سنای آمریکا با تصویب دو قطعنامه علیه عربستان سعودی نه تنها عملا راه خود را از دونالد ترامپ رئیس جمهوری ایالت متحده جدا کرد بلکه گام بلندی برای آغاز تغییر در هفت دهه مناسبات نزدیک با سعودی ها برداشت.
به گزارش ایرنا، در فوریه 1945 «فرانکلین روزولت» رئیس جمهوری وقت آمریکا با ملک عبدالعزیز پادشاه آن زمان عربستان روی عرشه کشتی جنگی «یو.اس.اس کوینسی» در کانال سوئز دیدار و پیمانی امضا کردند که شاکله روابط نزدیک دو کشور طی دهه های بعد را ایجاد کرد.
حتی نقش داشتن 15 سعودی در حملات یازده سپتامبر به آمریکا نتوانست این روابط را مختل کند اما قتل «جمال خاشقچی» روزنامه نگار منتقد آل سعود و جنگ سعودی ها، اماراتی ها و دیگران علیه یمن دلایل معقولی به دست کنگره آمریکا داده است تا قرار کهنه روزولت و عبدالعزیز تغییر دهد. دو قطعنامه ای که سنا شب گذشته تصویب کرد چالشی تاریخی برای ترامپ و همچنین دست اندازی بزرگ در روابط آمریکا و عربستان ایجاد خواهد کرد.
آمریکا همدست بن سلمان
«برنی سندرز» سناتور مستقل از ایالت ورمونت، «مایک لی» سناتور جمهوریخواه و «کریس مورفی» سناتور دموکرات ایالت کانتیک قطعنامه ای با تاکید بر لزوم پایان حمایت نظامی آمریکا از جنگ علیه یمن به صحن سنا بردند که با 56 رای موافق در مقابل 41 رای مخالفت به تصویب رسید. «باب کورکر» سناتور جمهوریخواه و رئیس کمیته روابط خارجی سنا نیز قطعنامه دیگری ارائه کرده بود و طبق آن، محمدبن سلمان ولیعهد سعودی مسئول قتل خاشقچی معرفی شده است. این قطعنامه نیز با اکثریت آرا به تصویب سنا رسید.
این قطعنامه ها باید به تصویب مجلس نمایندگان و سپس به امضای ترامپ برسد. اما نظر به اینکه ترامپ تاب دل کندن از پول سعودی ها را ندارد وی با قلمش منتظر نشسته است تا در صورت تایید مجلس نمایندگان این قطعنامه ها را در اولین فرصت وتو کند.
قطعنامه سندر، لی و مورفی با استناد به «قطعنامه اختیارات جنگی 1973» از دولت ترامپ خواسته تا از «خصومت ها» در یمن کنار بکشد. این نخستین باری است که کنگره با استناد به این قطعنامه دوره جنگ ویتنام، دولت آمریکا را از ادامه یک جنگ برحذر می دارد.
«درک کولت» که در دولت باراک اوباما رئیس جمهوری سابق آمریکا 6 سال را در وزارت خارجه و پنتاگون گذارند، ابهاماتی در مورد قطعنامه سندرز، لی و مورفی مطرح می کند. او می گوید: «یک نقطه خاکستری وجود دارد. آمریکا مستقیما درگیر عملیات های نظامی در یمن نیست.» به گفته او، «خصومت» در قطعنامه اختیارات جنگی 1973 تعریف نشده است. پنتاگون هم اعلام کرده است که مشارکت آمریکا در جنگ یمن به معنای مشارکت مستقیم نیست.
اما «دن دیویس» کارشناس مسائل نظامی نظر دیگری دارد و تاکید می کند: «بیان این حرف مثل آن است که بگوییم، من راننده خودرویی بودم که برای فرار به محل سرقت از بانک رفته بود، اما دزدی بانک کار من نبود. بله اما همچنان در این کار دست داشته اید.»
ماموریت متیس و پمپئو در کنگره
«جیمز متیس» وزیر دفاع و «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا در هفته های گذشته ماموریت یافتند تا رودرروی اعضای کنگره نشسته و آنها را قانع کنند که واشنگتن را به پایان همنشینی با سعودی ها وادار نکنند. هر دو مقام بلندپایه دولت ترامپ اخیرا به کنگره رفتند و در دیدار با اعضای کمیته روابط خارجی سنا ازلزوم حفظ رفاقت با عربستان سخن گفتند. به گفته آنها، کاهش سطح روابط با عربستان به دلیل نقش ولیعهد سعودی در قتل خاشقچی یک اشتباه امنیتی است.
