5 تيرماه سال 86 که بنزين سهميه بندي شد بسياري از شهروندان آن را آغازگر تحول در مصرف سوخت و کاهش مصرف بنزين عنوان کردند. اين ايده آنها البته چندان پايدار نماند. خيابان هاي شهر تنها در يک ماه اول سهميه بندي خلوت شد و مصرف بنزين به شدت کاهش پيدا کرد اما اين پايان راه نبود و پس از آن رشد مصرف سوخت مانند گذشته ادامه پيدا کرد.
بيژن حاج محمدرضا رئيس اتحاديه جايگاه داران سراسر کشور در اين زمينه درباره مصرف سوخت پس از سهميه بندي مي گويد؛ پس از 5 تيرماه به فاصله يک ماه تا 45 روز طبق پيش بيني عرضه فرآورده با کاهش مواجه شد و از 75 ميليون ليتر در روز به 47 ميليون ليتر رسيد و يک افت بي سابقه را در عرضه فرآورده هاي نفتي تجربه کرديم که با توجه به سهميه بندي زمان جنگ کاملاً قابل پيش بيني بود اما اين روند تداوم پيدا نکرد و پس از يک الي دو ماه مصرف به سطح قبل از سهميه بندي و گاهي بيشتر رسيد. اين موضوع را به مجلس اطلاع داديم و متذکر شديم سهميه بندي نمي تواند تاثيري در کاهش مصرف داشته باشد اما جواب خاصي داده نشد و بر ادامه روند سهميه بندي تاکيد داشتند.
او در مورد مصرف بنزين در شرايط کنوني اظهار مي کند؛ در حال حاضر مصرف سوخت به زمان قبل از اعلام محدوديت برگشته است و هيچ کاهشي در مصرف سوخت ديده نمي شود. حاج محمدرضا در پاسخ به اين سوال که مصرف بنزين با توجه به افزايش يک ميليون و 200 هزار خودرو به چرخه حمل و نقل طبيعي است، مي گويد؛ اگر سهميه بندي نبود قطعاً مصرف بيشتر از وضعيت کنوني بود. اما آنچه قابل تامل است اينکه سهميه بندي راه حل مصرف لگام گسيخته بنزين نيست. اگر امسال محدوديت بنزين نبود، مصرف بنزين به رقم 95 ميليون ليتر افزايش پيدا مي کرد. او مي گويد اگر وضعيت مصرف سوخت را با همان تعداد خودرو (سال 86) مقايسه کنيم مصرف سوخت افزايش پيدا کرده است.
جايگاه هاي تهران در بافت 57 صف هاي متراکم خودروها پشت سر هم براي بسياري از شهروندان سوال برانگيز است که چطور در حالي که يک رديف خودروها در حال حرکتند رديف ديگر بي حرکت ايستاده اند. کمي جلوتر اما جايگاه سوخت جاي علامت سوال را به تعجب مي دهد. اين صف هاي طولاني براي سوختگيري خودروها تشکيل شده است. اما دليل اين همه صف هاي طولاني چيست؛ سوالي است که حاج محمدرضا به آن اين گونه پاسخ مي دهد؛ خوشبختانه صف هاي طولاني بنزين شکسته شد اما دليل عمده صف هاي طولاني به علت تغييرات در دور آخر سهميه بندي است که براساس آن سهميه ماشين هاي 1300 به بالا، شش سيلندر و چهار سيلندر تغيير کرد و تعداد زيادي از وسايل نقليه از چرخه سهميه بندي خارج شدند. اين تغييرات نقطه عطف تراکم خودروها بود.
او در مورد اينکه اما به نظر نمي رسد اين تنها دليل صف هاي طولاني بنزين باشد، مي گويد؛ بعد از آخرين دور سهميه که اعلام شد، دليل اصلي صف هاي طولاني همين موضوع بوده است.
