سه محور دیپلماسی شیخ قطری

وزیر خارجه قطر روز یکشنبه و چند روز پس از بازگشت از آمریکا به صورت ناگهانی وارد تهران شد و با مقامات ارشد ایران دیدار و گفت‌وگو کرد.

به گزارش دنیای اقتصاد، همزمانی این دو رویداد باعث اهمیت ابعاد این سفر و همزمان گمانه زنی درباره اهداف و محورهای سفر شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی مقام ارشد قطری شده است.جنگ یمن، مذاکرات ایران و عربستان و روابط ایران و آمریکا به ویژه مذاکرات احیای برجام سه گمانه‌ای است که می‌تواند در سفر وزیر خارجه قطر به تهران مطرح باشد.سابقه سفرهای ناگهانی وزیر خارجه قطر به تهران کم نیست و او اوایل اسفند ۱۳۹۹ نیز وارد تهران شده بود.

در همین ارتباط وزرای امور خارجه ایران و قطر روز یکشنبه ۳ مرداد- ۲۵ جولای در ساختمان شماره یک وزارت خارجه جمهوری اسلامی دیدار و تبادل نظر کردند.دیدار و آخرین تحولات روابط دو جانبه و موضوعات مهم منطقه‌ای و بین‌المللی را مورد گفت‌وگو و تبادل نظر قرار دادند.

سپس شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر به دیدار رئیس‌جمهور منتخب ایران رفت.آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در دیدار وزیر خارجه قطر با اشاره به اینکه ایران ثابت کرده که دوست و شریک مطمئن و قابل اتکایی است، تاکید کرد: اطمینان داشته باشید که ایران خیرخواه همسایگان خود است.رئیسی در این دیدار با بیان اینکه دو ملت ایران و قطر، برادر دینی و شریک منطقه‌ای یکدیگر هستند، گفت: تهران به روابط با دوحه اهتمام ویژه‌ای دارد و اولویت سیاست خارجی دولت آینده همسایگان خواهند بود.

رئیسی با بیان اینکه ریشه بروز ناامنی در منطقه را باید در خارج از آن جست‌وجو کرد، اظهار کرد: راه‌حل استقرار امنیت پایدار و ثبات منطقه‌ای همکاری کشورهای منطقه بر اساس اعتماد متقابل سیاسی و نفی عملی دخالت بیگانگان در منطقه است.وزیر خارجه قطر نیز در این دیدار با تبریک پیروزی رئیسی و رساندن سلام امیر قطر به وی، اظهار کرد: قطر به دنبال همکاری برای تحکیم روابط دو جانبه و نیز تلاش برای تامین امنیت منطقه با همکاری جمهوری اسلامی ایران است.

از این رو می‌توان محورهای سفر وزیر خارجه قطر به تهران را ذیل سه متغیر مورد تحلیل قرار داد:

میانجی‌گری میان ایران و همسایگان

سفر وزیر خارجه قطر به ایران، کوششی در راستای میانجی‌گری احتمالی در مناسبات ایران با سایر همسایگان است.وزیر خارجه قطر ۶ ماه پیش در مصاحبه با بلومبرگ گفته بود کشورش آماده پادرمیانی برای خاتمه دادن به بحران عمیق بین شماری از کشورهای منطقه با ایران است. قطر، کویت و عمان در طول سال‌هایی که از تنش شدید در روابط عربستان، امارات متحده عربی و بحرین با ایران سپری شده است، تلاش کرده‌اند تا مناسبات دو جانبه را حفظ کرده و به دام تنش با جمهوری اسلامی ایران نیفتند.

شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی در سفر چند روز پیش به واشنگتن و دیدار با وزیر خارجه آمریکا بر لزوم نیاز فوری منطقه برای گفت‌وگوی آزاد و شفاف بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایران به جهت رسیدن ثبات در منطقه تاکید کرده بود. مقامات ایران به ویژه رئیس‌جمهور منتخب نیز بر اولویت همسایگان در سیاست خارجی دولت سیزدهم تاکید ویژه‌ای کرده است.پیشتر یک منبع آگاه گفته بود که یک مقام عربستانی قرار است در مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری سید ابراهیم رئیسی در ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ شرکت کند.اتفاق مهمی که در صورت وقوع، می‌تواند مذاکرات ایران و عربستان سعودی را که به گفته محمد جواد ظریف تاکنون سه دور آن به میزبانی بغداد برگزار شده است، را تقویت کند.

