عفو در میانه محاکمه؛ قمار بزرگ نتانیاهو در قلب سیاست اسرائیل
در صورت رد عفو، آینده سیاسی نتانیاهو چه خواهد شد؟
نتانیاهو در میانه محاکمههای فساد، با استناد به «منافع ملی» از رئیسجمهور اسرائیل درخواست عفو کرد؛ اقدامی بیسابقه که با حمایت ترامپ و متحدان داخلیاش و با انتقاد شدید حقوقدانان، اپوزیسیون و نهادهای مدنی روبهرو شد. منتقدان این درخواست را تهدیدی علیه اصل برابری در برابر قانون و تلاشی برای انحراف افکار عمومی از بحرانهای سیاسی و لوایح بحثبرانگیز دولت میدانند. روند بررسی عفو اکنون در وزارت دادگستری جریان دارد.
فرارو- ایزابل کرشنر، خبرنگار بخش بین الملل روزنامه نیویورک تایمز
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، روز یکشنبه با اقدامی که حتی در پرهیاهوترین دورههای سیاست این کشور نیز کمسابقه است، از رئیسجمهور خواست در حالی که محاکمهاش ادامه دارد، او را مورد عفو قرار دهد؛ درخواستی که اسحاق هرتزوگ آن را «غیرعادی» خواند و فوراً موجی از انتقادها دربارهٔ امکان تضعیف حاکمیت قانون برانگیخت.
مطالبه عفو نتانیاهو روی میز هرتزوگ؛ تشدید قطبیسازی در میانه محاکمهای پنجساله
این مطالبه در شرایطی به میز رئیسجمهور رسیده که تنها دو هفته از نامهٔ حمایتآمیز دونالد ترامپ به هرتزوگ برای عفو نتانیاهو گذشته است؛ نامهای که فضای سیاسیِ از پیش متشنج اسرائیل را حساستر و صحنهٔ جدالهای داخلی را پرآشوبتر کرده. دفتر رئیسجمهور در بیانیهای هشدار داد که بررسی چنین درخواستی «پیامدهای مهمی» در پی خواهد داشت و تأکید کرد هرتزوگ پس از مشورت گسترده با کارشناسان حقوقی، این موضوع را «با نهایت مسئولیتپذیری و صداقت» ارزیابی میکند.
نتانیاهو در دفاع از اقدام خود مدعی شد توقف روند محاکمه میتواند به «ترمیم شکافهای عمیق اجتماعی» کمک کند؛ اما نتیجهٔ فوری این درخواست تقریباً معکوس بود. فضای سیاسی بهسرعت قطبیتر شد و گسلهایی که طی دو سال گذشته و در سایهٔ جنگ و کشمکش مداوم او با دستگاه قضایی گسترش یافته بود، آشکارتر از همیشه سربرآورد.
نخستوزیر اسرائیل از سال ۲۰۱۹ در سه پروندهٔ سنگین با اتهامات رشوهخواری، کلاهبرداری و سوءاستفاده از اعتماد عمومی تحت پیگرد قرار دارد؛ محاکمهای طولانی که اکنون وارد پنجمین سال خود شده است. محور اصلی این پروندهها، ادعای اعطای امتیازات اقتصادی و سیاسی به چهرههای ثروتمند در برابر دریافت هدایا و بهرهمندی از پوشش رسانهای مساعد برای خود و خانوادهاش است؛ اتهاماتی که نتانیاهو همواره آنها را رد کرده است.
زنجیره توجیهات از اورشلیم تا واشنگتن؛ عفو نتانیاهو زیر ذرهبین جامعه حقوقی اسرائیل
پس از علنی شدن درخواست عفو، بنیامین نتانیاهو در پیامی ویدئویی تلاش کرد انگیزههای خود را توضیح دهد. او گفت اگرچه ترجیح میداد بیگناهیاش را در دادگاه ثابت کند، اما «منافع ملی» ایجاب میکند مسیر دیگری برگزیند. نخستوزیر اسرائیل با اشاره به شرایط «سیاسی و امنیتی» پیچیدهٔ کشور، حضور سهبارهٔ هفتگی در جلسات رسیدگی را «خواستی ناممکن» توصیف کرد و حتی حمایت دونالد ترامپ را نیز در زنجیرهٔ توجیهات خود گنجاند.
