نخ دندان کشیدن را فراموش نکنید: علم پشت زوال عقل!

فرارو- ایده ساده بود. صد‌ها نفر را در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی استخدام کنید به آنان ردیاب‌های تناسب اندام را متصل سازید و بر فعالیت بدنی شان نظارت کنید سپس هنگامی که شرکت کنندگان در پژوهش فوت کردند مغزشان را گردآوری کرده و بافت‌های آن را بررسی کنید و بببنید آیا شواهدی در بافت مغز افراد وجود دارد که نشان دهد ورزش برای مغز مفید است؟

به گزارش فرارو به نقل از گاردین، نتایج حاصل از این پژوهش در سال ۲۰۲۲ میلادی از سوی دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو و دانشگاه بریتیش کلمبیا منتشر شد و قابل توجه بود. به نظر می‌رسید که ورزش در اواخر زندگی از اتصالات پیری بین سلول‌های مغز محافظت می‌کند سیناپس‌هایی که در آن خاطرات ساخته می‌شوند. این کار اگر از طریق مطالعات بیش‌تر مورد پشتیبانی قرار گیرد می‌تواند نتایج گسترده تری داشته باشد به خصوص درباره ورزش و احتمالا دارو‌هایی که جنبه‌های بیوشیمایی فعالیت را تقلید می‌کنند و به منظور کمک به کند کردن آغاز زوال عقل تجویز می‌شوند.

ما می‌دانیم که خطر زوال عقل در افرادی که ورزش می‌کنند ۳۰ تا ۸۰ درصد کاهش می‌یابد. تلاش پژوهشگران آن است که سازوکار‌های ورزش برای سلامت مغز را شناسایی کنند.

مجموعه‌ای از کار و ورزش بدنی با سلامت بهتر مغز و کاهش خطر زوال عقل در سنین بالاتر مرتبط هستند. نتیجه مطالعه‌ای تازه بر روی نزدیک به ۸۰ هزار نفر در بریتانیا نشان داد که خطر ابتلا به زوال عقل در افرادی که به هدف گذاری ۱۰۰۰۰ قدم در روز رسیده بودند به میزان نصف کاهش یافت، اما هنوز بسیاری از مسائل مشخص نیستند. بخشی از مزایای مشاهده شده می‌تواند مربوط به افرادی باشد که مغز سالم تری دارند و صرفا بیش‌تر ورزش می‌کنند. علیرغم آن که ورزش مزایای مشخصی دارد جریان خون بیش‌تر به مغز، سلامت قلب و عروق بهتر، فشار خون پایین، چاقی کمتر و دیابت نیزعواملی هستند که در زوال عقل تاثیرگذار می‌باشند.

زوال عقل قاتل شماره یک در بریتانیا است و حدود ۹۰۰ هزار نفر را مبتلا کرده است. اکثر موارد یعنی حدود دو سوم ناشی از موارد مرتبط با زوال عقل بیماری آلزایمر هستند، اما این تنها دلیل نیست. اشکال دیگر یعنی زوال عقل عروقی (زمانی رخ می‌دهد که خون رسانی محدود به مغز به یاخته‌های این اندام آسیب می‌رساند)، زوال عقل با اجسام لویی (نوعی زوال عقل است که با تغییر در خواب، رفتار، شناخت، حرکت و تنظیم عملکرد‌های خودکار بدن مشخص می‌شود و از دست دادن حافظه لزوما همواره علامت اولیه آن نیست) و دمانس فرونتوتمپورال (یکی از انواع دمانس است که شخصیت، رفتار و زبان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم این بیماری مخرب هستند و به تدریج توانایی‌های فرد مانند فکر کردن، صحبت کردن، راه رفتن و روابط اجتماعی را از بین می‌برند) از از فرآیند‌های دیگر ناشی می‌شوند.

علت هرچه که باشد تخریب مداوم سلول‌های مغز حافظه، تفکر، حرکت و شخصیت را از بین می‌برد. در سنین بالا زوال عقل می‌تواند چندین مورد از این شرایط در یک زمان باشد.

