بازی سیاسی با نفت و عربستان

وزیر انرژی قطر روز گذشته در کنفرانس خبری اعلام کرد که این کشور از ابتدای سال میلادی از اوپک خارج می‌شود. سعد شریده الکعبی که همزمان مدیرعامل شرکت ملی نفت قطر نیز هست درباره علت خروج از اوپک گفت که این کشور می‌خواهد روی حوزه گاز، همچنین افزایش تولید و صادرات گاز مایع (ال‌ان‌جی) از سطح کنونی سالانه ۷۷ میلیون تن به ۱۱۰ میلیون تن تمرکز کند.

به گزارش اعتماد، الکعبی گفته است که این تصمیم پس از بررسی برای ارتقای نقش این کشور در جهان و در پی یک استراتژی بلندمدت گرفته شده است. قطر اولین کشوری بود که بعد از تاسیس این سازمان توسط ایران، ونزوئلا و عربستان به عضویت این گروه درآمد و این طور که به نظر می‌رسد، اولین کشوری خواهد بود که از آن خارج می‌شود.

خروج قطر از اوپک در حالی اعلام می‌شود که وزیران نفت اعضای این سازمان به همراه کشور‌های هم‌پیمان به رهبری روسیه ۳ روز دیگر، ششم دسامبر، برای نشستی بسیار مهم آماده می‌شوند. در این نشست در باره موضوع کاهش دوباره تولید نفت این کشور‌ها برای بالا بردن قیمت نفت مذاکره خواهد شد.

به نظر می‌رسد، تصمیم یک‌باره قطر برای ترک اوپک به تصمیم عربستان و هم‌پیمانان عرب این کشور برای تحریم قطر همچنین تهدید اوپک توسط دونالد ترامپ به انحصارگرایی نفتی در جهان بستگی داشته باشد. البته آنچه وزیر انرژی قطر به آن اذعان کرد، تمرکز بر صادرات گاز است.

عمده تولید و صادرات گاز قطر از میادین مشترک پارس جنوبی است که بزرگ‌ترین میدان گازی جهان نیز محسوب می‌شود. در همین راستا، قطر سال گذشته اعلام کرد که در نظر دارد تولید گاز از این میدان را افزایش دهد تا بتواند عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گاز مایع جهان را در سال‌های آینده نیز حفظ کند. قطر ۱۰ سال زودتر از ایران تولید از این میادین را شروع کرده است و اگر از اوپک خارج شود، گاز بیشتری از این میدان مشترک به نفع قطر خارج می‌شود.

تلاش این کشور عربی در حالی است که ایران بعد از تحریم‌ها توانست یک قرارداد بین‌المللی برای توسعه این میادین ببندد که البته با بازگشت تحریم‌ها لغو شد و همچنان نیز بر سر قرارداد جدید با شرکت چینی، اختلافاتی بین مجلس و دولت وجود دارد.

سهم قطر در تولید نفت چندان نیست، نکته‌ای که کعبی نیز به آن اشاره کرد. به نظر نمی‌رسید خروج قطر، تاثیری بر قیمت‌های نفت داشته باشد و موجبات نوسان‌هایی را در این بازار ایجاد کند، اما ترک اوپک اگرچه نگرانی از بابت قیمت‌ها و عرضه ایجاد نمی‌کند، اما قطعا موجبات نگرانی‌هایی در خصوص برداشت از میادین مشترک پارس جنوبی ایجاد می‌کند که با توجه به شرایط فعلی و عدم دسترسی کشور به فناوری لازم برای توسعه این میادین تا چند سال دیگر امکان رسیدن به میزان تولید و صادرات قطر تقریبا وجود ندارد. مساله دیگر درباره خروج قطر، سرنوشت آینده این سازمان است.

حسن مرادی، مدیرکل حقوقی و قرارداد‌های معاونت پشتیبانی صنعتی وزارت نفت در گفتگو با اعتماد می‌گوید: اوپک باید منافع صادرکنندگان و فروشندگان را در برابر خریداران حفظ کند و شایسته است که وقتی احدی از این کشور‌ها دچار گرفتاری می‌شود به داد آن کشور برسد، اما متاسفانه همواره در این سازمان تشتت وجود داشته و در این بین بعضی کشور‌ها هم به این تشتت دامن زده‌اند.

این دانش‌آموخته حقوق تجارت در ادامه می‌گوید: هر چند که این ضعف کوچک و ساده نیست، اما باید اعضا این ضعف را بپذیرند. برای بازیگران در صورت عدم تامین منافع گزینه انحلال طرح خواهد شد یا احتمال ضعیف شدن این نهاد بیشتر خواهد شد.

