پهپاد یا جنگنده، مسأله این است!

فرارو- به تازگی انتشار سخنانی از دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در خصوص مقایسه پهپاد با جنگنده، بار دیگر بحث اهمیت و کارایی هرکدام از این دو وسیله مهم جنگی را به خصوص در جنگ‌ها و درگیری‌های امروز برجسته کرده است. 

به گزارش فرارو، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در اشاره به جنگ۱۲روزه میان ایران و اسرائیل و ساقط شدن پهپادهای شلیک‌شده به سمت اسرائیل مدعی شد: «هرگز اجازه ندهید کسی به شما بگوید پهپاد از جنگنده بهتر است.» 

ترامپ در سخنرانی خود در مراسم حنوکا در کاخ سفید همچنین گفت: «پهپاد چیز خوبی است، اما وقتی اف-۲۲ها این‌طور دورشان می‌چرخند و در هوا همه‌شان را هدف قرار می‌دهند، دیگر چیزی باقی نمی‌ماند. نگذارید کسی شما را قانع کند که پهپاد از اف-۲۲ یا اف-۳۵ بهتر است. پهپاد خوب است، اما ما جنگنده‌هایمان را داشتیم که جهنم را بر سرشان خراب کرد.» 

اما استفاده از پهپاد یا جنگنده آن هم در شرایط امروز و جنگهای امروزی و مقایسه‌ای که ترامپ انجام داده، مسأله‌ای است که بسیار در محافل هم نظامی و هم سیاسی و خبری دیده می‌شود. 

می‌دانیم بعد از انقلاب و به دلیل تحریمهای شدیدی که ایران با آن روبرو بوده، نتوانسته است برای نوسازی ناوگان هوایی خود به خرید جنگنده‌های پیشرفته و متناسب با تکنولوژی‌های روز دنیا اقدام کند؛ از این رو ایران سعی کرده است در سالهای پس از جنگ روی فناوری‌های موشکی خود سرمایه‌گذاری کند و در سالهای اخیر نیز ایران با ورود به تولید پهپادهای مختلف، تلاش کرده تا این خلأ را بیش از پیش جبران کند. با این حال همواره این مسأله مورد مناقشه بوده است که ضعف ایران در نداشتن جنگنده‌های به روز و پیشرفته و در حالی که همسایگان عرب ایران هرکدام ناوگانی متعدد و به روز از جنگنده‌های غربی را در اختیار دارند، می‌تواند توان نظامی کشور را در معرض آسیب قرار دهد. 

پس از جنگ ۱۲ روزه بود که انتشار فیلمی قدیمی اما منتشر نشده از سردار حاجی زاده در خصوص اینکه چرا ایران بجای موشک سراغ جنگنده نرفت، بار دیگر این مناقشه را به تیتر رسانه‌های خبری بدل کرد. در آن مصاحبه سردار حاجی زاده گفته بود: «اگر به‌جای ساخت موشک به‌دنبال ساخت هواپیما می‌رفتیم ۵۰ سال از دنیا عقب می‌ماندیم.» 

حال اکنون که بار دیگر سخنان ترامپ و مقایسه میان جنگنده و پهپاد از سوی وی این مسأله را برجسته کرده، قصد داریم نگاهی به خبرها و مطالبی بیاندازیم که در ماه‌های اخیر در خصوص پهپاد و جنگنده، به خصوص در سیاست نظامی آمریکا برجسته شده و در آخر به این نکته بپردازیم که مزیت و برتری هرکدام در چه چیزی است. 

بودجه نظامی ترامپ: تعداد جنگنده‌های اف۳۵ را کم کنید و بجایش به دنبال موشک‌ها و پهپادهای پیشرفته بروید! 

اما جالب توجه اینجاست که ترامپ که در سخنان اخیر خود گفته «هرگز اجازه ندهید کسی به شما بگوید پهپاد از جنگنده بهتر است» در بودجه دفاعی که درست پس از پایان جنگ ایران و اسرائیل برای سال آینده ارائه کرده، خواهان کاهش خرید جنگنده و کشتی جنگی و افزایش موشک و پهپاد شده است. 

در گزارشی که خبرگزاری رویترز به تاریخ ۲۵ ژوئن (۴ تیر) منتشر کرده، ترامپ درست پس از پایان جنگ ایران و اسرائیل در بودجه دفاعی که ارائه کرده، خواهان آن شده است تا حقوق سربازان افزایش یافته و موشک‌ها و پهپادهای پیشرفته‌تری تهیه شود و در مقابل، مشاغل نیروی دریای کاهش یافته و تعداد کمتری جنگنده و کشتی‌های جنگی تهیه شود. 

