شدت یا انعطاف؟

فرارو- رئیس‌پلیس مبارزه با مواد مخدر اخیرا گفته است یکی از درخواست‌های پلیس برای مبارزه با مواد مخدر تشدید مجازات‌هاست. سردار علی مویدی نتیجه کاهش مبارزه با مواد مخدر را خطرات بی‌شماری دانست که در انتظار مردم و جامعه خواهد بود.

به گزارش فرارو، قوانین مربوط به مبارزه با مواد مخدر سال‌هاست که میان گروه‌ها و کارشناسان مختلف اجتماعی و حقوقی موضوعی مورد بحث و منازعه است. در پی این اظهارنظرها، سال‌های 76 و 89 قوانین مبارزه با مواد مخدر اصلاحاتی داشته‌است، اما بسیاری همچنان بر این عقیده‌اند که این قوانین نیازمند اصلاحات بیشتری است. تاثیرِ کم بالابردن شدتِ مجازات، یکی از انتقاداتی است که به قوانین مبارزه با مواد مخدر وارد می‌شود. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان حقوقی و مسئولین معتقدند کاهش شدت مجازات نیز تاثیری بر روند رو به رشد مواد مخدر در جامعه نخواهد داشت.

شدت مجازات چقدر باید باشد؟
این‌که این کشمکش‌ها و بحث‌ها چه نتیجه‌ای در بر خواهند داشت، چندان مشخص نیست. آن‌چه را که در این میان به وضوح می‌توان مشاهده کرد، روند تصاعدی و رو به رشد مصرف اعتیاد در میان اقشار، سنین و افراد مختلف است.

دکتر فرید براتی‌سده –روان‌شناس و رییس‌کل سابق پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی- در این رابطه معتقد است "در زمینه کنترل مواد مخدر باید از تجربه کشورهای دیگر و سوابق بین‌المللی بهره ببریم". براتی‌سده می‌گوید: باید هزینه‌هایی را که در شدت مجازات مبارزه با مواد مخدر (در بخش عرضه) صرف می‌شوند، در تمام بخش‌های مربوطه صرف کنیم و به شکلی ریشه‌ای‌تر مشکل را حل نماییم.

این روان‌شناس در گفتگو با فرارو گفت: به طور کلی، مبارزه با مواد مخدر وجوه مختلفی دارد؛ مبارزه با عرضه، مبارزه با تقاضا، اقدامات پیشگیری و درمان، مسائل حقوقی و ... همگی از وجوه مختلف آن هستند. مبارزه با مواد مخدر باید همه این‌ حوزه‌ها را در بر بگیرد. فعالیت برای مقابله با ورود مواد مخدر، عرضه آن، تولید آن(به صورت کلی و جزئی) و سایر اقدامات باید با یکدیگر هماهنگ باشند.

بیشترین هزینه‌ها صرف عرضه مواد مخدر شده‌اند
براتی‌سده ضمن اشاره به صرف بیشترین هزینه برای مبارزه با مواد مخدر در سال‌های گذشته اظهار کرد: در سال‌های گذشته هزینه و اعتبارات بسیاری زیادی برای مقابله با عرضه مواد مخدر(از بیرون مرزها تا داخل کشور) اختصاص یافت. درواقع برای اجرای روش‌های پلیسی هزینه بسیار بالایی صرف می‌شود و در سیاست‌های ما این یک اصل اولیه است.

دکتر فرید براتی همچنین گفت: در تمام دنیا، مبارزه با مواد مخدر در محور‌های کاهش عرضه، کاهش تقاضا، مسائل حقوقی و... همگام هستند. ما باید این سئوال را از خود بپرسیم که آیا تا کنون مقابله‌ها، اعدام‌ها، بگیر و ببندها و... تا چه حد موثر بوده‌اند؟ در سال‌های گذشته ما هزینه‌های زیادی صرف کردیم، شهید و مجروح داشتیم و صدمات بسیار زیادی متحمل شدیم، که متاسفانه باید گفت که تاثیر این قبیل از اقدامات چندان قوی نیست. البته این به معنای آن نیست که مقابله‌هایی این چنینی را باید کنار گذاشت، چرا که وضعیت از آنچه که هست بدتر خواهد شد.

