دست فرمان اصلاح‌طلبان در انتخابات ۹۸

اما و اگرهای اصلاح‌طلبان بر سر ائتلاف یا عدم ائتلاف با اصولگرایان میانه‎رو با گفته‌های جدید محمدرضا عارف وارد فاز جدیدی می‌شود. رییس فراکسیون امید که پیش از این عنوان کرده بود که دیگر قائل به ائتلاف با اصولگرایان برای ورود به انتخابات مجلس آینده نیست، حرف خود را پس گرفته و از احتمال ائتلاف در سال ۹۸ سخن می‌گوید.

به گزارش خبرآنلاین، از سال 88 و حوادث پس از پایان انتخابات ریاست‌جمهوری دهم که منجر شد عرصه برای حضور اصلاح‎طلبان در پست‎های سیاسی کشور تنگ شود، اصلاح‌طلبان به خوبی دریافتند که بازگشت‌شان به عرصه‌ کشورداری سخت‌تر خواهد شد؛ چه در آن سال‌های ابتدایی که با پشت کردن به انتخابات هم از رای مردم بازماندند و هم عرصه را به رقیب واگذار کردند و چه در سال‎های بعدی که هیچ رغبتی از سوی ارکان حکومتی برای بازگشت آنها دیده نمی‎شد. در این شرایط آنها باید به فکر راه حلی برای خلاص شدن از این گرفتاری می‎افتادند.

نخستین مانعی که با ابراز تمایل دوباره اصلاح‎طلبان پس از قهر چند ساله‎شان با انتخابات ظاهر شد، رد صلاحیت گسترده آنها از سوی نهاد نظارتی انتخابات بود. ایرادی که البته تنها معطوف به اقدامات شورای نگهبان نبوده و نیست و به عدم کادرسازی اصلاح‎طلبان هم مربوط می‌شود. در این شرایط تنها اصلاح‎طلبان ماندند و فرصت حضور در کنار افرادی از جنس اعتدال که بتوانند با همصدایی نیروهایی از جریان رقیب، خود را هم در گوشه‎ای از سیاست ایران جای دهند. «ائتلاف» اولین و البته تاکنون تنهاترین راه حلی بوده و هست که آنها به خود دیدند.

کورسوی امیدی بنام انتخابات ریاست جمهوری یازدهم
انتخابات ریاست جمهوری یازدهم را باید نخستین بخت‎آزمایی اصلاح‌طلبان پس از متارکه آنان با سیاست کشور نامید. جایی که هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی راهی ساختمان وزارت کشور شدند تا آمادگی خود را برای تصدی پست ریاست‌جمهوری اعلان کنند، اصلاح‌طلبان هم خود را آماده بازگشت دیدند. هرچند هاشمی نتوانست از سد نظارتی شورای نگهبان عبور کند اما حسن روحانی هم گزینه خوبی برای روی آوردن اصلاح‌طلبان به آشتی با انتخابات بود. حسن روحانی نه تنها اصلاح‎طلبان را به عنوان حامی گرد خود جمع کرد، بلکه طیف زیادی از اصولگرایان هم که از دولت دوم محمود احمدی نژاد دل خوشی نداشتند، به صف حامیانش اضافه شدند تا نخستین ائتلاف اصلاح‌طلبان و اصولگرایان -البته از جنس معتدل- شکل بگیرد. هرچند اصلاح‎طلبان از این سال به بعد طلسم ناکامی‏‎های خود در انتخابات را شکستند اما باز هم آنگونه که باید قادر به کسب پیروزی حداکثری در انتخابات نبودند.

انتخابات مجلس دهم و حضور پرقدرت اصلاح طلبان
انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی دو سال بعد از انتخابات ریاست جمهوری یازدهم برگزار می‎شد. اصلاح‎طلبان که در استان تهران شانس تصاحب 30 کرسی مجلس را داشتند، جدای از آنکه برای عبور از نهاد نظارتی انتخابات چهره‎های کمتر شناخته شده‎ای را معرفی کرده بودند اما باز هم یک راه بیشتر نداشتند که همان «ائتلاف» بود. لیست سی نفره اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس تهران، برای پر شدن و تمام شدن این پیروزی به نام آنان، نیازمند آن بود تا اصلاح‌طلبان دست به ائتلاف زده و چهره‏های معتدل اصولگرا را با خود همراه سازد. اسفند 94 و همزمان با اعلام نتایج انتخابات همان لیستی رای آورد که از قضا چند چهره اصولگرا جاهای خالی آن را پر کرده بودند. فراکسیون امید حاصل ائتلاف اصلاح‌طلبان با اصولگرایان معتدل در مجلسی بود که خرداد 95 زنگ آغاز آن به صدا درآمد. فراکسیونی که گفته می‌شد نزدیک به 120 عضو را در خود جای داده، خیلی زود از ماهیت اصلاح طلبانه خود فاصله گرفت.