برخی از بالاترین نرخ‌های زوال عقل در کشور‌های توسعه یافته با جمعیت مسن‌تر دیده می‌شوند. در آلمان، ایتالیا و ژاپن بیش از ۲۰ نفر از هر ۱۰۰۰ نفر به زوال عقل مبتلا هستند در حالی که در کشور‌های نسبتا جوان‌تر از جمله مکزیک، ترکیه و آفریقای جنوبی کمتر از ۹ نفر در هر ۱۰۰۰ نفر به زوال عقل مبتلا هستند. انگلستان در میانه قرار دارد. گروه‌های بومی در آمازون پایین‌ترین میزان ابتلا را دارند. در مطالعه‌ای تازه محققان تنها ۶ مورد ابتلا را در میان ۶۰۴ نفر جمعیتی از بولیویایی‌ها با سن ۶۰ سال به بالا مشاهده کردند که نشان می‌دهد فعالیت بدنی مادام العمر و رژیم‌های غذایی سالم پیشا صنعتی به طور قابل ملاحظه‌ای این خطر را کاهش می‌دهد. در طول سه دهه آینده زوال عقل جهانی به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت به ویژه در شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب صحرا که در آن رشد جمعیت و پیری یکی از نیرو‌های محرک ابتلا خواهند بود.

زوال عقل اجتناب ناپذیر نیست و می‌توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد. اگر دارویی داشته باشیم که بتواند زوال عقل را تا ۴۰ درصد کاهش دهد موفقیتی خارق العاده خواهد بود. مغز ما حتی با پیری سالم تغییر می‌کند. برای مثال، با افزایش سن تعداد ارقام یک شماره تلفن که می‌توانید به خاطر بسپارید ضعیف می‌شود. یادگیری آهسته‌تر در سنین بالاتر اغلب به عنوان یک موضوع منفی تلقی می‌شود، اما مزایای خود را دارد. جوانان به قدری کم می‌دانند که یادگیری سریع باعث می‌شود همه چیز را منطقی قلمداد کنند، اما افراد مسن‌تر اطلاعات تازه را در برابر یادگیری یک عمر می‌سنجند و از خود می‌پرسند: آیا با آنچه من می‌دانم درست است مطابقت دارد؟ آیا قابل اعتماد است؟ آیا شایسته آموختن است؟

دمانس با پیری سالم بسیار متفاوت است. زمانی که سلول‌های مغز بر اثر بیماری از بین می‌روند این اتفاق رخ می‌دهد. یک فرد مسن سالم می‌تواند انتظار کاهش تدریجی در حافظه و مهارت‌های تفکر را داشته باشد، اما افراد مبتلا به زوال عقل می‌توانند مشکلات عمیقی در حافظه، قضاوت، زبان، تمرکز و شخصیت داشته باشند. کاهش شدید عملکرد با کوچک شدن شدید مغز منعکس می‌شود.

سال گذشته پژوهشگران دانشگاه‌های کمبریج و پنسیلوانیا ۱۲۵۰۰۰ اسکن مغز را ارزیابی کردند تا نشان دهند که چگونه مغز انسان از جنین ۱۵ هفته‌ای تا یک بزرگسال ۱۰۰ ساله تغییر می‌کند. پژوهشگران شاهد تغییرات فاحش در اسکن افراد مبتلا به آلزایمر بودند. هر چه مغز بهتر پیر شود بهتر می‌تواند زوال عقل را از بین ببرد یا در برابر آن مقاومت کند.

در سال ۲۰۲۰ میلادی ۲۸ متخصص برجسته جهان گزارش مفصلی به نام کمیسیون لنست در مورد زوال عقل منتشر کردند. آنان عوامل بالقوه تاثیرگذار بر خطر ابتلا به زوال عقل را مورد بررسی قرار دادند. آنان متوجه شدند سن در این میان عاملی تعیین کننده است. در جوانی یک آموزش خوب تفاوت زیادی ایجاد می‌کند و به منظور سلامت مغز برای بقیه عمر مفید است. در میانسالی، زیاد مشروبات الکلی ننوشید و فشار خون خود را کنترل کنید. در سنین بالاتر سیگار نکشیدن، ورزش منظم و درگیر بودن در روابط اجتماعی نقش مهمی در پیشگیری از زوال عقل دارد.