رئیس سابق پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی در ادامه و درباره اقدام‌هایی -همچون اعتیاد- که برای مقابله با مواد مخدر صورت می‌گیرند تصریح کرد: به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، بازدارندگی اقداماتی مانند اعدام‌ِ مجرمینِ حوزه مواد مخدر زیاد نبوده است. اعدام که اشد مجازات است در واقع آخرین مرحله برای مجرمین باید باشد. بنابر تجارب جهانی، برخی از کشور چنین اقداماتی را آخرین قدم می‌دانند و به جای آن سیاست‌های دیگری اتخاذ کرده‌اند.

شدت مجازات ایجاد ترس خواهد کرد
فرید براتی درباره یکی از تاثیراتی که شدت مقابله با مواد مخدر می‌تواند داشته باشد توضیح داد: شدت مبارزه با مواد مخدر می‌تواند اثرات نامطلوبی را به طور مستقیم بر روی مصرف‌کننده مواد مخدر بگذارد. برای مثال کسی‌که اعتیاد به موادی مانند هروئین دارد، اگر قصد داشته باشد که به مراکز درمانی و ترک اعتیاد برود، ممکن است در اثر شدت مقابله، بترسد و خود را از جامعه پنهان کند که وضع او را به شدت وخیم‌تر خواهد کرد؛ او ممکن است از مصرف هروئین به تزریق و انتقال انواع بیماری‌ها برسد.

از مصرف کم‌خطر تا مصرف پرخطر
وی در ادامه گفت: همانگونه که مقام معظم رهبری نیز تاکید کردند، سیاست‌های ما باید به سمتی حرکت کند که مصرف‌کننده‌های مواد مخدرِ کم‌خطر به سمت مصرفِ مواد مخدر پرخطر نروند. چنین چیزی هنگامی رخ خواهد داد انرژی لازم برای این قضیه گذاشته شود. اولین راه برای جلوگیری از رفتن افراد از مصرفِ مواد مخدر کم‌خطر به سمت مصرف مواد مخدر پرخطر این است که این دو مواد از یکدیگر تشخیص و تمییز داده شوند. متاسفانه یکی از ضعف‌ها در حوزه مواد مخدر در جامعه ما این است که هنوز دسته‌بندی دقیقی میان مخدرهای کم‌خطر و پرخطر وجود ندارد. ما باید بتوانیم قوانینی تصویب کنیم که در آن قانونِ مربوط به مصرف و توزیع موادی مانند حشیش، ماری‌جوانا و مواد مشابه این، با مصرف موادی هم‌چون هروئین، شیشه و... برابر نباشد.

این روان‌شناس در ادامه و با اشاره به سیاست‌های اشتباهی که در حوزه مبارزه با مواد مخدر در جامعه ما وجود دارد اظهار کرد: مجریان مقابله با مصرف مخدر در کشور بیش از همه به کلی‌فروشان تاکید می‌کنند و به آن‌ها توجه نشان می‌دهند. در حالی که آن‌ها باید ببینند که چرا ما به مرحله‌ای رسیده‌ایم که خرده‌فروشان در پارک‌ها، محله‌های شهری و روستاها به فروش انواع مخدر مشغول‌اند. یکی از دلایلی که مردم نسبت به مواد مخدر ابراز نگرانی می‌کنند در همین امر است؛ مردم احساس می‌کنند که پلیس و مجریان مبارزه با مواد مخدر وظیفه خود را به‌خوبی انجام نمی‌دهند، چرا که امکان دسترسی به مواد مخدر بسیار ساده شده است.

باید از تجربه‌های جهانی استفاده کنیم
دکتر براتی در انتها با اشاره به این‌که باید تجارب کشورهای دیگر مورد استفاده ما قرار بگیرد، گفت: سال‌ها پیش، در کشور آمریکا موجی برای مقاله با مواد مخدر شکل گرفت. برای این مبارزه میلیاردها دلار هزینه شد. آن‌ها در پی این اقدام محدودیت‌های زیادی ایجاد کردند و دیوار میان مکزیک و آمریکا را بلندتر کردند و... اما در نهایت به این نتیجه رسیدند که همه این اقدامات هدر دادن پول بوده و نتیجه چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. تجربه این کشور و تجربه‌های مشابه سایر کشورها به خوبی به ما می‌گویند که اقدامات شدید مقابله‌ای نتیجه مورد نظر را به دست نخواهد داد. بنابراین در ابتدا باید هم خودمان و هم مردم را نسبت به چگونگی و خاصیت این مواد (از پرخطر تا کم‌خطر) آگاه سازیم. تعدیل، به‌روز و منعطف کردن قوانین نیز باید در سیاست‌های ما جای گیرد.