يك عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي گفت: دين اهدافي دارد و كليه احكام اسلامي تابع مصالح و مفاسدي است كه ممكن است ما آنها را از علم اصول يا گاهي از ادله شرعيه بفهميم.
آيت‌الله دكتر مصطفي محقق داماد طي سخناني در نشست بررسي انديشه‌هاي فلسفي و عرفاني امام خميني (ره) با اشاره به نقل قولي از مرحوم مهدي حائري يزدي فرزند آيت‌الله عبدالكريم حائري يزدي در مورد امام (ره) تصريح كرد: زماني كه پيش امام (ره) فلسفه مي‌خوانديم قول داده بودند كه وقتي درس تمام شد، از سال تحصيلي جديد كتاب‌هاي مرحوم ميرداماد را تدريس كنند اما وقتي سال شروع شد، ايشان همچنان ادامه اسفار ملاصدرا را تدريس كردند. وقتي سوال كرديم كه چرا منصرف شديد، فرمودند ميرداماد را به خواب ديدم كه گفت كتاب‌هاي من را درس ندهيد و من اين‌گونه تفسير كردم كه ميرداماد آدم قديسي است و هنوز كسي او را تكفير نكرده است. اگر كتاب‌هايش را تدريس كنيم و مباحث روشن شود، شايد او را نيز تكفير كنند.
وي در ادامه با اشاره به مسئله فلسفه حقوق گفت: شايد اين اصطلاح در ادبيات ما نباشد اما ناسپاسي است كه به دانشي كه در بستر تاريخ اسلام متولد شد و رشد كرد، به نام اصول فقه بي‌توجهي كنيم. علم اصول فقه كاملا در دامن اسلام رشد كرده است و بسياري از مباحث ابتكاري و ابداعي در اصول فقه ما مطرح است كه در فلسفه غرب نيست و آنچه در فلسفه اسلامي تحت عنوان فلسفه اصول فقه داريم، ابداعي است.
اين استاد دانشگاه خاطرنشان كرد: واقعيت اين است كه دين اهدافي دارد و كليه احكام اسلامي تابع مصالح و مفاسدي است كه ممكن است ما آنها را از علم اصول يا گاهي از ادله شرعيه بفهميم. از سوي ديگر فقها راه‌هايي را براي فرار انسان از حكم خدا استنباط مي‌كنند كه از آنها به عنوان «علم حيل» ياد مي‌شود.
محقق داماد افزود: در قرون اول و دوم هجري رساله‌هايي در مكتب‌هاي عقلاني و فكري تحت عنوان رساله‌الحيل يعني كتاب‌هايي كه راه چاره را براي قوانين شرعي نشان مي‌داد، نوشته شد و روز به روز بر تعداد آنها افزوده شد تا اينكه از قرن دوم اصحاب ائمه (ع) با راهنمايي ايشان علم علل‌الشرايع را با عنوان علل‌الاحكام نوشتند تا اهداف دين براي ما روشن شود.
وي با بيان اينكه در قرن هشتم نيز شاطبي كتاب الموافقات را با هدف تشريح مقاصدالشريعه نوشت، اظهار كرد: يكي از شخصيت‌هايي كه در قرن ما به بحث حيل توجه كرد، امام راحل بود. در عصر صفويه فتوا دادند كه حيله‌هاي شرعيه براي فرار از معاملات ربوي مشروع است و در واقع راه را نشان دادند در حالي كه قرآن ربا را جنگ با خدا مي‌داند؛ لذا امام در كتاب بيع خود مطلبي را گفتند كه ما آيات قرآن را مي‌خوانيم و هدف دين را از وضع حكم به دست مي‌آوريم. اگر آن هدف آسيب ببيند فتوا نمي‌دهيم.
اين استاد فقه و حقوق خاطرنشان كرد: امام خميني (ره) معتقد بودند كه تحريم ربا به علت اين است كه علت يا حكمت آن ظلم است يعني هدف دين اين است كه ظلم اتفاق نيفتد.
محقق داماد با بيان اينكه پرورش‌يافتگان مكتب قم خود مفسر قرآن بوده‌اند و توجه به فهم قرآن از ويژگي‌هاي اين مكتب است، گفت: بيشتر مراجع تقليد قم تفسير قرآن نوشته‌اند و فارغ‌التحصيلان آن رساله‌هاي تحصيلي قرآن دارند و اين ويژگي، آن را از مكتب نجف و سامرا متمايز كرده است.
وي در پايان با بيان اينكه عدالت، رحم، مهرباني، يسر، مروت و عطوفت خطوط قرمز و اصول پيش‌فقهي هستند تاكيد كرد: اگر ديديم حكمي به اين اصول آسيب مي‌زند بايد آن حكم را تعطيل كنيم زيرا هدف دين اين است كه اين اصول رعايت شود.