حاج محمدرضا به اين سوال که قطع برق چقدر صف هاي طولاني را تشديد کرد، تصريح مي کند؛ صف هاي طولاني بنزين در آغاز به دليل موضوعي که در بالا ذکر کرده بودم، بود اما پس از چندي قطع شبکه توزيع برق هم عامل ديگر صف هاي طويل شد. هر چند تعدادي از جايگاه ها داراي ژنراتور بودند ولي اين ژنراتورها داراي قدرت بالا نبود لذا خاموشي برق هم مزيد بر علت شد.
اما علاوه بر موارد فوق پير شدن و فرسودگي دستگاه ها، فرسودگي تلمبه ها (نرم بين المللي بين 3 تا 5 هزار ليتر در روز است در حالي که تلمبه هاي ايران بين 20 تا 25 هزار ليتر عرضه مي کند)، سوختگيري ناقص خودروها و کمبود تانکر حمل فرآورده(تعداد نفت کش ها از 40 هزار دستگاه به زير 10 هزار دستگاه تقليل پيدا کرد) از دلايل عمده صف هاي طولاني بنزين است. او درباره اينکه براي رفع اين مشکلات چه بايد کرد، تصريح مي کند؛ بايد وضعيت فعلي تغيير پيدا کند. حاج محمدرضا در مورد اينکه شما پيشنهادي براي کاهش صف هاي طولاني داريد، مي افزايد؛ نخست آنکه بايد تعداد جايگاه هاي تهران افزايش پيدا کند(براي اطلاع بايد بگويم 99 درصد جايگاه هاي تهران در بافت سنتي 1357 است) و براي افزايش نياز به وام هاي بدون بهره و ايجاد انگيزه براي سرمايه گذار است. در حال حاضر با توجه به افزايش قيمت زمين ساختن جايگاه مقرون به صرفه نيست و هيچ انگيزه يي براي ورود بخش غيردولتي به اين بخش وجود ندارد. در حال حاضر اگر قرار است زمين براي ساخت جايگاه خريداري شود حداقل مبلغ آن دو ميليارد تومان است که براي سرمايه گذار بسيار زياد است، ضمن اينکه بايد بيش از 500 ميليون تومان براي احداث جايگاه هزينه کرد که مجموع اين دو رقم بسيار بالا است و با درآمد تناسب ندارد.
حاج محمدرضا همچنين درباره صف هاي طويل جايگاه هاي CNG نيز اين گونه توضيح مي دهد؛ جايگاه هاي CNG حدود 400 جايگاه است اما قرار است تا پايان سال به 1800 جايگاه برسد که اگر اين تعداد آماده بهره برداري شود با توجه به 400 هزار وسيله نقليه گازسوز که در حال حاضر وجود دارد سه تا چهار برابر خودروها جايگاه وجود خواهد داشت. او در مورد اينکه آيا اين تعداد جايگاه تا پايان سال آماده بهره برداري مي شود، تصريح مي کند؛ به نظر من اين به مقدار نمي رسد. حاج محمدرضا در مورد اينکه اتحاديه جايگاه داران براي کاهش صف هاي طولاني بنزين چه کرد، مي افزايد؛ نخست آنکه با نصب ژنراتور صف ها را کاهش داديم، پس از آن شرکت ملي نفت دومين گام را با تبديل جايگاه بنزين سوپر به بنزين معمولي برداشت، اگرچه صف هاي متقاضيان بنزين سوپر با افزايش مواجه شد. در سومين قدم با همکاري شرکت پالايش و پخش فرآورده هاي نفتي پيمانکاران جديد براي تعميرات تلمبه ها کار خود را آغاز کردند. او مي افزايد؛ اتحاديه جايگاه داران براي تسهيل سوختگيري خودروها همچنين پيشنهاد تبديل تلمبه هاي تک نازله به دونازله را مطرح کرد اما به دليل عدم داشتن پوز (pos) اين پيشنهاد عملي نشد.
