۵ ایرانی در فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر سال ۲۰۲۱

بار دیگر نام پنج هنرمند ایرانی در فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر سال قرار گرفت. «آرت‌پرایس» -مهم‌ترین مرجع مارکت هنر جهان- در کنار «فیاک» - موسسه نمایشگاه‌های بین‌المللی پاریس- در گزارش تازه‌شان که متر و معیاری مهم برای تحلیل و بررسی وضعیت هنر معاصر جهان، از دو بُعد اقتصادی و هنری است، اسامی ۵۰۰ هنرمند برتر معاصر جهان را در سال ۲۰۲۱ منتشر کردند.

اعتماد در ادامه نوشت: در فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر سال ۲۰۲۱، پنج هنرمند ایرانی شامل رضا درخشانی در رتبه ۱۸۱، علی بنی‌صدر در رتبه ۲۸۲، واحد خاکدان در رتبه ۴۲۹، شهریار احمدی در رتبه ۴۴۳ و شیرین نشاط در رتبه ۴۶۱ قرار دارند. «آرت‌پرایس» به عنوان منتشرکننده این فهرست، نقشی راهبردی در ارایه بانک اطلاعات هنرمندان دنیا دارد. چیزی که اهمیت این فهرست را نشان می‌دهد این است که این ۵۰۰ هنرمند از بین بیش از ۵۰۰ هزار هنرمند فعال در سراسر جهان انتخاب شده‌اند.

این موسسه، اطلاعاتِ موردنیاز برای این رتبه‌بندی را از طریق موسسات اصلی حراج، گالری‌های دنیا و مجموعه‌داران تهیه می‌کند. «آرت‌پرایس» با دسترسی به اطلاعات و تصاویر بیش از صد میلیون اثر هنری از سال ۱۷۰۰ میلادی به این سو به تحلیل‌های دقیق خود در عرصه هنر شهرت دارد.

در صدر این رتبه‌بندی نام این ده هنرمند به چشم می‌خورد: ژان میشل باسکیه، بنکسی، یوشیتومو نارا، جورج کوندو، بیپله، لئویی، متیو وُنگ، ژو چونیا، کیت هرینگ و آدرین چینی دیده می‌شود. براساس این گزارش، رضا درخشانی در بین هنرمندانِ معاصر ایرانی، هنرمندی است که آثارش بیشترین فروش را در حراج‌ها داشته است. بیشترین قیمتی که برای فروش اثری از او چکش خورده، حدود ۷۰۹ هزار دلار بوده. مجموع ۹ اثر فروش‌رفته از او ارزشی برابر با یک میلیون و چهارصد هزار دلار داشته است.

در رتبه بعدی علی بنی صدر قرار دارد که مجموعا ۲ اثر از او به مبلغ ۷۳۵ هزار دلار فروخته شده و گرانبهاترین اثرش ۵۷۲ هزار دلار به فروش رفته است. سومین هنرمند ایرانی واحد خاکدان است که مجموعا ۲ اثر از او به مبلغ ۴۱۸ هزار دلار به فروش رفته. بالاترین رقم فروش رفته برای یک اثر او ۴۱۲ هزار دلار بوده است. چهارمین هنرمندِ فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر سال ۲۰۲۱، شهریار احمدی است که ۲ اثرِ او به قیمت ۳۹۶ هزار دلار فروخته شده و گران‌ترین اثرش ۳۸۹ هزار دلار بوده است.

این نکته قابل ذکر است که در فهرست پنج هنرمند برتر ایرانی، فقط شهریار احمدی ساکن ایران است و این در حالی است که با توجه به شرایط اخیر روابط سیاسی خاورمیانه، سکونت در اروپا و امریکا، شرایط موفقیت در هنر بین‌المللی را بار‌ها و بار‌ها تسریع می‌بخشد. چنان‌که می‌دانیم ارتباط نزدیک با مراکز معتبر هنری دنیا و گالری‌های سطح بالا، در حالی اتفاق می‌افتد که هنرمند بتواند ارتباط فیزیکی نزدیک‌تری داشته باشد.

در جایگاه پنجم نیز، شیرین نشاط قرار دارد که از جولای ۲۰۲۰ تا ژوئن ۲۰۲۱.۲۳ اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قیمت آثارش ۳۸۰ هزار دلار بوده است. بالاترین قیمت چکش‌خورده برای یک اثرش، ۴۳ هزار دلار بوده است. شاخص قیمت آثار این هنرمندان از حراج‌های لندن، پاریس و تهران به دست آمده است. حراج لندن معمولا محل خوبی برای عرضه آثار گرانبها و فروش آثار با قیمت‌های نجومی است. زمانی نیویورک نیز فرصت خوبی به شمار می‌آمد، اما از سال۲۰۱۰ نقش چندان پررنگی از این حیث ایفا نمی‌کند.

برخی هنرمندان ایرانی که در حراج تهران حضور مستمری داشته‌اند، شاخص قیمت فروش بیشتری را از آن خود کرده‌اند. حراج تهران هم اینک یکی از حراج‌های قدرتمند منطقه خاورمیانه به حساب می‌آید که هرچند بین‌المللی نیست و تنها روی هنرمندان ایرانی تمرکز دارد؛ با این حال فروش‌هایش مورد استناد موسسات و مراجعی، چون آرت پرایس و فیاک قرار می‌گیرد.

