شکاف بیننسلی، قلدری مجازی و بحران نوظهور دنیای دیجیتال
سریال «نوجوانی» و برداشت مرتبط با آن صرفاً یک روایت نیست؛ بلکه یک هشدار است. امنیت روانی نوجوانان، امروزه بیش از هر زمان دیگری، به گفتوگو بین نسلها، سواد دیجیتال والدین و معلمان و حمایت ساختاری وابسته است.
تحلیل پیش رو خوانشی روانشناختی از سریال «نوجوانی(Adolescence)، ۲۰۲۵» و تلاشی برای تبیین و هشداری برای بحرانهای ممکن پیش رو است. این سریال با بازداشت یک پسر ۱۳ساله و به اتهام قتل همکلاسیاش آغاز میشود و نشان میدهد خشونت در دوره نوجوانی چطور میتواند محصولِ حلقهای مرتبط از «شکاف بیننسلی»، «قلدری مجازی» باشد.
- شکاف بیننسلی چیست و چرا امروز عمیقتر شده است؟
از جمله مفاهیم برجسته در جامعه شناسی و روانشناسی «شکاف بیننسلی»(Inter-Generational Gap) است که به فاصله ارزشی، فکری و زیستی میان نسلها گفته میشود؛ فاصلهای که میتواند به سوءتفاهم، بیاعتمادی و ناتوانی در انتقال تجربه منجر شود. اما در دهه اخیر، این شکاف نهفقط فرهنگی، که تکنولوژیک شده است. نوجوانان امروزی در جهانی رشد میکنند که بخش مهمی از هویت، تعامل و تجربه قدرت در آن دیجیتالی است.
در نگاه والدین جهان دیجیتال مبهم، پرخطر و غیرقابل کنترل است. ولی برای نوجوانان به نوعی خانه دوم، عرصهای برای دیدهشدن و میدان هویتیابی محسوب میشود. سریال «نوجوانی» بهخوبی این شکاف را نشان میدهد؛ بزرگسالانی که معنای استوری، گروههای مجازی، چت، هشتگها، اصطلاحات و الگوریتمهای تشدیدکننده را نمیشناسند و نمیتوانند بفهمند نوجوانان چطور و کجا ممکن است تحث فشار روانی و یا احساس حقارت باشند. نتیجه؟ نوجوان در فضایی آسیب میبیند که والدین زبانش را نمیفهمند! و همین بیزبانی نسلی نخستین حلقه خطر را شکل میدهد.
- قلدری مجازی: مفهومی نو اما تأثیری عمیق
در روانشناسی رسانه، «قلدری مجازی» (Cyberbullying) یکی از مفاهیم محوری سالهای اخیر است. این پدیده عبارت است از: «استفاده عمدی و مکرر از فناوریهای دیجیتال برای آزار، تهدید، تحقیر، حذف یا انتشار محتوای آسیبرسان درباره فرد». از ویژگیهای قلدری مجازی موارد پیش رو را میتوان مثال زد:
1. ناشناسی مهاجم: فرد میتواند بدون ترس از مجازات، هویت خود را پنهان کند.
2. مخاطب گسترده: یک توهین در چند ثانیه میتواند به هزاران نفر برسد.
3. تداوم و ماندگاری محتوا: در فضای اینترنت «چیزی گم نمیشود» و تاحد زیادی ماندگار است.
پدیده «قلدری مجازی» برای نوجوانان که در مرحله حساس شکلگیری هویت» هستند، میتواند پیامدهای شدیدی از جمله: کاهش اعتمادبهنفس، اضطراب اجتماعی، احساس بیارزشی، رفتارهای پرخطر یا پرخاشگری داشته باشد. سریال «نوجوانی» نشان دهنده سیری تکاندهنده از همین موضوع است که چطور یک کامنت، یک ویدئوی تمسخر آمیز و یا شایعهای تأثیر پذیرفته از فضای مجازی میتواند ساختار هویتی یک نوجوان را در هم بشکند و او را به مرز خشونت برساند.
- پیوند نادیدهگرفتهشده
سوال اینجاست که چطور شکاف نسلی چگونه قلدری مجازی را تشدید میکند؟ دو مفهوم «شکاف بیننسلی» و «قلدری مجازی» در سریال به یکدیگر گره میخورند. مکانیسم این پیوند را میتوان این چنین در نظر داشت
1. ناآشنایی والدین با محیط دیجیتال که باعث میشود تهدیدها، آسیبها و نشانههای خطر دیده نشود.
2. ناتوانی نوجوان در گفتنِ تجربههای دردناک زیرا احساس میکند «بزرگترها نمیفهمند» و یا موضوع را جدی نمیگیرند.
3. خلأ حمایتی فرد ممکن است احساس کند که تنهاست و هیچکس توان درک شرایط و احساس او را ندارد.
این موارد از دلایل مطرح در ربط «شکاف بین نسلی» و «قلدری فضای مجازی» و شکل گیری بحران نوجوانی هم در دنیای واقعی، هم در سریال مورد اشاره است.
سخن پایانی
سریال «نوجوانی» و برداشت مرتبط با آن صرفاً یک روایت نیست؛ بلکه یک هشدار است. امنیت روانی نوجوانان، امروزه بیش از هر زمان دیگری، به گفتوگو بین نسلها، سواد دیجیتال والدین و معلمان و حمایت ساختاری وابسته است. اگر آگاهی بخشی و پیشگیری انجام نگیرد ما با چرخهای آسیبزا و نشأت گرفته از فضای مجازی و عدم آگاهی جامعه مواجهه خواهیم شد.
