اگر تا اواسط مرداد سال آینده با آمریکا توافق نکنیم، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد

دیروز سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان به شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دادند که در صورت لزوم آماده هستند سازوکار موسوم به «بازگشت فوری» همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را که به «مکانیسم ماشه» نیز شناخته می‌شود آغاز کنند.

به گزارش انتخاب، کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایران در نیویورک در این باره گفت: نامه تروئیکای اروپای اقدامی در ادامه روندی است که حداقل از نوامبر ۲۰۲۳ شروع شده و هدف آن زمینه سازی و فراهم کردن بستر مناسب برای بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران است.

لغو این قطعنامه‌ها که در پی توافق برجام و صدور قطعنامه ۲۲۳۱ ممکن شد، مطابق بند ۱۱ همان قطعنامه در صورت شکایت یکی از اعضای برجام مبنی بر نقض فاحش برجام قابل احیا است. مطابق بده بستان‌هایی که در ارتباط با توافق برجام صورت گرفت، این بند ۱۱ توسط اعضای دائمی شورای امنیت که عضو برجام هم هستند، به گونه‌ای تنظیم شده که اجازه احیای قطعنامه‌های لغو شده را بدون نیاز به عبور از کانال رای گیری مرسوم شورای امنیت و از جمله کاربرد حق وتو می‌دهد.

به عبارت دیگر، در صورت طی روندی که حدود ۲ ماه طول خواهد کشید و مطابق بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام از کمیسیون برجام شروع و به ارجاع موضوع به شورای امنیت منتهی می‌شود، این قطعنامه‌های پیشین در مرحله نهایی به طور اتوماتیک و بدون نیاز به رای گیری در شورای امنیت قابل احیا هستند. با این حال، نیاز به زمینه سیاسی مناسبی برای این موضوع و موافقت سیاسی اکثریت اعضای شورای امنیت وجود دارد تا موضوع در سطح دولت‌ها و افکار عمومی توجیه پذیر به نظر آید.

برای این منظور و با هدف زمینه سازی، تروئیکا از نوامبر گذاشته شروع به طرح موضوع در شورای امنیت کرده و با ارسال اولین نامه به رئیس شورا گزارش‌های مدیر کل آژانس بین المللی را به شورا منعکس کرد. در دومین نامه تروئیکا به رئیس شورا در ژوئن امسال، تروئیکا ضمن اقدامی مشابه، به صراحت موضوع خاتمه و انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۴۰۴) را یادآوری و اظهار نگرانی کرد.

وی در ادامه افزود: طبعا راه حل تنها می‌تواند از طریق مذاکره حاصل شود. نخستین دور مذاکره در چنین مسیری در ۲۹ نوامبر گذشته در ژنو انجام شد و هدف آن ظاهرا رسیدن به یک چارچوب مفهومی و چارچوب زمانی برای ادامه مذاکرات بود.

بدون تردید، در صورتی که تا اواسط مرداد سال آینده توافقی بین ایران و اعضای برجام و نیز دولت آمریکا که عضو برجام نیست، حاصل نشود، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد و قطعنامه‌ها علیه ایران اعاده خواهند شد. اواسط مرداد را به این دلیل می‌گویم که اعاده قطعنامه‌ها مستلزم طی یک روند دو ماهه است. حداقل انتظاری که اروپایی‌ها و نیز آمریکا خواهند داشت، بازگشت برنامه هسته‌ای ایران به محدوده‌های مشخص شده توسط برجام خواهد بود.

با این حال سوال بزرگ اکنون این است که با توجه به توانایی‌ها و دانش فنی که ایران طی ۶ سال گذشته به دست آورده، طرف غربی به بازگشت برنامه هسته‌ای ایران به محدوده‌های تعیین شده در برجام رضایت خواهد داد یا توقعات بیشتری خواهد داشت. البته این نیز مهم است که شرایط سیاسی نیز نسبت به زمان توافق برجام بسیار متحول شده است. از یک سو جنگ اوکراین و ادعای حمایت ایران از روسیه را داریم و از سوی دیگر تحولات عظیم و دامنه داری در خاورمیانه را. سوال اساسی این است که طرف غربی و بویژه دولت ترامپ اینبار نیز مانند ۲۰۱۵ به تمرکز بر برنامه هسته‌ای ایران بسنده خواهند کرد یا خواستار مذاکره در مورد برخی موضوعات دیگر نیز خواهند شد.

دیپلمات سابق ایران در باره پایان جنگ اوکراین و کاهش اتهام همکاری نظامی ایران بیان کرد: البته اگر جنگ اوکراین به این زودی‌ها خاتمه یابد و مذاکرات مربوطه بتواند به این زودی‌ها نتیجه دهد، بر جو عمومی تاثیر مثبت خواهد داشت. اما تحقق این "اگر" بزرگ در این مقطع زمانی مشخص نیست. به هر صورت، این جنگ و ادعای حمایت ایران از اوکراین به شدت بر رابطه ایران و اروپا تاثیر داشته است. به خاطر این تاثیر و عوامل دیگری که این تاثیر را تشدید کرده‌اند، طرفین باید تحرکات بسیار بیشتری نشان دهند. معلوم نیست که در این مقطع زمانی، طرفین برای این منظور آمادگی داشته باشند.

وی در ادامه اظهار کرد: همانطور که گفتم، در صورتی که توافقی حاصل نشود فعال شدن مکانیسم ماشه قطعی است و بر خلاف گفته اخیر معاون اول رئیس جمهور موضوع اصلا به یک شوخی شبیه نیست. بلکه بسیار جدی است.

به عبارت دیگر طرف غربی اجازه نخواهد داد که با منقضی شدن قطعنامه ۲۲۳۱ برنامه هسته‌ای ایران در وضعیت کنونی از هر گونه مداخله شورای امنیت آزاد شود؛ خاصه آنکه با توجه به تحولات سیاسی در سطح جهانی و حق وتوی روسیه و چین، معلوم نیست غرب بتواند خارج از چارچوب موجود، قطعنامه تحریمی دیگری علیه ایران از شورای امنیت بگیرد؛ لذا چارچوب حقوقی موجود را به راحتی رها نخواهند کرد. 

نتیجه مکانیسم ماشه برای ایران بازگشت قطعنامه‌های سابق خواهد بود که شامل منع غنی سازی در ایران، بازگشت تحریم تسلیحاتی و تحریم موشکی بین المللی که برداشته شدند، احیای مجوز به کشور‌ها برای تفتیش و توقیف کشتی‌های مرتبط با ایران و ... خواهد بود.