بنابراین گزارش، در بودجه ۲۰۲۶ ترامپ خواستار تعداد کمتری اف-۳۵ شده است. طبق این گزارش، در حالی که دولت بایدن برای سال ۲۰۲۵ درخواست ۶۸ جنگنده اف-۳۵ را داده بود، ترامپ برای سال ۲۰۲۶ این عدد را به ۴۷ عدد رسانده است. 

جنگنده‌های چند ده میلیون دلاری که به کف دریا سقوط کردند

اما یکی دیگر از مسائلی که در مقایسه میان پهپاد و جنگنده به چشم می‌آید، هزینه‌های بسیار سنگینی است که یک جنگنده دارد و سقوط آن می‌تواند چند ده میلیون دلار خسارت برجای گذاشته و جان خلبان آن را نیز در معرض خطر قرار دهد. چند ماه پیش بود که سقوط سریالی شماری از جنگنده‌های آمریکایی به کف دریای سرخ، به سرخط رسانه‌های غربی و آمریکایی بدل شده بود. 

۲۹ آوریل سال جاری میلادی (۹ اردیبهشت) بود که رسانه‌های آمرکایی از جمله سی‌ان‌ان خبر سقوط یک جنگنده ۶۰ میلیون دلاری نیروی دریایی آمریکا از روی ناو به داخل دریا را منتشر کردند. طبق گزارش سی‌ان‌ان، نیروی دریایی آمریکا در آن تاریخ در بیانیه‌ای اعلام کرد یک فروند جنگنده اف-۱۸ سوپرهورنت نیروی دریایی پس از سقوط از روی ناو هری ترومن از دست رفت و غرق شد. این رسانه سپس به نقل از یک مقام آمریکایی اعلام کرد ارزش این جنگنده بیش از ۶۰ میلیون دلار برآورد شده است. 

یک جنگنده اف-۱۸ سوپرهورنت  بر روی ناو  هری ترومن در حال آمادگی برای پرواز

اما این تمام ماجرا نبود، یک ماه بعد نیز رسانه‌های غربی از جمله سرویس جهانی بی‌بی سی از سقوط دومین جنگنده آمریکایی از روی ناو ترومن در جریان نبرد نیروهای آمریکایی با نیروهای یمنی در دریای سرخ خبر دادند. طبق اعلام بی‌بی‌سی، اگرچه خدمه این جنگنده موفق شدند ایجکت کرده و جانشان را نجات دهند و تنها صدماتی ناچیز متحمل شدند، اما این جنگنده اف-۱۸ سوپر هورنت نیز که ارزشی در حدود ۶۷ میلیون دلار داشت، غرق شد. 

اما ماجرا به اینجا نیز ختم نشد و اندکی بعد رسانه‌های خارجی از غرق شدن سومین جنگنده اف-۱۸ آمریکایی خبر دادند. پایگاه «aviationist» که اخبار مربوط به هوانوردی را نقل می‌کند، به نقل از سی ان ان از غرق شدن سومین جنگنده اف-۱۸ سوپر هورنت خبر داد. 

اما باز ماجرا همینجا نیز تمام نشد و رسانه‌های غربی از جمله «واشینگتن پست» در خبری از غرق شدن چهارمین جنگنده نیروی دریایی در دریای سرخ خبر دادند. 

اما مسأله‌ای که در غرق این جنگنده‌ها بسیار چشمگیر بود، هزینه بالای این جنگنده‌ها بود؛ به طوری که هر کدام از این جنگنده طبق کمترین برآوردها هزینه‌ای بیش از ۶۰ میلیون دلار داشتند. 

ترامپ: پهپادهایی ارزان مشابه ایران بسازید

اما درست در همان زمانی که خبر سقوط سریالی جنگنده‌های چند ده میلیون دلاری آمریکایی به سرخط رسانه‌های جهان تبدیل شده بود، صحبتی از ترامپ منتشر شد که وی با تمجید از پهپادهای ارزان قیمت ایرانی، خواهان ساخت پهپادهایی مشابه آن شده بود. 

طبق گزارش «تایمز هند»، ترامپ در یک کنفرانس مطبوعاتی با مقایسه پهپادهای ۳۵ تا ۴۰ هزار دلاری ایرانی در قیاس با محصولات چند میلون دلاری آمریکایی گفته بود: من از یکی از شرکت‌ها خواستم تا کلی پهپاد بسازد و در خصوص ایران، آن‌ها پهپادهای خوبی می‌سازند که قیمتی معادل ۳۵ تا ۴۰ هزار دلار دارد. من به این شرکت گفتم، من از همین‌ها می‌خواهم. آن‌ها دو هفته بعد با یک پهپاد آمدند که ۴۱ میلون دلار قیمتش بود و من به آن‌ها گفتم: این چیزی نیست که من در خصوصش صحبت کرده بودم.» 