با برخورداری از آموزشی خوب افراد برای مراقبت از خود مجهزتر خواهند بود. طبق گزارش کمیسیون لنست تحصیلات ضعیف عامل ۷ درصد زوال عقل در سراسر جهان است. افرادی که مشاغل چالش برانگیز شناختی را انجام می‌دهند بدون در نظر گرفتن میزان تحصیلات شان در معرض خطر کمتری برای ابتلا به زوال عقل هستند. همان طور که گزارش لنست نشان می‌دهد فعالیت ذهنی به طور کلی ممکن است عملکرد شناختی را بهبود بخشد.

در ادامه به چهار مورد مهم و تاثیرگذار در پیشگیری از ابتلا به زوال عقل خواهیم پرداخت:

۱-رژیم غذایی و سبک زندگی سالم

یکی از پیام‌هایی که در تمام تحقیقات در مورد پیشگیری از زوال عقل وجود دارد این است که یک سبک زندگی سالم به شما کمک می‌کند. رژیم غذایی مهم است: بدون تغذیه خوب نمی‌توانید مغز خوبی رشد دهید و یک رژیم غذایی سالم به حفظ آن کمک می‌کند. متا آنالیزی تازه که در آن نزدیک به ۳۵۰۰۰ نفر انجام شد نشان داد که پیروی دقیق از رژیم غذایی مدیترانه‌ای با کاهش ۲۱ درصدی خطر اختلالات شناختی و ۴۰ درصد کاهش خطر ابتلا به آلزایمر مرتبط است.

این که آیا مواد مغذی و ترکیبات خاص به طور مستقیم برای مغز مفید هستند یا خیر تمرکز تحقیقات فشرده است، اما رژیم‌های غذایی سالم بدون توجه به آن تشویق می‌شود، زیرا خطرات ناشی از سایر اختلالات مانند فشار خون بالا، سلامت ضعیف عروق، چاقی و دیابت را کاهش می‌دهند.

۲-نظارت و مراقبت از سلامت شنوایی

کدام عامل مداخله گر می‌تواند خطر ابتلا زوال عقل را بیشتر کاهش دهد؟ پاسخ آن چیزی است که حتی برخی از محققان آن را تعجب آور می‌دانند: جلوگیری از کاهش شنوایی. در سطح جهانی تصور می‌شود که اختلال شنوایی عامل حدود ۸ درصد از زوال عقل است. کاهش شنوایی به معنای تحریک کمتر برای مغز و هم چنین انزوای اجتماعی بیشتر برای فرد است. به نظر می‌رسد که با کاهش شنوایی مغز با سرعت بیش تری کوچک می‌شود یا دست کم لوب‌های گیجگاهی که بر پردازش صدا، احساسات و خاطرات تمرکز دارند عملکرد پیشین را نخواهند داشت. نکته قابل توجه آن است که اگر افراد از سمعک استفاده کنند ارتباط بین کم شنوایی و زوال عقل کاملا وجود ندارد. در حالی که افرادی که بینایی ضعیفی دارند تمایل به اصلاح آن دارند بخش بزرگی از کسانی که نمی‌توانند خوب بشنوند فکر می‌کنند دیگران زمزمه می‌کنند یا تمایلی به استفاده از سمعک ندارند. اصلاح کم شنوایی و هم چنین اصلاح بینایی ضعیف اگر در سطح جهانی اجرا شود می‌تواند یک عامل تغییر دهنده بازی باشد. متاسفانه هنوز هم استفاده از سمعک یک انگ اجتماعی محسوب می‌شود.

تصور می‌شود که ضعف شنوایی در میانسالی یکی از مهم‌ترین عوامل زوال عقل است. سازوکار‌ها در این باره در حال کشف هستند، اما اسکن‌های مغزی ضعف شنوایی را با کوچک شدن سریع‌تر مغز مرتبط می‌دانند که خود عاملی برای زوال عقل است. هم چنین، کاهش شنوایی باعث افزایش انزوای اجتماعی شده و این موضوع مشکل را تشدید می‌کند، زیرا افراد از اجتماعات دوری می‌کنند. با این وجود، خبر‌های خوبی در حال ظهور است: کاهش مغز قابل توجهی که در افراد مبتلا به نارسایی شنوایی مشاهده می‌شود در افرادی که از سمعک استفاده می‌کنند چندان چشمگیر نیست و نشان می‌دهد که اصلاح این مشکل می‌تواند به جلوگیری از زوال عقل کمک کند.

