فساد آن‌گونه که هست!

فرارو- احمد توکلی نماینده جامانده تهران از مجلس دهم که سابقه طولانی در ادوار مجلس در پرداختن به فساد اقتصادی دارد در واپسین روزهای مجلس نهم می‌گوید: آنچه آینده نظام را تهدید می‌کند حمله نظامی، تحریم، تجاوز خارجی و انقلاب مخملی نیست بلکه فساد به شکل فعلی آن است.

به گزارش فرارو، در پی پایان یافتن دولت محمود احمدی‌نژاد و رو شدن پرونده‌های فساداقتصادی در سطوح مختلف، فساد اقتصادی به دغدغه اصلی کارشناسان، مردم و مسئولان تبدیل شده است. از همین رو است که احمدی توکلی شکل فعلی فساد را بزرگترین تهدید نظام جمهوری اسلامی ایران می داند. اما به راستی شکل فعلی فساد در ایران چه گونه است؟ و تهدیدات و پیامدهای فساد برای جامعه ایران چه بوده و چه خواهد بود؟

شکل فساد اقتصادی
کارشناسان اقتصادی در مورد شکل فساد نظرات گوناگونی دارند. عده ای از فساد سیستمی سخن به میان می‌آورند.  محسن رنانی می‌گوید: تحلیل من ازفساد اقتصادی در کشور حاوی نگاه سیستمی است. فساد اقتصادی هم نشانه بیماریهای نهفته در نظام سیاسی ـ اجتماعی است و هم خودش علت گسترش دیگر بیماریهای سیستم خواهد شد.

احمد توکلی اقتصاددان اصولگرای مجلس نهم در همان نطق اشاره شده خود در مجلس گفت: امروزه از حیث گستره و عمق فساد به مرحله خطیری رسیده ایم، که در ادبیات اقتصاد سیاسی به این مرحله، سیستمی می‌گویند. یعنی که دستگاه‌های متصدی نظارت و برخورد با مفاسد، خود به درجاتی به فساد آلوده می‌شوند و در شکل جدی‌تر، فاسدان یا افراد مورد حمایت شان در مجاری تصمیم گیری نفوذ می‌کنند.

حسین راغفر از اشکال ساختاری ایجاد کننده فساد اقتصادی صحبت می کند. این استاد اقتصاد دانشگاه معتقد است: فساد موجود در اقتصاد ما معلول ساختاری است که فضای اقتصادی ما را ساخته است.

راغفر می‌گوید: زمینه اصلی ایجاد فساد های بزرگ اقتصادی در ایران این است که اقتصاد کشور ما تبدیل به یک اقتصاد رانتی شده است. اگر اقتصاد ما تولید محور بود، نیروی کار و تولید بیشتر برایش مهم بود تا زد و بند های پشت صحنه. در واقع فساد اصلی در اقتصاد زمانی است که صاحبان قدرت و نزدیکان به قدرت و دولت در اقتصاد دخالت کنند.

فرشاد مومنی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز در جمع دانشجویان، ساختار نهادی اقتصاد ایران را مشوق رانت، ربا و فساد دانست و  در ادامه گفت: در این ساختار فساد،  هر تصمیمی به سود صاحبان قدرت و ثروت تمام می‌شود.

سعید لیلاز، کارشناس و تحلیلگر اقتصادی، علت‌العلل فساد، را اندازه دولت که عامل اصلی آن نفت است می‌داند و می‌گوید: تا زمانی که این نفت سهمش در GDP ایران به اندازه تعیین‌کننده‌ای کاهش نیابد، هرگاه درآمد نفتی افزایش یابد، ما همین بساط را خواهیم داشت.

تبعات فساد
 بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار، در اواخر سال 94 تعداد بیکاران کشور 2.6 میلیون نفر و جمعیت فعال 24.6 میلیون نفر بوده که موجب نرخ بیکاری 10.7 درصدی در این زمان شده است. البته در منطق اقتصادی، اشتغالزایی رابطه مستقیمی با رشد اقتصادی دارد. و رشد اقتصادی زمین گیر فساد سیستمی است.

حسین راغفر، استاد اقتصاد می گوید: اگر فساد در ساختار اقتصاد و اجتماع ما به همین شکل ریشه بدواند باید منتظر انواع آسیب های اجتماعی عمیق از جمله بیکاری، فرارمغزها و.. باشیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه فساد کاری می کند که ساختار اقتصادی کارکرد معمولش را از دست بدهد، می‌گوید: از یک طرف عده ای قلیل ناگهان با سو استفاده ار فرصت های نا مشروعی که فساد اقتصادی به دست آنان داده است میلیاردر می شوند. از طرف دیگر فرصت های طبیعی و به حق از اکثریت مردم گرفته می شود.