بیزنس اینسایدر: ارتش آمریکا خواهان پهپادهایی مشابه شاهد است

در همین حال پایگاه آمریکایی «بیزنس اینسایدر» در مطلبی به تاریخ «۲۳ اکتبر ۲۰۲۵» (اول آبان ۱۴۰۴) با عنوان «ارتش آمریکا خواهان پهپادهایی مشابه پهپاد شاهد برای درگیری‌ها در اقیانوس آرام است» نوشت: پهپادهای ارزان و مرگبار به سبک پهپاد شاهد [ایران] با برد بلند، با توجه به افزایش علاقه ارتش آمریکا به زرادخانه حملات دوربرد خود، که برای نبرد در سراسر اقیانوس آرام ضروری است، مورد توجه فزاینده‌ای قرار گرفته‌اند. 

رسانه‌های آمریکایی: آمریکا از روی پهپاد شاهد-۱۳۶ کپی برداری کرده

اما به تازگی خبر رسانه‌های آمریکایی در خصوص کپی کاری آمریکا از روی پهپادهای انتحاری شاهد-۱۳۶ ایران، جنجال زیادی را در رسانه‌های خبری ایجاد کرد. پایگاه آمریکایی The War Zone که اخبار جنگی را پوشش می‌دهد، در خبری با اشاره به کپی کردن پهپاد شاهد از سوی آمریکا نوشت: پهپاد کامی کازه (انتحاری) ساخت آمریکا که از روی پهپاد شاهد کپی شده بود، از سوی تفنگداران دریایی آزمایش شد. 

به نوشته این پایگاه آمریکایی، نیروی دریایی آمریکا در حال آزمایش «سیستم تهاجمی رزمی بدون سرنشین کم هزینه» ملقب به پهپادهای لوکاس، به عنوان پهپادهای تهاجمی یک طرفه است. به نوشته این پایگاه، این پهپادها که با مهندسی معکوس از پهپادهای شاهد-۱۳۶ ایران ساخته شده، از سوی سنتکام در خاورمیانه مستقر شده اند. 

پهپاد یا جنگنده مسأله این است! 

حال اگر بخواهیم به سؤال نخست برگردیم و به این پرسش پاسخ دهیم که پهپاد یا جنگنده، باید گفت ظهور پهپاد در سالهای اخیر، سبب شده است تا تاکتیکهای جنگی تغییرات زیادی بکند. می‌دانیم بحث هزینه جنگ، یکی از موارد مهمی است که همواره بایستی آن را در نظر داشت و همانظوری که بالاتر و بطور مشخص، در خصوص درگیری آمریکا با نیروهای یمنی در دریای سرخ اشاره کردیم، سقوط تنها چند جنگنده آمریکایی به کف دریا سبب شد تا آمریکا چند صد میلیون دلار دچار خسارت شود؛ در حالی که نیروهای یمنی حتی در صورتی که پهپادهایشان هدف گرفته و منهدم می‌شد، به لطف پهپادهای ارزان قیمت هزینه اندکی متحمل می‌شدند و در صورتی هم که موفق به هدف قرار دادن جایی می‌شدند، توانسته بودند با هزینه‌ای اندک به طرف مقابل‌شان خسارتی وارد کنند. بنابراین امروزه به خلاف گذشته در صورتی که بتوان هدفی را با پهپاد هدف قرار داد و یا اطلاعاتی را با پهپاد جمع آوری کرد، اولویت کشورها استفاده از این ابزار است. 

اما یکی از مواردی که به عنوان نقطه ضعف پهپاد در برابر جنگنده بیان می‌شود، این است که پهپادها اگرچه تاکتیکی ارزشمند را برای شناسایی، پشتیبانی نیروی زمینی و حمله به اهداف خاص فراهم می‌کنند، اما نمی‌توانند نقش اصلی جنگنده‌های سرنشین‌دار را در تأمین برتری هوایی جایگزین کنند. در واقع یکی از مواردی که هنوز سبب می‌شود تا با وجود ظهور و ساخت پهپادهای مختلف، نیاز به جنگنده همچنان حس شود، بحث «برتری هوایی» است. 

در همین ارتباط مجله آمریکایی «Air & Space Forces» در مطلبی به تاریخ ۲۵ ژوئیه (سوم مرداد) با عنوان «هیاهوی پهپاد و فراموشی قدرت هوایی» نوشت: پهپادهای ارزان ممکن است در حال تغییر جنگ باشند؛ اما ارزش برتری هوایی همچنان پابرجاست. 

این مجله سپس در پایان گزارش خود چنین نتیجه گیری می‌کند که: «پهپادهای کوچک بر یک حقیقت دوگانه تأکید می‌کنند و آن این است که برتری هوایی همچنان در اولویت است و نیروی هوایی ایالات متحده بایستی بر هواپیماهای پیشرفته سرنشین دار و بدون سرنشین از جمله هواپیماهای نسل بعدی اف-۴۷ با قابلیت تسلط هوایی سرمایه‌گذاری کند.»