فرارو، کرونا تاثیرات فاجعه بار و پیامد‌های سنگینی بر بازار کار در ایران و جهان گذاشته است که بیشترین سهم این زیان نصیب زنان شده است. طبق آمار سازمان بین المللی کار، تعداد زنان شاغل در طول ۲ سال گذشته حدود ۱۳ میلیون نفر کاهش یافته و نرخ اشتغال مردان در سال جاری میلادی به سال ۲۰۱۹ بازگشته است.
به گزارش فرارو، براساس گزارشی که سازمان بین‌المللی کار، وابسته به سازمان ملل منتشر کرده، حدود یکصد میلیون فرصت شغلی تمام‌وقت نابود شده است که کارشناسان علت این کاهش فرصت شغلی را پاندمی کرونا دانسته اند. گای رایدر، مدیرکل این سازمان می‌گوید که احتمال دارد، در سال ۲۰۲۲ نیز ۲۶ میلیون فرصت شغلی تمام‌وقت از بین بروند.
از همین رو ممکن است مجموع شمار بیکاران زن و مرد در جهان در سال آینده به ۲۰۵ میلیون نفر افزایش یابد. به اعتقاد رایدر، خطر از دست دادن شغل، زنان را بیش از مردان تهدید می‌کند.
آمارها حاکی از آن است که شرایط اشتغال مجدد زنان به هیچ‌وجه مطلوب نیست و تنها ۲/ ۴۳ درصد از زنانی که به سن قانونی رسیده‌اند در سال ۲۰۲۱ استخدام می‌شوند.
شاید یکی از دلایل کاهش فرصت شغلی زنان این است که آنان در مشاغلی اشتغال داشته‌اند که بیشترین آسیب را در دوران کرونا دیده‌اند. البته این دلیل شامل ایران هم می‌شود چراکه فرصت شغلی را از زنان ایرانی هم گرفته است.
کاهش فرصت شغلی زنان در ایران
طبق گفته کارشناسان حوزه زنان، بیشترین تاثیر کرونا بر بخش‌های خدماتی بوده که در کوتاه‌ترین زمان تحت تاثیر شوک کرونا و تداوم آن قرار گرفته است که طبق بررسی‌ها زنان بیش از مردان در بخش‌های خدمات مشغول فعالیت هستند و همین مساله نیز باعث شده تا در دوران کرونا بیشتر لطمه ببینند.
رستوران ها، هتل ها، تالار‌های پذیرایی، اغذیه فروشی ها، آرایشگاه ها، مهدکودک ها، باشگاه‌های ورزشی و مراکز اقامتی و گردشگری از جمله مراکزی هستند که در حوزه خدماتی فعال بوده و به تدریج تحت تاثیر کرونا راکد یا تعطیل شده اند.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری و توسعه اشتغال وزارت کار در رابطه با کاهش فرصت شغلی زنان گفته است که در فصل بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته حدود ۷۴۹ هزار نفر از اشتغال زنان کاسته شده و طی بهار تا تابستان امسال نیز حدود ۱۲۰ هزار نفر دیگر از اشتغال زنان کاسته شده که نشان از تاثیر بسیار شیوع بیماری کرونا بر اشتغال زنان بوده است.
بنابر اعلام مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله در سال ۹۹ با ۲.۳ درصد کاهش نسبت به سال ۹۸ به ۲۳.۷ درصد رسیده است که سهم زنان از این آمار ۳۶ درصد و سهم مردان ۲۱.۲ درصد است.
علاوه بر آن نرخ بیکاری جوانان ۱۸ تا ۳۵ ساله در سال ۹۹ نیز با ۱.۲ درصد کاهش نسبت به سال ۹۸ به ۱۶.۷ درصد رسیده که سهم زنان ۲۷.۹ درصد و سهم مردان ۱۴.۱ درصد بوده است؛ بنابراین این آمار نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی در سال ۹۹ کمتر بوده است.
بیکاری زنان سرپرست خانوار
آمارها از موج بیکاری و خروج اجباری از بازار کار که به واسطه شیوع کرونا اتفاق افتاده حکایت می‌کند.