نتانیاهو در این پیام اظهار داشت: «رئیسجمهور ترامپ فراخوان داد که محاکمه فوراً پایان یابد تا بتوانم همراه او به پیشبرد منافع حیاتی و مشترک اسرائیل و ایالات متحده ادامه دهم.» این سخنان، برخلاف هدف مورد ادعای نخستوزیر، موج تازهای از انتقادها برانگیخت و جامعهٔ حقوقی اسرائیل به سرعت واکنش نشان داد. بسیاری از کارشناسان تأکید کردند که درخواست عفو از سوی نخستوزیری که همچنان در قدرت است، سابقهای در تاریخ اسرائیل ندارد و به شکلی بیواسطه اصل بنیادین برابری در برابر قانون را تهدید میکند.
سوزی ناووت، استاد حقوق اساسی و معاون پژوهشی مؤسسهٔ دموکراسی اسرائیل، در گفتوگویی با صراحت هشدار داد: «قاعدهٔ کلی این است که رئیسجمهور کسانی را عفو میکند که محکوم شدهاند.» او تاکید کرد که درخواست نتانیاهو فاقد هرگونه عنصر قابل قبول از پذیرش مسئولیت و اذعان به گناه گرفته تا حتی اعلام آمادگی برای کنارهگیری از قدرت است. ناووت در جمعبندی گفت: «نتانیاهو تلاش می کند همهٔ تشریفات معمول را دور بزند و از هرتزوگ هم انتظار دارد همین مسیر را برود. از نگاه من، این سوءاستفاده از اختیارات رئیسجمهور برای اعطای عفو است.»
پروندههای فساد و رؤیای بازگشت
پروندههای جنجالی بنیامین نتانیاهو همچنان جامعهٔ اسرائیل را دوپاره نگه داشته است. او در تازهترین اظهارات خود ادعا کرد که پایان دادن به محاکمهاش میتواند در شرایطی که کشور پس از دو سال جنگ بیش از هر زمان دیگری به وحدت نیاز دارد، به ایجاد همبستگی ملی کمک کند. اما واقعیت سیاسی صحنه روایت دیگری دارد: این درخواست مانند خود روند پرکشوقوس محاکم در آستانهٔ انتخابات سراسری که باید تا اواخر اکتبر برگزار شود، نهتنها نشانی از وحدت ندارد، بلکه شکافهای اجتماعی و سیاسی را عمیقتر میکند.
طبق قانون، نتانیاهو که طولانیترین دورهٔ نخستوزیری در تاریخ اسرائیل را در کارنامه دارد، تا زمانی که محکوم نشده و فرایند استیناف پایان نیافته، همچنان میتواند بار دیگر نامزد شود. همین امکانِ قانونی، حساسیت سیاسی درخواست عفو را دوچندان کرده است. در اردوگاه هواداران نتانیاهو، استقبال از این درخواست گسترده بود و متحدانش آشکارا از رئیسجمهور خواستند با عفو موافقت کند. اما در سوی مقابل، مخالفان سیاسی این اقدام را «ناموجه، غیراخلاقی و تهدیدی علیه اصول دموکراتیک» توصیف کردند و گفتند لغو محاکمه بدون اعتراف به خطا یا کنارهگیری نتانیاهو از عرصهٔ عمومی «غیرقابل پذیرش» است.
یائیر لاپید، رهبر جریان میانهرو اپوزیسیون، در پیامی ویدئویی با صراحت گفت: «شما نمیتوانید بدون اعتراف به گناه، ابراز ندامت و کنارهگیری فوری از سیاست، به نتانیاهو عفو بدهید.» گادی آیزنکوت، رئیس پیشین ستاد ارتش و از چهرههای برجستهٔ مخالف دولت نیز هشدار داد: «نمیتوان برای شهروندان عادی یک نظام حقوقی داشت و برای نتانیاهو نظامی دیگر.»
عفو نتانیاهو از تریبون کنست؛ مداخله نامتعارف ترامپ در قلب سیاست اسرائیل
بحث عفو بنیامین نتانیاهو نخستینبار زمانی وارد صحنهٔ علنی سیاست شد که دونالد ترامپ، در جریان دیدار ماه اکتبر خود از کنست، این پیشنهاد را مستقیماً و در برابر اسحاق هرتزوگ مطرح کرد؛ اقدامی نامتعارف که فوراً موجی از پرسشها و واکنشهای سیاسی را در تلآویو برانگیخت.