این کارشناس نفت در خصوص خروج قطر از اوپک می‌گوید: باید امر دایر شود بین بقای این سازمان یا انحلال اوپک که امر خوشایندی نیست، چون زحمات چندین سال را از بین می‌برد و همین اتحادیه نیم‌بند در چند ماه قبل توانسته بود با بالا بردن قیمت، منافع اعضا را تامین کند.

افزایش تنش‌ها در اوپک

فرشید خدادادیان. تاریخ‌نگار اقتصادی می‌گوید: انسجام در هر مجموعه‌ای وابسته به اتحاد، همکاری و هم رایی اعضای آن است. در سازمانی مانند اوپک نیز تا زمانی که بین اعضای اصلی آن اتحاد و انسجام باشد، می‌توانند به فعالیت ادامه دهند و در بازار نفتی تاثیرگذار باشند.

او با تشریح شرایط اوپک می‌گوید: در دوره (هایی) که بین اعضای اصلی تنش‌هایی صورت بگیرد، طبیعی است که اقتدار سازمان نیز از بین می‌رود. در شرایط فعلی ایران و عربستان روز‌های پر تنشی را سپری می‌کنند. از یک سو تحریم‌های امریکا علیه ایران شروع شده و با خطر کاهش صادرات نفت روبه‌رو هستیم و از طرف دیگر عربستان تولید خود را افزایش داده تا بتواند قیمت‌ها را کنترل کند. از یک طرف به دلیل عدم اقتدار اوپک هر کشوری می‌تواند بر کشور دیگر تاثیر بگذارد تا با روش‌های مختلف مانند خروج از مجموعه یا همراهی کردن با کشور‌های دیگر در بازی کردن با نرخ نفت و سعی در تقویت منفعت خود در قبال تضعیف نفوذ مجموعه انجام دهد.

دور سوم اختلافات اعضای اوپک

این تاریخ‌نگار نفت با اشاره به سابقه اختلاف میان صادر‌کنندگان نفت اضافه می‌کند: شرایط پر تنش بین اعضای اوپک مختص امسال نیست و در برهه‌هایی نیز شاهد تنش‌هایی در سیاست‌های اعضای اوپک در قبال تولید نفت بوده‌ایم. به طور مثال در سال ۵۷ عربستان نقش تنش‌زایی در قبال صادرات نفت ایران داشت و در کنفرانس گوادلوپ با اعمال نفوذ با قیمت‌های نفتی بازی کرد تا حکومت پهلوی متضرر شود. دوره تاریخی دیگری که باعث نوسان در قیمت‌های نفتی و اختلاف در اوپک شد، جنگ اعراب با رژیم صهیونیستی بود. دوره سوم نیز امسال است که با بازگشت تحریم‌های ایران، اختلاف‌هایی در قبال کاهش یا افزایش تولید نفت در بین اعضا وجود دارد.

خروج قطر جدی نیست

خدادادیان با اشاره به نقش دیگر بازیگران عرصه نفت می‌گوید: اوپک مانند دوره‌های گذشته تنها تصمیم‌گیرنده و اجرا‌کننده سیاست‌های انرژی نیست و کشور‌هایی همچون امریکا و روسیه نیز بر قیمت‌های بازار نفت تاثیرگذار خواهند بود. از سوی دیگر به نظر نمی‌رسد، اقدام عربستان برای تحت فشار قرار دادن ایران، دنباله‌روی سیاست‌های امریکا در دهه ۵۰ باشد. اقدام اخیر به دلیل تنش‌های بین‌المللی بین امریکا و متحدانش و ایران است وگرنه تولید نفت از دریای شمال و بالتیک عملا امکان تاثیر‌گذاری بیشتر سیاست‌های اوپک در عرصه نفتی را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. اقدامات اوپک بیشتر از اینکه اقتصادی باشد و هر کشور به منافع خود فکر کند به دلیل مسائل سیاسی است.

او با اشاره به اخبار منتشر شده مبنی بر خروج قطر از اوپک می‌افزاید: جدا شدن قطر از اوپک را نباید جدی گرفت چراکه به نظر می‌رسد مانند دوره‌های گذشته شباهت بیشتری به بازی‌های سیاسی داشته باشد و زمانی که تنش‌های بین دو کشور قطر و عربستان جدی شود و قطر، اوپک را از دست رفته ببیند، از خواسته‌های‌شان عقب می‌نشینند. عدم همکاری قطر با اوپک به منزله کناره‌گیری از بهره‌مندی‌های اقتصادی و سیاسی از اوپک است. در واقع خروج هر یک از اعضای اوپک نه تنها به صلاح اقتصاد کشورشان نیست بلکه منافع ملی‌شان را نیز به خطر می‌اندازد.