این اظهارات سناتورهای شنونده را ناراضی کرد اما همچنین آنها را بیش از پیش متقاعد کرد که محمدبن سلمان مسئول مستقیم قتل خاشقچی است.
متیس و پمپئو روز پنجشنبه جلسه دیگری با اعضای کنگره داشتند اما این بار با اعضای مجلس نمایندگان و پشت درهای بسته. در حالی که سنا آماده تصویب دو قعطنامه علیه عربستان می شد این دو مقام از مجلس نمایندگان خواستند تا از پشتیبانی نظامی از جنگ یمن حمایت کنند. این جلسه هم چندان نمایندگان را راضی نکرد اما به نظر می رسد آنها فعلا دست نگه داشته اند تا کنگره جدید کارش را از اوایل ژانویه شروع کند.
«استیو اسکالیس» نماینده ایالت لوئیزیانا که نفر سوم جمهوریخواهان در مجلس نمایندگان است، اظهار داشت که متیس و پمپئو در این جلسه روند تحقیقات در مورد قتل خاشقچی و پیچیدگی های روابط با عربستان را تشریح کردند. اسکالیس افزود: «چیزهای زیادی دیده ام که من را نگران می کند اما تا زمانی که ارزیابی نهایی اطلاعاتی انجام نشود، نتیجه گیری نخواهم کرد.»
افرادی مانند «دیوید سیسیلین» نماینده دموکرات ایالت رودآیلند راضی از این جلسه خارج نشد. او گفت: «این جلسه اتلاف وقت بود.» «لویدی داجت» عضو دموکرات مجلس نمایندگان از ایالت تگزاس هم با عصبانیت گفت: «اگر وقتم را با تماشای تلویزیون صرف می کردم چیزهای بیشتری یاد می گرفتم. متیس و پمپئو پاسخ سرراستی به سوالات نمی دهند و سعی دارند بگویند که بین صحبت های پمپئو و گزارش تناقضی وجود ندارد.»
نکته ای که باعث تعجب داجت شده این است که جمهوریخواهان سنا به تنبیه عربستان علاقه نشان داده اند اما جمهوریخواهان مجلس نمایندگان مایل هستند با سعودی ها دست دوستی بدهند. او درباره موضع گیری متفاوت این دو دسته اظهار داشت: «عجیب است که آنها علاقه ای برای پذیرفتن این مسائل مبرهن ندارند.» مساله مبرهن یعنی نقش بن سلمان در قتل خاشقچی.
البته شاید تعجب داجت زمانی بیشتر شود که بداند حتی هم حزبی های خود او نیز فعلا میلی به مجازات عربستان ندارند. «الیوت انگل» رئیس آتی کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان از حزب دموکرات گفته: «آنها (سعودی ها) باید پاسخگو باشند. اما دلیلی ندارد که روابط خود را با عربستان قطع کنیم زیرا ما منافع مهمی داریم.» او وعده داد که سال آینده میلادی جلسات استماع بیشتری در این زمینه برگزار خواهد شد.
«نانسی پلوسی» رئیس احتمالی مجلس نمایندگان آمریکا نیز گفت که اظهار نظری در این باره نمی کند و تا زمانی که تحقیقات ادامه دارد بحث تحریم های بیشتر را مطرح نخواهد کرد. منظور او همان تحقیقات «آژانس اطلاعات مرکزی» آمریکا (سیا) است که نتیجه گیری کرده است که بن سلمان مسئول مستقیم قتل خاشقچی است.
هر چند ترامپ این گزارش را رد کرده اما نتیجه گیری سیا مبنای عمل کورکر (هم حزبی ترامپ) علیه عربستان شده است. امروز سنا در یک سو ایستاده و کاخ سفید به همراه وزارت دفاع و خارجه در سوی دیگر ایستاده اند. اختلافات داخلی آنها به خاطر شاهزاده ای است که قرار بود اصلاح گرا باشد لیکن واپسگرا از آب در آمد. قتل روزنامه نگار سعودی، سرکوب نارضایتی مشروع داخلی، رفتار متکبرانه و اقدام بن سلمان به بازداشت شاهزادگان و تجار، دنیا را به نیات و رفتار وی مبنی بر مدرن سازی عربستان مشکوک کرد.
