پس از سه دهه کنترل ارمنستان، جنگ ۲۰۲۰ قره باغ شهر آغدام را به آذربایجان بازگرداند. در یک تور اتوبوسی که توسط دولت آذربایجان سازماندهی شده بود، پناهندگان به زادگاه خود بازمی‌گردند، که اکنون به شهر ارواح تبدیل شده است.
به گزارش فرارو، آغدام از ژوئن ۱۹۹۳ زمانی که نیرو‌های جدایی طلب ارمنی آن را از آذربایجان گرفتند، به شهر ارواح تبدیل شد و کل جمعیت ۲۸۰۰۰ نفری آن را فراری دادند.
گلبنیز جعفرووا، ۵۵ ساله، بر سر قبر برادرش که در دفاع از آغدام در برابر جدایی طلبان ارمنی که سه دهه شهر را در دست داشتند، جان باخت، گریه می‌کند. علی حسن اف به ویرانه‌های بیش از حد زادگاهش در قره باغ نگاه کرد و قول داد که بازگردد و آن را بازسازی کند.
وی گفت: هر زمان که ممکن است طول بکشد، ما به آغدام باز خواهیم گشت. ما می‌خواهیم اینجا زندگی کنیم... ما به اینجا تعلق داریم.
این فلزکار ۶۵ ساله برای اولین بار با اتوبوس دولتی آذربایجان به سرزمین‌های آزاد شده که ارتش پس از شش هفته درگیری در سال ۲۰۲۰ از ارمنستان بازپس گرفت، به منطقه مورد مناقشه بازگشت.
در آخرین جنگ - که در آن بیش از ۶۵۰۰ نفر کشته شدند - باکو بخش زیادی از سرزمین‌هایی را که در درگیری در اوایل دهه ۱۹۹۰ از دست داده بود، پس گرفت. حدود ۳۰۰۰۰ نفر در آن جنگ تلخ کشته شدند و صد‌ها هزار نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شدند.
حسن اف گفت که شب قبل از سفر به آغدام که بزرگترین شهر قره باغ قبل از ویران شدن توسط ارامنه بود، نمی‌توانست بخوابد. او که در میان یک زمین بایر ایستاده بود که تا کوه‌های دوردست امتداد داشت، گفت: از نظر من، این زیباترین شهر جهان بود.
حسن اوف گفت که این دیدار رویایی بود که به حقیقت پیوست. در حالی که اشک در چشمانش حلقه زد گفت: خانه ما پشت آن حصار ایستاده بود. کوچه‌ای از درختان چنار بزرگ آنجا بود که زیر آن تخته نرد یا دومینو بازی می‌کردیم، و آن طرف یک استادیوم فوتبال، مکان مورد علاقه بچه‌های محله ما.
دولت آذربایجان سفر‌های منظم اتوبوسی به سرزمین‌های آزاد شده را در ژانویه آغاز کرد، اولین باری که ساکنان سابق آن توانستند پس از سه دهه قدم به این منطقه کوهستانی بگذارند. این اولین گام است در آنچه که باکو آن را بازگشت بزرگ می‌نامد، یک طرح بلندپروازانه دولت برای سکونت مجدد در قره باغ.
در آغدام ویرانی چنان بود که گلبنیز جعفروا، یکی دیگر از پناهندگان اهل آغدام، حتی نتوانست ویرانه‌های خانه اش را پیدا کند. این خیاط ۵۵ ساله گفت: احساس می‌کنم ۳۰ سال را در یک سلول زندان گذرانده ام و تازه آزاد شده ام.
او در قبرستان آغدام از قبر برادرش که در سن ۲۷ سالگی کشته شد، بازدید کرد و گفت: آخرین سخنان مادرم قبل از مرگ این بود: پسرم! به او قول دادم که قبرش را زیارت کنم.
دولت آذربایجان متعهد شده است که میلیارد‌ها دلار برای بازسازی منطقه هزینه کند و ۱.۳ میلیارد دلار در بودجه سال گذشته برای پروژه‌های زیربنایی مانند جاده‌ها، پل‌ها و فرودگاه‌های جدید اختصاص داده شده است. باکو متعهد شده است که آغدام را به یکی از بزرگترین شهر‌های کشور تبدیل کند.
جیحون بایراموف وزیر امور خارجه آذربایجان در ژانویه گفت که به زودی شاهد بازگشت اولین خانواده‌ها به خانه‌های خود در قره باغ خواهیم بود.
اما بازگشت بزرگ پناهندگان با توجه به مقیاس ویرانی شهر‌هایی مانند آغدام و خطرات ناشی از مین‌های زمینی که به طور گسترده در درگیری‌ها در طول دهه‌ها شعله ور می‌شد استفاده می‌شد، چشم اندازی دور باقی می‌ماند.