نخستین بار روزنامه «فایننشال‌تایمز» گزارش داد که مقامات ارشد جمهوری اسلامی و عربستان‌سعودی، ۹آوریل ۲۰۲۱- ۲۰ فروردین‌۱۴۰۰، ۶ سال پس از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور در دی ماه ۱۳۹۴، در بغداد مذاکرات «مستقیم» انجام داده‌اند.

«فایننشال‌تایمز» در گزارشی به نقل از «سه مقام» از مذاکره مقام‌های ارشد عربستان سعودی و ایران در راستای تلاش برای بهبود روابط بین این دو کشور رقیب در منطقه، خبر داد که مقامات سعودی، عراقی و ایرانی در واکنش به این گزارش آن را تایید کردند. خبرگزاری فرانسه نیز ۱۹‌آوریل- ۳۰فروردین ضمن تایید این خبر، به نقل از یک مقام عراقی و یک دیپلمات غربی نوشت که هیات‌های دو کشور به ریاست سعید ایروانی نماینده علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و خالد بن‌علی الحمیدان، رئیس وزارت اطلاعات عربستان، در بغداد با یکدیگر دیدار کرده‌اند و قرار است دور دوم این گفت‌وگوها که عمدتا بر سر بحران یمن است از سر گرفته شود.

برجام

دومین محور سفر وزیر امور خارجه قطر به تهران را می‌توان در ارتباط با برجام و روابط ایران و آمریکا ارزیابی کرد.سفر شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی به تهران در حالی انجام شد که او روز پنج‌شنبه گذشته با «آنتونی بلینکن»، همتای آمریکایی خود دیدار کرد و درباره مسائل منطقه‌ای به ویژه افغانستان، ایران، سوریه و فلسطین گفت‌وگو کردند.از آخرین دور مذاکرات احیای برجام در گرند هتل وین بیش از یک ماه می‌گذرد و طرفین منتظر دور هفتم این گفت‌وگوها ظرف روزها و هفته‌های آینده هستند. عمده تحلیلگران متوقف شدن مذاکرات میان ایران و طرف‌های برجامی و آمریکا را در ارتباط با تغییر دولت در ایران و جابه‌جایی دولت می‌دانند.اگرچه برخی از رسانه‌ها نیز اختلاف نظرها میان طرفین به ویژه طرح درخواست‌های حداکثری را دلیل متوقف شدن این مذاکرات مطرح می‌کنند.

سه محور سفر شیخ قطری به تهران

در این چارچوب به نظر می‌رسد که همزمانی سفر وزیر خارجه قطر به واشنگتن و تهران در ارتباط با از سرگیری دور جدید مذاکرات برجامی بین ایران و طرف‌های غربی باشد.خبرگزاری فرانسه نیز در این خصوص نوشت: سفر نماینده قطر به آمریکا و بعد به ایران در حالی صورت گرفت که تهران و واشنگتن برای احیای توافق‌نامه هسته‌ای درگیر گفت‌وگوهای غیرمستقیم هستند.اگرچه برخی تحلیلگران ایرانی پا را فراتر نهاده و معتقدند محور اصلی دیدار وزیر خارجه قطر از تهران انتقال پیام بایدن به تهران درباره روابط دوجانبه و نه برجام است.

یمن

و سومین محور سفر شیخ قطری به تهران در ارتباط با پرونده یمن است که پس از آشتی دوحه و ریاض در ژانویه ۲۰۲۱ در شهر العلای عربستان، نقش و جایگاه قطر در میانجی‌گری میان طرف‌های بحران یمن افزایش پیدا کرده است.با توجه به مذاکرات ایران و عربستان، نقش تهران در حمایت از شیعیان حوثی و روابط نزدیک قطر با جمهوری اسلامی ایران، ریاض میانجی‌گری قطر برای رسیدن به آتش بس و شکل‌گیری مذاکرات صلح یمنی را مورد نظر قرار داده و در تلاش است تا با وساطت طرف‌های مختلف از جمله قطر، عمان، نماینده ویژه سازمان ملل در امور یمن و فرستاده آمریکا در یمن، زمینه را برای خروج آبرومندانه پس از ۶ سال جنگ فرسایشی و میلیاردها دلار هزینه جنگی فراهم کند.قطر تاکنون چند دور میزبان هیات‌هایی از یمن به‌ویژه انصارالله بوده است. به نظر می‌رسد دولت بایدن در تلاش است تا با افزایش نقش و بازیگری به قطر زمینه‌های به سرانجام رساندن مذاکرات احیای برجام همزمان با گفت‌وگوهای ایران و عربستان و پایان بحران یمن را فراهم کند.