پیام جدی سنا در غیاب مجلس نمایندگان
با توجه به نزدیک بودن تعطیلات کریسمس، انتظار نمی رود مجلس نمایندگان امسال قطعنامه های مصوب سنا را تایید و تصویب کند. اما سنا با اقدام خود پیامی جدی و قوی به عربستان فرستاد. هر چند این قعطنامه ها به معنای تغییر سیاست خارجی در قبال سعودی ها نیست اما یقینا بیانگر تغییر در نگاه سیاسی دولتمردان آمریکایی به عربستان است. کسانی ها تا چند ماه پیش حاضر نبودند دستکم موضعی لفظی علیه عربستان بگیرند بعد از ماه اکتبر (پس از قتل خاشقچی) به یکباره به عربستان پشت کرده اند. آنها به هشدارهای اولیه ای که از خاورمیانه مخابره شد، توجهی نکردند ولی در نهایت به این باور رسیدند که بن سلمان فردی خارج از کنترل است و باید او را مهار کرد.
ترامپ حفظ آینده یک فرد (بن سلمان) را به سرنوشت ملت ها و کشورهای خاورمیانه ترجیح داده و عربستان را اساس تمام راهبرد آمریکا در خاورمیانه قرار داده است؛ راهبردی که جنگ یمن را به یک بحران بزرگ انسانی و جهانی تبدیل کرده است. در حقیقت، سهم واشنگتن کمتر از نقش عربستان نیست. آمریکایی ها با سوخت رسانی هوایی، حمایت اطلاعاتی و لجستیکی، آموزش نیروهای متجاوز، تامین مهمات نقطه زن و فروش میلیاردها دلار سلاح به سعودی ها و اماراتی ها آتش جنگ را شعله ور کردند. به گفته کارشناسان، اگر آمریکا نبود عربستان قادر نبود وارد جنگ شود یا آن را ادامه دهد.
آمریکا ابتدا مشارکت خود در این جنگ را چنین توجیه کرد که قصد دارد با ارائه کمک های اطلاعاتی و سوخت رسانی به هواپیماهای ائتلاف عربی تلفات غیرنظامی را کاهش دهد. پس از آن بود که بارها خبر بمباران مراسم عزا و عروسی و اتوبوس حامل کودکان مدرسه در رسانه های پیچید و دنیا به قحطی و وبا و بحران انسانی در یمن پی برد. حمایت آمریکا از این جنگ نه تنها به کاهش تلفات انسانی منجر نشد بلکه به بحران انسانی دامن زد.
شعار تغییر در کنگره
سرانجام افرادی مانند «باب منندز» سناتور دموکرات در کمیته روابط خارجی سنا اعتراف کردند: «سیاست های ما باعث تداوم مناقشه ای شده که بدترین بحران انسانی را رقم زده است.» او گفت که خرید سلاح بیشتر از آمریکایی ها «نمی تواند سکوت ما را بخرد. اگر رئیس جمهوری نمی خواهد کنگره باید وارد عمل شود.» «کریس مورفی» سناتور دموکرات هم هشدار داد: «اگر این دولت سیاست ما را در قبال عربستان تغییر ندهد کنگره این کار را انجام خواهد داد.»
البته تا زمانی که دولت ترامپ و برخی از جمهوریخواهان پشتیبان عربستان مانده اند احتمال تغییر بنیادین در روابط دو کشور وجود ندارد. ریاض نیز به امید ادامه روابط سنتی فعلا نیش و کنایه کنگره را تحمل خواهد کرد و به حمایت ترامپ دل خوش می کند. اما همین که لزوم ایجاد تغییراتی در روابط با عربستان به بحث داغی تبدیل شده است نشان می دهد که چرخشی قابل ملاحظه در سیاست آمریکا و نگاه سیاستمداران آن کشور به عربستان ایجاد شده است.
مجلس نمایندگان که از ژانویه کارش را شروع می کند احتمالا کنکاشی عمقی را در خصوص عملیات های نظامی آمریکا در مناقشه های مختلف جهانی انجام دهد. «جیم ریش» رئیس بعدی کمیته روابط خارجی سنا از حزب جمهوریخواه پیام اصلی را از هم اکنون به کنگره آتی داده و مسئولیت مهمی برای آن تعیین کرده است: «مساله یمن تمام نشده. این تازه آغاز بحث است.»