شرایط ناپایدار بازار‌های نفت با تنش‌های خاورمیانه

فرارو- استنلی رید؛ خبرنگار حوزه انرژی، تجارت و مسائل زیست محیطی روزنامه نیویورک تایمز

به گزارش فرارو به نقل از نیویورک تایمز، پس از این که هفته‌ی گذشته، ایران حدود ۲۰۰ موشک بالستیک به سمت اسرائیل شلیک کرد، قیمت نفت به طرز قابل توجهی افزایش یافت. در پی این رویداد، بهای نفت برنت از سطح ۸۱ دلار عبور کرد و حدود ۱۵ درصد افزایش یافت. همچنین در روز جمعه، هر بشکه نفت برنت حدود ۷۹ دلار معامله شد.

با وجود افزایش سطح نگرانی‌ها در میان معامله‌گران، قیمت نفت همچنان نسبت به ماه ژوئیه پایین‌تر است. علی‌رغم تنش‌های ژئوپلیتیکی، وضعیت به‌طور غیرمنتظره‌ای آرام به نظر می‌رسد. فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی، در یک وبینار اظهار داشت که «در شرایط عادی، قیمت‌ها باید به شدت افزایش می‌یافتند»، اما به جای جهش قابل توجه، قیمت‌ها از چند عامل کلیدی تأثیر پذیرفته‌اند. از جمله این عوامل می‌توان به کاهش تقاضا در چین (یکی از بزرگترین مصرف کنندگان نفت جهان) اشاره کرد. همچنین افزایش تولید نفت در ایالات متحده و سایر کشور‌ها به عرضه بیشتر کمک کرده است. علاوه بر این، انتظار می‌رود که کارتل اوپک پلاس نیز به زودی تولید خود را افزایش دهد و نفت بیشتری به بازار عرضه کند.

تحلیلگران هشدار می‌دهند که احتمال دارد اسرائیل به تأسیسات نفتی یا زیرساخت‌هایی در ایران حمله کند که این اقدام می‌تواند ایران را به حملات انتقام‌جویانه به اهداف مهم وادار کند. چنین درگیری‌هایی می‌توانند به طور جدی تولید نفت را مختل کنند. در صورت وقوع این اتفاق، قیمت نفت ممکن است به میزان قابل توجهی افزایش یابد.

باب مک‌نالی، رئیس شرکت تحقیقاتی «رپیدان انرژی گروپ» (Rapidan Energy Group)، و مشاور انرژی کاخ سفید در دوران ریاست جمهوری جورج بوش، پیش‌بینی می‌کند: «به احتمال زیاد وارد چرخه‌ای از حملات و واکنش‌های متقابل بین اسرائیل و ایران می‌شویم؛  زمانی که این چرخه آغاز شود، همه چیز به‌طرز غیرقابل پیش‌بینی پیش خواهد رفت.»

آقای باب مک‌نالی هشدار داد که آنچه او «اختلال مادی و طولانی‌مدت در جریان انرژی از منطقه خلیج فارس» می‌نامد، می‌تواند قیمت نفت را به بیش از ۱۰۰ دلار در هر بشکه برساند. چنین سناریویی به احتمال زیاد باعث بروز رکود اقتصادی جهانی خواهد شد. در بدترین حالت ممکن، مک‌نالی تخمین می‌زند که یک‌سوم از نفت خام جهانی که از طریق دریا صادر می‌شود، ممکن است به دلیل اقدامات مخالفان آمریکا و اسرائیل دچار اختلال شود. همچنین، جریان‌های حیاتی گاز طبیعی مایع (LNG) از قطر، یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان این ماده حیاتی، نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد.

