تنها یک کوله‌پشتی سبک، چند هزار تومان پول و کمی هم ریسک‌پذیری کافی است برای هیچ‌هایک (hitchhike) یا رایگان‌سواری. در دنیایی که هر روز هتل‌های پنج ستاره و تورهای گرانقیمت، شما را وسوسه می‌کند تا به سفر بروید و بازارهای جدیدی را در دورترین نقاط دنیا کشف کنید، هیچ‌هایک مثل سفرهای باستانی است؛ کمی سخت‌تر اما خالص‌تر.
هیچ‌هایک یا رایگان سواری چند وقتی است که در کشور ما بیشتر از گذشته به چشم می‌خورد چه در بزرگراه‌ها چه در شبکه‌های اجتماعی و اینستاگرام. شاید برای شما هم پیش آمده که چند جوان را گوشه خیابان یا بزرگراهی در خروجی‌های شهر دیده باشید که با کوله پشتی ایستاده‌اند و انگشت شست خود را رو به بالا گرفته‌اند تا راننده‌ای آنها را رایگان سوار کند. این شکل سفر کردن که در فارسی به آن رایگان‌سواری یا مفت‌سواری می‌گویند سفرهایی هستند که از دهه شصت در امریکا و بعد اروپا شروع شد و امروزه در همه جای دنیا طرفداران زیادی دارد. آدم‌های تحصیلکرده و ساده، شاغل یا جهانگرد، مرزهای استان‌ها یا کشورها را به این طریق طی می کنند تا با کمترین پول تجربه ناب یک سفر را درک کنند.
لذت یک سفر ناب
هیچ‌هایک کردن سن و سال نمی‌شناسد و تنها کمی خصوصیات متفاوت‌تری طلب می‌کند و شخصیتی منعطف و در عین حال باهوش. رایگان سواری برای هر کسی به یک شکل است؛ بعضی کاغذی در دست می‌گیرند و مقصد مورد نظرشان را روی آن می‌نویسند، بعضی گوشه خیابان حرکات نمایشی انجام می‌دهند و بعضی برای جلب توجه راننده با دستکش سفید روی وایت‌برد کوچکی مکان مورد نظرشان را می‌نویسند. قدرت هوش و تجزیه و تحلیل هم زمانی به کار می‌آید که فقط چند ثانیه فرصت دارید تا راننده مطمئن را تشخیص دهید. نشستن کنار راننده هم کار راحتی نیست؛ خیلی‌ها برای همصحبتی، شما را سوار می‌کنند و شاید در تمام مسیر دلشان بخواهد با شما صحبت و درد دل کنند و شما باید آنقدر صبور باشید که پای صحبت‌های او بنشینید.
لذت این‌گونه سفرها به درک همین لحظه‌های انسانی است. اینکه بده بستانی در کار نیست و دو طرف صرفاً برای لذت از حضور هم با یکدیگر همسفر می‌شوند.
عرفان فکری که یک مفت‌سوار و یک جهانگرد حرفه‌ای است، می‌گوید: «همه نوع ماشینی مقابل پایت ترمز می‌زند و هرکدام شخصیت و رفتاری متفاوت دارند. من یکبار در سفر گرجستان سوار یک بی‌ام و آخرین سیستم شدم و راننده بدون هیچ چشمداشتی یک ناهار مفصل در یک رستوران میهمانم کرد. گاهی هم سوار ماشینی شده‌ام که بیشتر از نیم ساعت نتوانسته‌ام بنشینم و سریع پیاده شده‌ام.»
او تا به امروز 190 هزار کیلومتر را رایگان‌سواری کرده و 35 کشور دنیا را با این شیوه سفر، دیده و تجربه کرده است. عرفان از بچگی عاشق سفر بوده و می‌گوید: 6 سال برنامه‌ریزی کرده و از سیزده سال پیش سفر کردن را شروع کرده و آنقدر سفر ارزان قیمت رفته که حالا وقتی چند ماهی در ایران می‌ماند خرجش بیشتر از زمانی است که سفر می‌رود.
به گفته مفت‌سوارها یکی از مهم‌ترین لذت‌های سفر ارزان قیمت و رایگان سواری بیرون آمدن از چارچوب‌های تنگ زندگی روزمره است. این‌گونه سفرها بهانه مناسبی است برای کنار گذاشتن قواعد تکراری روزمرگی و تجربه دیدن از نزدیک.