ظهور پدیده‌هایی چون مه آفرید، زنجانی، خاوری، رحیمی و...در همین بستر صورت گرفته است که با غارت سرمایه ی کشور نه تنها زمینه توسعه و رشد اقتصادی کشور را سد کرده بلکه فضای اشتغال برای قشر تحصیل کرده و هرم فعال جامعه را از بین برده است و به دنبال آن پدیده ی ناگوار فرار مغزها را افزایش داده است.

از سوی دیگر افزایش ناهنجاری اجتماعی هم‌چون اعتیاد، خودکشی و... که در آمارهای منتشر شده از سوی وزارت بهداشت و کار هویدا است به عقیده بسیاری از جامعه‌شناسان رابطه مستقیمی با ناکامی‌های اقتصادی و شکافهای اجتماعی حاصل از فضای آشفته اقتصادی دارد.

در بعد روانی و فردی هم گفته وزیر بهداشت در ارتباط با نرخ افسردگی 12 درصدی مردم تامل برانگیز است و همچنین این موضوع که رتبه اول در خودکشی به جوانان بیکار تعلق دارد.

دکتر مسعود نیلی چندی پیش هشدار داد که اقتصاد ایران روی دو بمب ساعتی بزرگ قرار گرفته است: یك بمب ساعتی حجم بالای جمعیت غیر فعال نسبت به جمعیت فعال است كه نسبت بسیار بالایی است.

وی می‌گوید: جمعیت غیرفعال ایرانی با عطف به جمعیت شاغلان زندگی می‌كنند و برای اینكه صبر آنها لبریز نشود باید اقدام‌های كوتاه‌مدت انجام داد.

چاره کار چیست؟
احمد توکلی در نتیجه نطق خود گفته است: چاره کار از حیث حکومتی تشکیل یک نهاد ویژه و جمع کردن عناصر پاک، خوش‌نام و مصمم برای مبارزه با فساد است که حرف زبان و دلشان معذره الی ربکم و لعلهم یتقون باشد و اختیارات خاص داشته باشند و با حمایت مقامات بالا پرونده‌های سنگین را تشکیل، رسیدگی و پایان دهند.

توکلی در ادامه گفته است: چاره کار در سطح مردم، تشکیل یک سازمان مردم‌نهاد یا سمن است که موضوعش دفاع از شفافیت، حقوق شهروندی، حاکمیت قانون، و مبارزه با مصادیق فساد و ساختارها و روش‌های فسادزا باشد.

اما حسین راغفر استاد اقتصاد در گفتگو با فرارو می‌گوید: اکنون فساد اقتصادی خود تبدیل به یک نظام نهادی ضدتوسعه در کشور شده که چاپلوسی و تملّق از ویژگی های این نظام اداری است به نحوی که فساد عملا در کشور نهادینه شده است و در بسیاری از ساختارهای نظام اداری کشور رسوب کرده است. لذا با این شرایط تشکیل سازمان جدیدی که بخواهد با فساد اقتصادی مبارزه کند عملا راه به جایی نخواهد برد.

راغفر می‌گوید: اراده سیاسی یکپارچه‌ای برای مبارزه با فساد اقتصادی در کشور وجود ندارد چرا که عناصری از قدرت و ثروت در این مفاسد حضور دارند و باید توجه داشت که هدف اصلی در فساد که امری سیاسی محسوب می شود، بهره وری های اقتصادی است.

مهدی پازوکی کارشناس اقتصادی هم در گفتگو با فرارو شفافیت و دسترسی اطلاعات را بهترین ابزاری مبارزه با فساد می‌داند: یعنی آنقدر آزادی اطلاعات وجود داشته باشد تا اگر کسی دزدی کرد افکار عمومی وی را له کند. یعنی در واقع پیوند میان آگاهی، آزادی و شفافیت مهمترین اقدام برای مبازره با فساد است.

به نظر می‌رسد برای خروج از دورباطل شکل فعلی فساد اقتصادی در ایران بیش هر چیزی اراده سیاسی یکپارچه‌ لازم است اراده‌ای که شرط کافی آن وفاق ملی و توازن قوا خواهد بود!