بزرگ ترين و عريض ترين جايگاه جنوب در بندرعباس در حال حاضر به دليل عدم داشتن پوز نمي تواند به شبکه عرضه وارد شود. او تصريح مي کند؛ شرکت ملي پالايش و پخش فرآورده هاي نفتي حاضر است براي تبديل تلمبه ها به دونازله وام پرداخت کند اما عملاً به دليل کمبود پوز همچنان تک نازله کار مي کند.
جايگاه هاي سيار بنياني ندارد جايگاه هاي سيار يکي از راهکارهاي وزارت نفت در خصوص حل مشکلات بنزين است. تاکنون 19 جايگاه سيار عرضه بنزين در کشور راه اندازي شده است و طبق گفته وزير نفت قرار است اين ايده وزارت نفت در کلانشهرها نيز اجرايي شود، اگرچه منتقدان جدي در اين زمينه وجود دارد. حاج محمدرضا در اين باره مي گويد؛ جايگاه هاي سيار اصلاً بنياني ندارد. اين جايگاه ها متشکل از يک تريلي با مخزن 18000 ليتري بنزين، يک تلمبه دونازله و ژنراتور است که بايد در يک منطقه بايستد، از برق موتور ژنراتور استفاده کند و يک خط تلفن هوايي از مخابرات بگيرد تا دستگاه هايش راه بيفتد. بنابراين بايد جمع آوري شوند چون تمام اين جايگاه ها به اندازه يک پمپ جايگاه هاي معمولي نمي توانند فرآورده عرضه کنند. او سپس به پيشنهاد اتحاديه جايگاه داران به وزارت نفت اشاره مي کند و مي افزايد؛ به وزارت پيشنهاد داديم اگر اجازه بدهند ما قادريم ظرفيت جايگاه ها را با همين تعداد، سه برابر افزايش دهيم. البته اگر شهرداري مشکل ايجاد نکند و وزارت نفت هزينه را در اختيار ما قرار دهد.
حاج محمدرضا در مورد اينکه آيا اين پيشنهاد به وزارت نفت ارائه شده، تصريح مي کند؛ هنوز به صورت مکتوب ارائه نشده ولي پيشنهاد اوليه ارائه شد.
وزارت نفت اعتقادي به LPG ندارد سوخت LPG يکي از سوخت هايي است که مدتي براي عرضه در جايگاه ها قرار گرفت اما اين مدت زمان چندان طولاني نشد. هم اکنون بسياري از دارندگان سواري براي استفاده از سوخت LPG با مشکل مواجهند و چندين بار در تماس با روزنامه «اعتماد» نارضايتي خود را از اين موضوع مطرح کرده اند. حاج محمدرضا در اين باره توضيح مي دهد؛ در سال 82 مصوبه يي داشتيم که گاز LPG در داخل کشور جمع آوري شود و جايگاه گاز LPG تبديل به CNG شود، به رغم اينکه ما امکانات مناسبي در مورد صادرات LPG داشتيم ولي سياست هاي وزارت نفت به گونه يي قرار گرفت که توليد داخل به سمت CNG پيش رود، لذا تعداد جايگاه هاي LPG تقليل يافت و مقاديري از آنها هم به CNG تبديل شد و در حال حاضر شرکت نفت روي LPG زياد کار نمي کند ولي چند جايگاه LPG را با فشار مردم مجدداً فعال کرده که به سرويس دهي تاکسي ها مي پردازند.