طبق بیانیه مرکز آمار، یک و نیم میلیون نفر از جمعیت شاغلان کشور شغل خود را از دست داده‌اند و دو میلیون نفر از بازار کار خارج شده‌اند. از این تعداد بالغ بر یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر زن هستند. ۶۱،۸ درصد جمعیت فعال مردان و تنها ۱۲،۲ درصد جمعیت فعال زنان در حال حاضر شاغل‌اند. ۷۱،۹ درصد زنان و ۲۴،۷ درصد مردان بیکار نیز تحصیلات عالی دارند.
حال آنکه بیشترین آسیب از این بیکاری زنان سهم زنان سرپرست خانوار است. در همین رابطه حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، گفته که در شرایط فعلی با توجه به شیوع ویروس کرونا، اقشار در معرض آسیب همچون زنان سرپرست خانوار با مشکلاتی روبه رو شدند. علاوه بر این کسب‌وکار‌های خُرد این زنان نیز به دلیل شیوع کرونا آسیب دیده است و آسیب زیادی به اشتغال بانوان سرپرست خانوار وارد شده است.
هر سال ۶۰ هزار زن بی‌سرپرست می‌شوند. بر اساس تحقیقات به عمل آمده به طور کلی از مجموع ۱۷ میلیون و ۳۵۳ هزار خانوار کشور، ۱۵ میلیون و ۷۱۲ هزار خانواده سرپرست مرد دارند و یک میلیون و ۶۴۰ هزار نفر زن سرپرست هستند. طی ۱۰ سال گذشته تعداد خانواده‌های زن سرپرست با رشد ۵۸ درصدی نسبت به رشد ۳۸ درصدی خانواده‌های مردسرپرست افزایش بیشتری داشته است.
علل دیگر بیکاری زنان چیست؟
دکتر کتایون مصری، عضو انجمن ایرانی مطالعات زنان، جنسسیت زدگی در محیط کار را یکی دیگر از علل اصلی بیکاری زنان دانسته است. او می‌گوید: «خیل انبوه حضور زنان در بازار مشاغل کاذب نشان می‌دهد ما به زنان جویای کار پاسخ مناسبی ندادیم. نیاز داریم ترکیب جنسیتی بازار کار را بر اساس سیاست گذاری‌های دقیق مشخص کنیم. ترکیب جنسیتی سازمان‌ها ترکیب عادلانه‌ای نیست و سهم مردان به علت تفکر "نان آور بودن" مرد بیشتر است.»
این عضو انجمن ایرانی مطالعات زنان به گزارش شکاف جنسیتی مجمع جهانی اقتصاد و رتبه ایران در جهان، اشاره کرد و افزود: «در پاسخ به افرادی که معتقدند باید مولفه‌های بومی و فرهنگی کشور خود و نه شاخص‌های جهانی را مبنای سنجش عدالت جنسیتی قرار دهیم، باید بگویم که حتی شکاف جنسیتی ما در بین کشور‌های خاورمیانه که به نوعی همجواری فرهنگی و مذهبی با ایران دارند وضعیت مطلوبی ندارد و در میان ۱۹ کشور خاورمیانه رتبه ۱۶ از آن ایران است.»
البته این بیکاری تنها مختص زنان ایران نیست و در کشور‌های غربی و عربی نیز شاهد کاهش فرصت شغلی زنان هستیم. مثلا آمریکا با کاهش ۴/ ۹ درصدی بیشترین کاهش اشتغال زنان را تجربه کرده است. کشور‌های عربی در جایگاه دوم این جدول قرار دارند؛ آمار و ارقام نشان می‌دهد، اشتغال زنان ۱/ ۴ درصد و مردان ۸/ ۱ درصد در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ کاهش یافته است.
در آسیا و اقیانوسیه همه‌گیری منجر به کاهش ۸/ ۳ درصدی اشتغال زنان شده درحالی که این نرخ در مردان ۹/ ۲ درصد گزارش شده است.