با وجود این شرایط بحرانی، قیمت نفت همچنان ثابت مانده و بسیار پایین‌تر از سطح ۱۲۰ دلار به ازای هر بشکه است که پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ تجربه شد. تحلیلگران بر این باورند که بازار‌ها توانسته‌اند نگرانی‌های فوری ناشی از احتمال اختلالات عرضه در نتیجه این مناقشه را مدیریت کنند، در حالی که همچنان دغدغه‌های بلندمدت درباره ضعف‌های ساختاری در بازار نفت وجود دارد.

نفت همچنان نقش مهمی در بازار‌های جهانی دارد و به‌طور کامل از چرخه مصرف حذف نخواهد شد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تقاضا برای نفت در سال جاری افزایش خواهد یافت، هرچند این رشد تنها حدود نیمی از نرخ رشد سال ۲۰۲۳ خواهد بود. سطح ذخایر نفت در مخازن جهانی نیز نسبتاً پایین است که نشان‌دهنده سلامت بازار می‌باشد. با این حال، تولیدکنندگان و معامله‌گران نفت نگران‌اند که تقاضا برای نفت خام و محصولات مرتبط مانند بنزین، مانند گذشته قوی نباشد. آژانس بین‌المللی انرژی نیز در تحلیل اخیر خود اشاره کرده است: «کاهش سرعت رشد تقاضای نفت در سال جاری ممکن است نشانه‌ای از ورود به دوره‌ای با رشد تدریجی و کُندتر در مصرف نفت باشد.»

به نظر می‌رسد دوره‌ای که چین به‌عنوان منبع اصلی رشد تقاضای نفت نقش‌آفرینی می‌کرد، به پایان رسیده است و در چشم انداز آینده جایگزینی برای آن دیده نمی‌شود. در چین که طی دو دهه اخیر ستون اصلی رشد مصرف نفت بود، تقاضا به دلیل گسترش خودرو‌های الکتریکی و تغییرات ساختاری در اقتصاد کاهش یافته است. در دیگر نقاط جهان نیز تقاضا کاهش یافته است و عواملی نظیر افزایش استفاده از خودرو‌های الکتریکی، بهبود بهره‌وری سوخت و تغییرات اجتماعی مانند رواج دورکاری به این روند کمک کرده‌اند.  علاوه بر این، بازار‌ها به خوبی آگاه‌اند که اوپک پلاس همچنان بیش از پنج میلیون بشکه در روز، معادل حدود ۵ درصد از تقاضای جهانی، را از بازار خارج نگه داشته است.

معامله‌گران نگران توافقی هستند که در ماه ژوئن بین هشت کشور به رهبری عربستان سعودی، که همگی اعضای اوپک پلاس هستند، به تصویب رسید. این توافق قرار است از پاییز امسال به تدریج برخی از کاهش‌های تولید نفت را لغو کند. با این حال، در واکنش به فشار‌های نزولی بر قیمت‌ها، این گروه تصمیم گرفته است حداقل تا دسامبر منتظر بماند تا افزایش تولید را آغاز کند. با این حال، معامله‌گران می‌دانند که در بلندمدت بازگشت نفت بیشتر به بازار تقریباً اجتناب‌ناپذیر است.

تحلیلگران معتقدند که عربستان سعودی در حال تلاش است تا شرایط مناسب برای ورود این عرضه‌های اضافی را فراهم کند. این کشور از فشار‌های اجتماعی علیه سایر اعضای اوپک پلاس، مانند عراق و قزاقستان، استفاده می‌کند تا اطمینان حاصل کند که آنها به سهمیه‌های تولید توافق‌شده پایبند می‌مانند. سعودی‌ها می‌خواهند از وضعیت فعلی به گونه‌ای مدیریت کنند که تمامی بار تعدیلات تولید بر دوش خودشان نیفتد.