آماده ايم پخش را بخريم وضعيت فعلي مصرف سوخت در کشور و کمبود جايگاه و اتکا به جايگاه هاي سيار ترسيم کننده آينده مناسب براي کشور نيست. بيژن حاج محمدرضا در اين زمينه مي گويد؛ با وضع فعلي ناهنجاري زيادي خواهيم داشت. حل مشکلات کنوني ساخت پمپ بنزين يا جايگاه صد متري در کوچه پس کوچه ها نيست. مسوولان اقتصادي بايد به صورت بنگاه هاي اقتصادي به مساله نگاه و هر چه زودتر تغييرات بنيادي ايجاد کنند. در حال حاضر هزينه هاي کارگري و هزينه هاي ناشي از تعميرات تلمبه ها - خصوصاً ناشي از کار زياد - با درآمد فعلي مغايرت دارد. در اين زمينه اتحاديه جايگاه داران پيشنهاد خريد شرکت پخش فرآورده هاي نفتي و اجاره انبار را مطرح کرد و در شرايط کنوني ما آمادگي خريد اين شرکت را داريم. دولت نيز مي تواند به عنوان ناظر بر فعاليت ما نظارت کند. در اين صورت مي بينيد چقدر منافع مردم حفظ مي شود. او در مورد اينکه آيا تاکنون به اين پيشنهاد شما پاسخي داده شد، مي افزايد؛ جوابي داده نشد. چندين بار مکاتبه کرديم که طبق اصل 44 قانون اساسي شرکت پخش را به ما بفروشيد که جوابي داده نشد.او مي افزايد؛ پيشنهاد ما اين است که شرکتي متشکل از جايگاه داران سراسر کشور تشکيل دهيم و سالانه 20 درصد به ظرفيت جايگاه ها اضافه کنيم. مهم تر اينکه شرکت ملي پالايش و پخش فرآورده هاي نفتي ناظر بر فعاليت شرکت ما باشد، تنگناها را پيدا و تخلفات را بررسي کند اما در حال حاضر اين شرکت خودش ناظر خود است. حاج محمدرضا تصريح مي کند؛ اگر در حال حاضر واگذاري شرکت پخش فرآورده هاي نفتي انجام نشود سه سال بعد تنها کسي مي تواند اقدام به خريد اين شرکت کند که حداقل يک ميليارد دلار پول داشته باشد که اين پول در داخل کشور نيست و کسي که اين پول را مي آورد با وابستگي مي آورد. يعني يک کار سياسي مي کند.
تاسف براي سازمان استاندارد پس از سهميه بندي بنزين تخلفات از نوع بنزيني بسيار افزايش پيدا کرد. يکي از اين تخلفات مربوط به مخلوط بودن آب يا هوا با بنزين است که محمدرضا نعمت زاده آن را تاييد کرد و از جريمه جايگاه داران متخلف خبر داد اما رئيس اتحاديه جايگاه داران مخلوط کردن آب با بنزين را عقلاني نمي پندارد. او مي گويد؛ تا قبل از اينکه پوز هوشمند متصل شود امکان کم فروشي در جايگاه ها وجود داشت اما با آمدن کارت هوشمند مديريت عرضه در اختيار جايگاه داران نيست. بنابراين اينکه ما به تلمبه براي کاهش سوختگيري دست بزنيم وجود ندارد مطلبي که وجود دارد و جاي تاسف دارد از آقايان سازمان استاندارد است. ما جواب اين سازمان را هم داديم ولي متاسفانه روزنامه ها چاپ نکردند. چرا حرف بي پايه يي مي زنيد و اذهان مردم را مشوش مي کنيد. مي دانيد فرآورده هاي نفتي با آب قابل امتزاج نيست و حتي گازوئيل را هم نمي توان در بنزين مخلوط کرد، لذا اينکه نفت يا آب وارد مخزن کنيم با هم مخلوط نمي شود. حتي اگر مخزن را با يک وسيله به هم بزنيد تشکيل امولسيون مي کند و از اولين خروجي لوله ها مي رود در ماشين تخليه مي شود. اينکه مي گويند گاز وارد مي کنيم اصلاً امکان ندارد. ما اصلاً کجا گاز داريم که هوا به مخزن وارد کنيم. دوم اينکه هواي داخل مخزن مملو از گاز بنزين است. اگر ما گاز ديگري را بخواهيم به زور وارد يک مخزن کنيم برخورد دو تا گاز و اکسيژن هوا ايجاد جرقه مي کند و خطر انفجار وجود دارد، پس اين هم امکان ندارد. مردم عادي ما هم اين حرف ها را باور مي کنند.