مبنای آرت پرایس و فیاک برای این رتبه‌بندی، حجم فروش آثار هنرمندان، حدفاصل جولای ۲۰۲۰ تا ژوئن ۲۰۲۱ بوده است و درعین‌حال بیشترین رقمِ حاصل از چکش‌خوردن آثار این هنرمندان هم در این رتبه‌بندی دخیل بوده است. اما در صدر فهرست ۵۰۰ هنرمند پرفروش سال ۲۰۲۱، برای یازدهمین سال پیاپی نام چهره مشهور گرافیتی امریکا، ژان میشل باسکیه، به چشم می‌خورد.

باسکیه با حجم کلی فروش ۳۸۵ میلیون‌دلار در حراج‌های بین‌المللی از جولای ۲۰۲۰ تا ژوئن ۲۰۲۱، پرفروش‌ترین هنرمند این سال محسوب می‌شود. گران‌ترین اثر او در حراج‌های جهانی به مبلغ ۹۳ میلیون دلار به فروش رسیده است. ژان میشل باسکیه، زاده ۲۲ دسامبر ۱۹۶۰ - درگذشته ۱۲ آگوست ۱۹۸۸ اولین نقاش امریکایی- آفریقایی‌تبار بود که به شهرت بین‌المللی رسید.

او ابتدا به عنوان یک هنرمند گرافیتی در نیویورک و بعد در دهه ۱۹۸۰ به عنوان یک هنرمند سبک نئواکسپرسیونیسم مشهور شد. او در ۲۷ سالگی در بی‌پولی درگذشت؛ درحالی که نقاشی‌هایش الهام‌بخش هنرمندان نوگرا بود و به قیمت‌های گران فروخته می‌شد. بنا به گزارش آرت پرایس، هم‌اکنون مارکت هنر معاصر ۲۳درصد از گردش مالی مارکت هنر جهان را دراختیار دارد. این درحالی است که این درصد در سال ۲۰۰۰ تنها ۸/۲درصد بود.

در واقع آغاز قرن بیست و یکم با افزایشی معنادار در تقاضا برای هنر معاصر (Contemporary art) همراه بود. قیمت آثار معاصر خیلی سریع از اوایل این قرن رو به افزایش گذاشت و گردش مالی ۱۰۰ میلیون دلاری این دسته آثار در اوایل سال ۲۰۰۰، به گردشی دو میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۱ رسید. ظرف بیست و یک سال، هنرمندان معاصر در راس هرم مارکت هنر قرار گرفتند و قدر و قیمتی افزون را تجربه کردند.

هرچند رشد مارکت هنر معاصر مرهون درخشش چهره‌های محبوب هنر امریکا بود، اما در این بین توزیع وسیع مارکت هنر چین هژمونی امریکا را در هنر معاصر در نوردید. نکته مهم در گردش مالی هنر معاصر در سال‌های ۲۰۲۱-۲۰۲۰، همزمانی برپایی حراج‌های جهانی با پاندمی کرونا است که نه‌تن‌ها از این گردش مالی نکاسته و آسیبی به آن نزده که به آن افزوده است. در این بین هنر خاورمیانه روز به روز در حال رشد و دگرگونی است.

بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ حراج‌های بزرگی که در خاورمیانه برگزار شدند؛ خصوصا حراج کریستیز سال ۲۰۰۶ در دوبی، باعث شدند هنر خاورمیانه و ایران بیش از گذشته به عرصه‌های جهانی راه پیدا کند. مجموع فروش حراج کریستیز دوبی در آوریل ۲۰۰۸ رکورد جدیدی در تاریخ حراج‌های خاورمیانه (بخش هنر مدرن و معاصر) برجای گذاشت.

هرچند بعد از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ مجموع فروش آن افت کمی داشت، اما درحال‌حاضر به این سمت رفته است که جایگاه قابل‌اتکایی برای خود دست‌وپا کند. به نظر می‌رسد علاقه بین‌المللی به آثار هنرمندان خاورمیانه و خصوصا ایرانی‌ها و عرب‌ها رو به رشد است و این موضوع خیلی مهمی است؛ چون بسیاری از این هنرمندان در دهه‌های گذشته فرصت ارایه آثار خود در عرصه جهانی را نداشته‌اند.

قطعا در آثار هنرمندان ایرانی، رگه‌هایی از کیفیت و عظمت است که این‌چنین موردتحسین و توجه منتقدان، کارشناسان، مجموعه‌داران و خریداران امریکا، اروپا و سایر نقاط دنیا قرار گرفته است. در ۱۵ سال گذشته، مارکت هنر خاورمیانه و شمال آفریقا شاهد یک نوزایی تمام‌عیار بوده است. ثبت رکورد‌های بالای فروش از سوی هنرمندان در حراج کریستیز دوبی، گویای این واقعیت است. قرارگرفتن مجدد نام پنج ایرانی را در فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر، از زاویه این نوزایی در هنر ایران می‌توان بررسی کرد.