ریچارد برونز، رئیس بخش ژئوپلیتیک در شرکت تحقیقاتی «انرژی اسپکتس»، اظهار داشت: «آن‌ها نمی‌خواهند کسی تصور کند که مسئولیت تماماً بر دوش آنها است تا به‌تنهایی این اقدام را انجام دهند.» او همچنین اضافه کرد که سعودی‌ها و متحدانشان احتمالاً ترجیح می‌دهند  طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، تولید نفت را افزایش دهند. بسیاری از این تصمیمات به میزان پایبندی سایر کشور‌ها به سهمیه‌های تعیین‌شده وابسته می‌باشد. در صورتی که برخی کشور‌ها از تعهدات خود سرپیچی کنند، سعودی‌ها این حق را برای خود محفوظ می‌دانند که در مقطعی به‌طور یک‌جانبه مقدار زیادی نفت به بازار عرضه کنند تا تعادل بازار حفظ شود.

در عین حال، قیمت نفت همچنان تحت کنترل است، زیرا عرضه از کشور‌های خارج از اوپک پلاس، از جمله ایالات متحده، در حال افزایش است. در ماه سپتامبر و پیش از وقوع آخرین تنش‌ها در خاورمیانه، نگرانی‌ها درباره مازاد عرضه باعث شد قیمت نفت برای نخستین بار از سال ۲۰۲۱ به زیر ۷۰ دلار در هر بشکه برسد.

در حال حاضر، تمرکز بر احتمال حمله اسرائیل به تأسیسات انرژی ایران قرار گرفته است. ایران به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ نفت، روزانه ۳.۴ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند که بیش از ۳ درصد از عرضه جهانی را شامل می‌شود و از این میزان، حدود ۱.۶ میلیون بشکه در روز صادر می‌شود. در صورت بروز اختلالات محدود، تأثیر آن بیشتر در چین احساس خواهد شد، زیرا بسیاری از پالایشگاه‌های کوچک این کشور، علی‌رغم تحریم‌های بین‌المللی، همچنان به خرید نفت ایران ادامه می‌دهند.

شرکت مشاوره‌ای FGE (Facts Global Energy) در یادداشتی اعلام کرد: «هرگونه اختلال در عرضه نفت ایران احتمالاً قیمت نفت را به بالای ۸۰ دلار در هر بشکه خواهد رساند.» با این حال، در صورتی که تأسیسات انرژی آسیبی نبینند، احتمال کاهش قیمت‌ها به ۷۰ دلار در هر بشکه وجود دارد.

یکی دیگر از نگرانی‌های مهم این است که ایران ممکن است به اهداف دیگری حمله کند. 

در سال‌های بعد از آن حملات، عربستان سعودی تلاش کرد روابط خود با ایران را بهبود بخشد که می‌تواند به‌عنوان نوعی سپر در برابر حملات مشابه عمل کند. حلیمه کرافت یکی از تحلیل‌گران برجسته در حوزه انرژی و ژئوپلیتیک جهانی در این باره گفت: «بهبود روابط میان عربستان سعودی و ایران، مانع از حملات ایران به زیرساخت‌های نفتی عربستان سعودی می‌شود.»

مقامات کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس هفته گذشته در قطر با رئیس‌جمهور ایران دیدار کردند تا از ورود به تنش‌های احتمالی در منطقه جلوگیری کنند. این کشور‌ها در تلاش‌اند تا خود را از لیست اهداف احتمالی ایران دور نگه دارند، زیرا تحقق برنامه‌های توسعه اقتصادی آنها مستلزم دوری از درگیری‌های مستمر است. این نکته در گزارشی پژوهشی از تحلیل‌گران بانک جی. پی. مورگان مورد تاکید قرار گرفته است.

تحلیل‌گران همچنین اشاره می‌کنند که ایران به بهبود روابط خود با عربستان سعودی و سایر کشور‌های منطقه اهمیت می‌دهد و در پی کاهش تنش‌ها است. از سوی دیگر دولت بایدن در برابر تصمیماتی که احتمال دارد قیمت بنزین را در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ماه نوامبر در آمریکا بالا ببرد، محتاطانه برخورد می‌کند.