مهدی طاهری یک رایگان‌سوار حرفه‌ای است. او از ایران تا ارمنستان و از آنجا تا گرجستان را با همسرش مفت‌سواری کرده و به جای اینکه در هتل بمانند در خوابگاه‌های ارزان قیمت (هاستل) که در همه کشورها برای پناه دادن به جهانگردان وجود دارد، در کنار مردمی از همه ملیت‌ها زندگی کرده و خاطره خوشی از هیچ‌هایک دارد. او از بهترین تجربه‌اش می‌گوید: «همیشه نسبت به آدم‌ها بدبین بودم و با پیش‌داوری به آنها نگاه می‌کردم. هر بار که اتومبیلی برای ادامه سفر می‌گرفتم، با ترس و لرز داخل ماشین می‌نشستم اما هر چه گذشت، نسبت به آدم‌ها و محبت آنها احساس بهتری پیدا کردم. این برای من مثل یک‌جور تحول بود.»
قاعده هشتاد بیست
مهم‌ترین قاعده سفر ارزان قیمت قاعده «هشتاد بیست» است یعنی هشتاد درصد مطالعه و مشورت و برنامه‌ریزی پیش از سفر، طوری که به همه زیر و بم مقصد آشنا شوید و بیست درصد دیگر هم تجربه خود سفر. یکی دیگر از بخش‌های مهم سفر برنامه‌ریزی روی بودجه سفر است. برای همه این مسائل، سایت‌های زیادی وجود دارد که می‌توانید خرج متوسط هر کشوری را در آن ببینید تا بدانید تقریباً برای هر جایی که می‌خواهید بروید به چه مقدار پول احتیاج دارید. البته به هر مبلغی که رسیدید 20 درصد را هم شناور در نظر بگیرید تا جایی گیر نکنید.
شاید به نظر خیلی‌ها سفر ارزان قیمت، کار راحتی باشد اما این‌طور نیست و شرایط و رعایت قوانین و تجربه می‌خواهد. برای کسانی که سعی می‌کنند سفری ایمن و کم‌خطر را در هتل‌ها سپری کنند و چمدان‌های بزرگی را همراه داشته باشند تا در هر شرایطی بتوانند لباس مناسب بپوشند، شاید این‌گونه سفر کردن مقداری پرخطر و سخت باشد. عرفان می‌گوید، در آخرین سفر ارزان قیمتی که رفته، تنها یک کیف کمری به همراه داشته: «کوله بزرگ خودش خرج سفر را زیاد می‌کند. چون مجبورید گاهی برای آن پول اضافه بدهید و شاید در ماشین‌هایی که خودشان در سفر هستند هم جایی برای کوله بزرگ شما نباشد.» عرفان می‌گوید، یکی از بهترین مکان‌ها برای شروع این‌گونه سفرها ایران است: «ایران در رتبه‌بندی کشورهایی که جهانگردها و هیچ‌هایکرها به آن سفر می‌کنند یکی از جاهای خوب است و من با هر جهانگردی که صحبت کرده‌ام، سفر به ایران را جزو خاطره‌انگیزترین سفرهای خود می‌دانسته.»
ایران بهشت هیچ‌هایکرها
اگرچه در ایران هاستل یا خوابگاه رایگانی مثل همه جای دنیا برای رایگان‌سوارها یا جهانگردانی که می‌خواهند سفر ارزانی داشته باشند وجود ندارد اما میهمان نوازی ایرانیان، کمک آنها به گردشگر خارجی در شرایط سخت و... ایران را به بهشت رایگان‌سوارها تبدیل کرده است. آماندا دختر سی ساله دانمارکی که چندی پیش در ایران هیچ‌هایک کرد، درباره خاطره سفرش از ایران می‌نویسد: «دقیقاً برعکس تبلیغات منفی که در کشورهای اروپایی از سفر به ایران وجود دارد، من ایران را کشوری امن برای سفر دیدم. » او از احساس امنیتی که در ایران داشته آنقدر راضی بوده که دوست دارد دوباره به ایران برگردد: «من در جاده‌های ایران بارها و بارها ماشینهای مختلفی سوار شدم اما جز یک مورد، هیچ مشکلی برایم پیش نیامد. البته در همه کشورها در این حد مسأله طبیعی است. هرچند وجود مشکلات یکی از جذابیت‌های سفرهای ماجراجویانه است.»