تصویری که از دهه‌ها تحقیق به دست می‌آید آن است که بهترین محافظت در برابر زوال عقل ساختن یک مغز خوب، سالم و فعال نگه داشتن آن و جلوگیری از آسیب‌های بیش از حد حاصل می‌شود.

صدمات مغزی، ناشی از حوادث رانندگی، خدمت سربازی، سقوط یا ضربه در حین ورزش‌هایی مانند بوکس، راگبی و اسب سواری همگی خطر زوال عقل را افزایش می‌دهند. هم چنین آسیب‌های پایدار ناشی از سیگار کشیدن، آلودگی هوا و مصرف بیش از حد الکل بیش از ۲۱ واحد در هفته تاثیرگذار هستند. تصور می‌شود که آسیب‌های مغزی حدود ۳ درصد از دلایل ابتلا به زوال عقل و نوشیدن زیاد الکل و سیگار کشیدن به ترتیب ۱ و ۵ درصد را تشکیل می‌دهند. آلودگی هوا حدود ۱ درصد از موارد ابتلا به زوال عقل را تشکیل می‌دهد.

در مورد ورزش توصیه می‌شود دویدن با سرعت و شدت بالا را در برنامه خود قرار دهید و از رژیم غذایی شامل سبزیجات، غلات کامل، روغن زیتون، ماهی و حبوبات استفاده کنید.

نتایح پژوهش‌ها نشان می‌دهند زوال عقل و آلزایمر در افرادی که ورزش می‌کنند کم‌تر شایع است. به نظر می‌رسد ورزش مداوم در میانسالی و احتمالا در اواخر عمر از فرد در برابر ابتلا به زوال عقل محافظت می‌کند. ترکیبی از تمرینات هوازی و تمرینات قدرتی موثرترین حرکات بدنی به نظر می‌رسند. برای ورزش هوازی عرق کردن حداقل یک بار در هفته یا انجام بیش از ۱۵۰ دقیقه ورزش متوسط تا شدید در هفته در برابر زوال عقل محافظت کننده است. این که ورزش چگونه به کاهش خطر ابتلا به زوال عقل کمک می‌کند موضوع تمرکز تحقیقات مداوم است، اما دست کم می‌تواند خطر چاقی و دیابت را کاهش دهد و در عین حال تناسب اندام قلبی عروقی را تقویت کند که همگی خطر زوال عقل را کاهش می‌دهند.

۳-فعال نگهداشتن ذهن و آموختن همیشگی

درگیر نگهداشتن مغز از نظر ذهنی مهم است. ایجاد ارتباطات جدید برای مغز مهم است. این بدان معناست که خود را از نظر ذهنی به چالش بکشید، مغز خود را آماده کنید تا روی موضوعات متنوع، ناآشنا و از نظر شناختی پیچیده کار کند. یک شغل چالش برانگیز ذهنی ممکن است به شما کمک کند، اما یادگیری مادام العمر، سرگرمی‌های جذاب و فعال ماندن از نظر اجتماعی نیز باید کمک کند اجتماعی بودن بیش‌تر در دهه ۵۰ و ۶۰ با عملکرد شناختی بهتر و خطر کمتر زوال عقل در زندگی مرتبط است شاید به این دلیل که باعث می‌شود افراد از حافظه و مهارت‌های زبانی خود استفاده کنند. محققان می‌گویند فعال نگهداشتن مغز باعث ایجاد "ذخیره شناختی" می‌شود به این معنی که مغز بهتر می‌تواند با آسیب‌های شناختی‌ای که باعث زوال عقل می‌شود مقابله کند.

۴-بهداشت دهان و دندان را در اولویت قرار دهید

نتیجه مطالعه‌ای تازه نشان داد که افراد مبتلا به بیماری لثه و عفونت‌های دهان بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل قرار دارند. اکنون کار برای بررسی این که آیا باکتری‌هایی مانند Porphyromonas gingivalis به ایجاد این بیماری دامن می‌زند یا خیر در حال انجام هستند. اگر باکتری‌ها این خطر را افزایش دهند دلایل بیش تری برای دوبار مسواک زدن صحیح و نخ دندان کشیدن در روز وجود خواهد داشت.