او در مورد اينکه در شمال کشور به علت بارندگي ها آب داخل مخزن بنزين شد و مشکلاتي را براي دارندگان خودرو پديد آورد، مي گويد؛ اين مشکل ممکن است پيش بيايد اما اينکه ما آب را با بنزين قاطي کنيم و تحويل مشتري دهيم غيرممکن است چون هر ماشيني که از اين فرآورده استفاده کند، همان جا دود مي کند و متوقف مي شود و اگر آب با بنزين مخلوط شود خودرو اصلاً روشن نمي شود.
حاج محمدرضا در پاسخ به اين سوال که آيا سازمان استاندارد جواب شما را پذيرفت، تصريح مي کند؛ بله و حرفش را مبني بر مخلوط آب و بنزين پس گرفت.
الگوي ساخت پالايشگاه ايران قديمي است
بيژن حاج محمدرضا در زمينه تحريم هاي غرب عليه ايران اين گونه توضيح مي دهد؛ تحريم از نظر تامين قطعات و تلمبه جايگاه ها را با مشکل مواجه کرد. تلمبه کشورهاي چين يا کره که در حال حاضر وارد کشور مي شود قابل مقايسه با تلمبه هاي نو ژاپني يا اروپايي نيست.
او همچنين مي گويد؛ متاسفانه در حال حاضر کشورهاي پيشرفته الگوي ساخت پالايشگاه به شيوه جديد را در اختيار ايران قرار نمي دهند. اگر چه ايران خود نيز به دنبال الگوبرداري از پالايشگاه هاي روز دنيا نمي رود در حال حاضر تمام پالايشگاه هاي ساخته شده در ايران از پالايشگاه آبادان که سيستم آن منسوخ شده الگوبرداري مي کنند. بر همين اساس از صد ليتر نفت خام که در اختيار پالايشگاه ها قرار مي گيرد، تنها 16 تا 20 ليتر بنزين استخراج مي شود و مابقي به فرآورده هاي سنگين تر مانند گازوئيل، نفت سفيد، مازوت، نفت کوره و... تبديل مي شود. بدين ترتيب پالايشگاه هاي موجود بيشتر از 40 ميليون ليتر در روز نمي توانند توليد کنند تا ايران 50 درصد به واردات مستمر و مرتب نياز داشته باشد. او مي افزايد؛ در حال حاضر ژاپن از هر صد ليتر نفت خام 63 ليتر بنزين تهيه مي کند.کشوري مثل ژاپن و ايتاليا نفت خام را از ايران مي خرند و به بنزين تبديل مي کنند و مجدداً با قيمت گران تر به ايران مي فروشند حتي قطر نيز در حال حاضر فروشنده بنزين به ايران است. حاج محمدرضا در پاسخ به اين سوال که به گفته معاون وزير نفت و شخص وزير نفت توليد بنزين بيش از 40 ميليون ليتر در روز است مي گويد قطعاً 37 تا 38 ميليون ليتر است. پالايشگاه هاي جديد نيز که قرار است ساخته شود پنج سال آينده وارد مدار توليد مي شود (با همان الگوي پالايشگاه آبادان ساخته مي شوند). او تصريح مي کند؛ در امريکا از هم اکنون جايزه 300 ميليون دلاري براي جايگزين کردن بنزين با قدرت فعلي اتومبيل تعيين شده است. آنها در حال حاضر براي تحقيقات 50 سال آينده هزينه مي کنند در حالي که ما اينقدر پيش مي رويم تا نفت به پايان برسد. آن وقت چراغ نفتي دست مان مي گيريم تا جايگزين مناسب پيدا کنيم. تا بوده همين بوده.