انتخاب رئیس مجلس دهم و پیروزی علی لاریجانی بر محمدرضا عارف، واگذاری اکثر کرسی‎های ریاست کمیسیون ها، انتخاب حقوقدانانی برای شورای نگهبان که برخلاف نظر بسیاری از چهره‌های اصلاح‌طلب بود، رای اعتماد به برخی وزرا که مورد حمایت اصلاح‌طلبان نبود و بسیاری از اتفاقات دیگر نشان از آن داشت که اعضای فراکسیون امید آنچنان هم که باید رویه اصلاح‎طلبی را در پیش نگرفته‎اند. چه آنکه بارها مورد عتاب محمدرضا عارف، چهره‌های سیاسی اصلاح‌طلب و همچنین رسانه‌های این طیف قرار گرفتند.

ساز عدم پایبندی به تصمیمات جمعی اصلاح طلبی در فراکسیون امید، از سوی اعضای غیر اصلاح طلب این فهرست انتخاباتی کوک می‎شد. چهره‎هایی که با پرچم اصلاحات نام‌شان از صندوق بیرون آمد اما اصلاح‌طلبان واقعی را متهم به تندروی می‌کردند و حاضر به تبعیت از تصمیمات فراکسیون نبودهو راهی مجزا با تشکیل فراکسیون مستقلین را در پیش گرفتند که اتفاقا در مواردی همسویی بسیار با فراکسیون رقیب یعنی فراکسیون اصولگرایان ولایی داشت.

انتخابات شورای شهر و حلاوت پیروزی با لیستی تمام اصلاح‌طلب

دو سال بعد، دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری که با انتخابات پنجمین دوره شوراهای شهر و روستا همزمان شد، یکبار دیگر اصلاح طلبان را وارد میدان کرد. اینبار اما آنها با تمام قوا پا به این عرصه گذاشتند و بدون نیاز به هرگونه ائتلافی توانستند 21 صندلی شورای شهر تهران و به تبع آن کرسی شهرداری تهران را هم از آن خود کنند. در کلان‎شهرهای مختلف هم وضعیت تقریبا به همین منوال بود. این پیروزی، اتفاق کمی برای اصلاح‌طلبانی نبود که تا همین چند سال پیش نمی‌توانستند پا به عرصه رقابت‎های انتخاباتی بگذارند چه رسد به آنکه بخواهند تمام کرسی‎های یک شورا را از آن خود کنند.

چنین سرنوشتی بود که اصلاح‎طلبان را به سوی تصمیم دیگری سوق داد. آنها در پازلی که قرار بود در پایان آن، نقشه بازگشت به سیاست را طراحی کنند، با قطعاتی همچون رایزنی با شورای نگهبان، علما و مراجع قم و سپاه پاسداران، دیگر نیازی به قطعه ائتلاف نداشتند. (اینجا) اتفاقا این موضوع برای نخستین بار از سوی محمدرضا عارف مطرح شده بود.

عقب نشینی عارف!

رییس فراکسیون امید مجلس که از اقدامات این فراکسیون دل خوشی نداشت و از پیروزی قاطع در انتخابات شوراهای شهر راضی بود، 4 ماه پیش با اشاره به برخی افراد که با لیست امید وارد مجلس شدند و اندکی بعد به آن پشت ‌کردند، به شفقنا گفت: در انتخابات سال ۹۸ با پرچم اصلاح‌طلبانه وارد می‌شویم و ائتلاف نمی‌کنیم. به‌ اندازه کافی هم نیرو داریم و با تعاملی که با شورای نگهبان داریم و با تغییر نگرشی که در برخی از نهادها نسبت به جریان اصلاحات به وجود آمده، ان‌شاءا.. به این نتیجه برسیم که تایید صلاحیت‌ها روند عادی و قانونی را طی کند و همانند انتخابات شوراها با تورم نیرو مواجه باشیم. (اینجا)

با این حال بدون اینکه اتفاق خاصی در فاصله پاییز تا زمستان امسال رخ دهد، عارف خیلی زود از موضع خود کوتاه آمد. او در گفت‌وگو با جماران احتمال ائتلاف با اصولگرایان برای انتخابات سال 98 مجلس را به هیچ وجه رد نکرد و گفت: گام بعدی ما انتخابات 98 مجلس است. بحث مورد نظر ما حفظ هویت و اگر لازم باشد ائتلاف. رییس فراکسیون امید البته در حالی از ائتلاف چندباره با اعتدالگرایان می‌گوید که باز هم گله‌های خود را مطرح می‌کند.