«یکی از جاذبه‌های گردشگری ایران، مردم ایران هستند.» رئیس جامعه تورگردانان ایران یکی از دلایل حضور مسافران ارزان قیمت (هیچ‌هایکر) به ایران را میهمان نوازی ایرانیان می‌داند: «برای مسافری که فقط یک کوله روی پشتش دارد میهمان نوازی ایرانی‌ها بسیار جالب است، چون مردم ما بخصوص با جهانگردان خارجی برخورد بسیار مهربانانه‌ای دارند و حتی بدون چشمداشتی آنان را میهمان خانه‌های خود می‌کنند که برای مسافران خارجی همین خصایص بسیار ارزشمند است.»
ابراهیم پورفرج در گفت‌و‌گویی می‌گوید: «گاهی مسافرانی که به ایران می‌آیند به ما می‌گویند آیا واقعاً اینجا ایران است؟ چون ذهنیتی که آنان نسبت به کشور ما دارند با چیزی که از نزدیک می‌بینند بسیار تفاوت دارد و من دیده‌ام که گاهی از سر دلتنگی با چشم گریان کشور را ترک می‌کنند.»
پورفرج با تأکید بر امن بودن ایران در منطقه خاورمیانه که در این روزها بسیار ناامن‌تر شده می‌گوید: «یکی دیگر از مزایای ایران برای مسافران امن بودن کشورما است. در حالی که ترکیه هم این روزها ناامن شده ایران می‌تواند مقصد خوبی برای گردشگران باشد.»
رئیس جامعه تورگردانان ایران وضعیت گردشگری در دولت یازدهم را بسیار بهتر از گذشته می‌داند و معتقد است که کشور ما می‌تواند تمام نیازهای یک گردشگر را پوشش بدهد: «ایران کشوری با تاریخ چند هزار ساله است و در کنار آثار تاریخی مهمی که در کشور ما وجود دارد، طبیعت زیبا و چهارفصل بودن آن نیز ارزش ایران را به عنوان یک مقصد مهم گردشگری بالا می‌برد. این قابلیت‌ها باعث شده که ایران پاسخگوی نیاز همه مسافران و گردشگران از تمام دنیا باشد.»
امنیت ایران، میهمان‌نوازی ایرانیان، پایین بودن هزینه‌ها، ارزش‌های تاریخی و طبیعی کشور، ناشناخته ماندن آن به دلیل تبلیغ منفی رسانه‌های غربی پیش از برجام و... از جمله دلایلی است که ایران را به بهشت جهانگردان و همچنین رایگان‌سوارها تبدیل کرده است.یکی از مهم ترین بخش‌های هیچ‌هایک مدیریت خرج سفر است که جهانگردان اروپای شرقی متخصص آن هستند.
آرتور از لهستان یکی از هیچ‌هایکرهایی است که به ایران سفر کرده و آن‌طور که در مصاحبه‌هایش گفته یکی از ارزان‌ترین کشورهای جهان برای هیچ‌هایکرهاست. آرتور یک شب در زاهدان میهمان خانواده‌ای روستایی می‌شود و همان یک شب هم کافی بوده تا او را عاشق محبت و میهمان‌نوازی ایرانی کند: «می‌خواستم در ادامه سفرم در خاورمیانه به پاکستان بروم که گذرم به زاهدان افتاد. گوشه خیابان ایستاده بودم و کسی سوارم نمی‌کرد تا بالاخره یک زن و شوهر جوان سوارم کردند و با اصرار مرا به خانه‌شان بردند و از من پذیرایی کردند.»
یکی از جاذبه‌های این‌گونه سفرها برخورد بی‌واسطه با فرهنگ‌ها و انسان‌هاست. تجربه حسی بومی که شاید فقط ماکتی از آن را بشود در هتل‌های چند ستاره یا مستندهای طبیعت دید. در این سفرهای ماجراجویانه می‌توان بدون هیچ واسطه‌ای با مردم و آداب رسوم‌شان رابطه برقرار کرد. البته در این‌گونه سفرها باید خطوط قرمز را هم رعایت کرد که یکی از مهم‌ترین این خطوط قرمز بحث نکردن در مورد مذهب، نژاد، سیاست و هنجارهای هر جامعه‌ای است.
همه سختی‌های سفرهای ارزان می‌ارزد به کسب تجربه‌ای که در معاشرت با آدم‌ها و فرهنگ‌ها به دست می‌آید. دیدن طبیعت بکر و نابی که در گوشه گوشه ایران و جهان وجود دارد و نمی‌شود در تورهای سیاحتی چند روزه دید. هیچ‌هایک یا مفت‌سواری به ما می‌گوید سفر تنها مقصد و رسیدن نیست. سفر تنها تجمل و هتل چند ستاره نیست. سفر، دیدن و تجربه کردن است. دیدن و تجربه کردن پول نمی‌خواهد.