعی معتقدند که این موشک‌ها بهترین موشک‌های دفاع هوایی جهان هستند. این شاید تجهیزاتی باشد که ایران نمی‌تواند بهترینش را در داخل تولید کند و مجبور به واردات آن است. هدف اصلی در اینجا مقابله با حملات هوایی آمریکا و اسرائیل است.

مت گالت: و دوباره اهداف دفاعی.

رابرت بکیوسن: نیروی نظامی ایران برای راهبردی در حوزه نظامی تعلیم داده شده که به آن نبرد نامتقارن گفته می‌شود. وقتی که دشمن شما با نیروی کلاسیک وارد می‌شود و از نظر ادوات نظامی بر شما برتری دارد، جنگ نامتقارن استحکامات دشمن را علیه خودش استفاده می‌کند. در این استراتژی تلاش برای پیداکردن ضعف‌های طرف مقابل است تا از راه‌های مختلف از آن بهره‌برداری شود. این بهره‌برداری می‌تواند به‌عنوان مثال از طریق حمله فوج قایق‌های کوچک در خلیج‌فارس به رزم ناوهای بزرگ کلاسیک انجام شود.

‌جیسون فیلدز: ممکن است تصور بعضی از این درگیری‌ها چیزی شبیه به فیلم‌های سینمایی مربوط به جنگ جهانی دوم باشد، که در آن تعداد زیادی تانک در حال گذر از بیابان باشند. اما این‌طور نیست. درست است؟
مت گالت: وقتی که درباره چگونگی نبرد غیرمتقارن ایران سخن می‌گوییم، شاید نحوه عملکرد حزب‌الله مثال خوبی باشد.

رابرت بکیوسن: به نکته جالبی اشاره کردی. حزب‌الله از ترکیب نبرد نامتقارن و نبرد کلاسیک استفاده می‌کند. نیروهای حزب‌الله از موشک‌های هدایت‌شونده ضدتانک پیشرفته استفاده می‌کنند که به‌نظر می‌رسد از ایران دریافت کرده باشند. با این روش، تهدیدی غیرمتقارن برای تانک‌های بزرگ اسرائیلی ایجاد می‌کنند. برخلاف جنگ جهانی دوم، در عصر جدید نیروهای نظامی جهان خود را در شرایطی می‌بینند که آن را پیش‌بینی نکرده‌ و برایش آماده نشده‌اند. نیروهای مسلح کلاسیک ایران طوری طراحی شده‌اند که بتوانند لایه‌های مختلف دفاعی درون مرزهای خودشان ایجاد کنند. اگر این نیروی کلاسیک نیاز داشته باشد در سرزمینی کاملا متفاوت فعالیت کند، ما شاهد ضعف‌هایی خواهیم بود که ممکن است از آن اطلاع نداشته باشیم.

‌جیسون فیلدز: وقتی به حزب‌الله نگاه می‌کنیم، آنها بسیار مؤثر عمل می‌کنند. درست است؟
رابرت بکیوسن: بله، در درگیری سال ٢٠٠٦، تعداد کمی از نیروهای بسیار حرفه‌ای مجهز به سلاح‌های هدایت‌شونده بسیار پیشرفته، جنگ را پیش بردند. وقتی اسرائیل از مرز لبنان گذشت، پس از مدتی شاهد واردآمدن تلفات سنگین به تانک‌ها و نیروهای خود بود. شما نمی‌توانید با چنین رقیب پراکنده‌ای با یک نیروی کلاسیک مبارزه کنید. قدرت حزب‌الله با استفاده از سلاح‌های پیشرفته‌اش تقویت شده و از طرف دیگر این نیرو ضعف‌هایش را با استفاده از پراکنده‌کردن قوایش کاهش داده است، اما در منطقه نیروهایی وجود دارند که ممکن است ایران در درگیری با آنها به مشکل بر بخورد. منظور من داعش است. اگر نیروهای ایران برای یک جنگ کلاسیک وارد خاک عراق شوند، نظامیان ایران خود را در شرایط کاملا متفاوتی از آنچه به آن عادت کرده‌اند، خواهند دید. داعش نحوه عملکردش پیش‌بینی‌ناپذیر است.

مت گلات: داعش نیرویی کاملا متفاوت است که در وادی دیگری سیر می‌کند و از بحث ما خارج است.

‌جیسون فیلدز: بسیار خوب. از هردوی شما برای شرکت در این گفت‌وگو بر سر این موضوع جالب تشکر می‌کنم.