او می‌گوید: ما بارها بحث ائتلاف حتی با اصولگرایان را مطرح کردیم؛ شرایط کشور در دهه 90 ایجاب می‎کرد که ما ائتلاف کنیم. حتی پیشنهاد ائتلاف محدود با اصولگرایان را در انتخابات 94 مطرح کردیم که آن‎ها نپذیرفتند. درباره ائتلاف باید با توجه به شرایط زمانی تصمیم گیری کنیم، اما صدر و ذیل ائتلاف باید در هر حال مشخص شود. در صورت شکل گیری ائتلاف، باید سهم و مسئولیت شکل دهندگان ائتلاف با صراحت اعلام شود و مردم در جریان امر قرار گیرند.

ما در انتخابات 92 یک ائتلاف کلی داشتیم، در سال 94 نیز معیارهای خاصی را برای ائتلاف مشخص نکردیم. در نتیجه برخی از افرادی که با عنوان لیست امید به مجلس راه یافتند، از همان ابتدا فاصله گرفتند و برای مشروعیت بخشیدن به خودشان و توجیه عملکردشان؛ به فراکسیون امید حمله کردند که این‎ها مسیر افراط را پیش گرفته‎اند. با این حال ائتلاف با جناح‎های سیاسی مختلف را براساس آنکه سهم جریان‎های مختلف سیاسی مشخص شود، در هر رویداد سیاسی قابل طرح می‌دانیم.

بازگشت به پله اول

با این حال ایده «ائتلاف مشروط و ضابطه مندی» که عارف از آن حرف می‌زند، به نظر می‌رسد که موافقان بیشتری در بین هر دو جریان سیاسی کشور داشته باشد تا تز عدم ائتلاف او. اینکه اصلاح‎طلبان با دیدن اقبال مردمی، تا آنجا خود را قادر و توانا می‌بینند که با لیست تماما اصلاح‌طلب وارد انتخابات مجلس شورای اسلامی 98 شوند، شاید تا اندازه‌ای برای‌شان خطرآفرین باشد.

چه آنکه انتخابات شورای شهری که عارف آن را معیار تصمیم به عدم ائتلاف اصلاح‌طلبان قرار داده بود، در شرایطی پیروزی را نصیب‌شان ساخت که اساسا سازوکار برگزاری آن بخصوص در بخش تایید صلاحیت‌ها با انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری کاملا متفاوت است. آنجایی که دیگر حضور شورای نگهبان دلهره‎ای به دل اصلاح‌طبان راه نمی‌دهد، حتما نمی‎تواند ارزیاب خوبی برای پیروزی تام و کمال آنان در هر انتخاباتی هم باشد.

به نظر می‌رسد عقب‌نشینی عارف از ایده برافراشتن پرچم اصلاح‌طلبی در انتخابات مجلس 98 به علت ناامیدی او از ترفندهایی باشد که برای عبور اصلاح‌طلبان از موانع پیش روی خود مطرح کرده بود.

آنجا که عباسعلی کدخدایی با این جمله که شورای نگهبان محلی برای گفت‌وگوی سیاسی نیست، آب پاکی را روی دست اصلا‌ح طلبان می‌ریزد، باید هم آنها را به نقطه آغازین حرکت دوباره خود که همانا «ائتلاف» است بازگرداند؛ هرچند هم هزینه این اقدام برای اصلاح‌طلبان بیشتر از منفعتش باشد و تمام اقداماتی که از سوی اصوگرایان اعتدالی انجام می‌شود به پای اصلاح‌طلبان نوشته شود.

البته ناگفته نماند که در همان روزها که عارف از ایده عدم ائتلاف با اصولگرایان معتدل در انتخابات بعدی مجلس رونمایی کرده بود، تعدادی از چهره‌های سیاسی اصلاح‌طلب آن را نظر شخصی او خواندند و معتقد بودند که او تصمیم درستی اتخاذ نکرده است. محمد عطریانفر عضو حزب کارگزاران سازندگی سخن عارف درباره ائتلاف سال 98 مجلس را اظهار نظر شخصی می داند و مرتضی بانک عضو شورای مرکزی حزب اعتدال و توسعه هم می‌گوید که بهتر است برای انتخابات مجلس مسیر ائتلاف اصلاحات و اعتدال را طی کنیم.