نتانیاهو بارها مدعی شده است که پروندههای قضاییاش نتیجهٔ «تعقیب سیاسی» و محصول «دولت پنهان» لیبرالی است؛ جریانی که به گفتهٔ او پس از شکست در انتخابات تلاش می کند از مسیر قضایی او را از قدرت کنار بزند. در همین چارچوب، یسرائیل کاتز، وزیر جنگ، نیز با صدور بیانیهای از درخواست عفو حمایت کرد و از هرتزوگ خواست «به پروندههای حقوقی که از اساس نادرست بودهاند پایان دهد.»
اما این موج حمایت تنها یک سوی ماجرا است. ائتلاف حاکم نتانیاهو در سالهای اخیر با تلاش برای بازطراحی ساختار قضایی کشور و محدود کردن اختیارات دادگاهها، خود عامل اصلی تعمیق شکافهای سیاسی و اجتماعی بوده است. این ائتلاف همزمان لوایحی بسیار نامحبوب را نیز پیش میبرد؛ از جمله قانونی که معافیتهای گسترده از خدمت سربازی برای جامعهٔ فوقارتدکس را تثبیت میکند.
در چنین فضایی، بسیاری از اسرائیلیها درخواست عفو را نه اقدامی برای «حفظ وحدت ملی»، بلکه تلاشی برای منحرف کردن توجه افکار عمومی از همین طرحها و بحرانهای درونی دولت میدانند؛ تلاشی که بهجای ترمیم شکافها، احتمالاً آتش منازعه سیاسی را شعلهورتر خواهد کرد.
عفو «کاملاً ساختگی»؛ گانتس و افشای پیوند عفو نتانیاهو با قانون معافیت سربازی
بنی گانتس، رقیب دیرینهٔ نتانیاهو و رئیس پیشین ستاد ارتش، در واکنشی تند درخواست عفو را «کاملاً ساختگی» خواند و ادعا کرد هدف واقعی آن «منحرف کردن توجه افکار عمومی از قانون معافیت سربازی» است؛ قانونی حساس و بحثبرانگیز که این روزها در کانون مناقشه سیاسی اسرائیل قرار دارد.
در سطح رسمی، دفتر رئیسجمهور اسحاق هرتزوگ اعلام کرد که درخواست عفو برای بررسی کارشناسی به وزارت دادگستری ارسال شده و پس از دریافت نظر متخصصان، تیم حقوقی ریاستجمهوری ارزیابی نهایی را انجام خواهد داد. این روند نشان میدهد که حتی در مواجهه با نخستوزیری در قدرت، فرآیند عفو باید همچنان از مجاری قانونی عبور کند و امکان تصمیمگیری خارج از چارچوب وجود ندارد.
سوابق تاریخی نیز چندان به سود نتانیاهو نیست. ایهود اولمرت، نخستوزیر پیشین، در سال ۲۰۱۷ و تنها پس از آنکه رسماً محکوم و زندانی شد، از رووین ریولین، رئیسجمهور وقت درخواست عفو کرد. آن درخواست رد شد؛ هرچند کمیسیون عفو و آزادی مشروط یکسوم از محکومیت ۲۷ ماههٔ او را کاهش داد. علاوه بر این، برخلاف نتانیاهو، اولمرت پیش از تفهیم اتهام و در مرحلهٔ تحقیقات، از مقام خود کنارهگیری کرده بود؛ اقدامی که وزن سیاسی درخواست او را متفاوت میکرد.
واکنش نهادهای مدنی نیز تند و قاطع بوده است. الیعاد شرگا، رئیس گروه «جنبش برای کیفیت حکومت»، در بیانیهای هشدار داد: «عفو در میانهٔ یک روند قضایی، ضربهای بزرگ به حاکمیت قانون و اصل برابری در برابر قانون است.» این گروه تأکید کرد که اعطای چنین عفوی، «پیامی روشن ارسال میکند که برخی شهروندان فراتر از قانون قرار دارند»؛ پیامی که میتواند شکاف بیاعتمادی را ژرفتر کرده و بحرانی تازه در ساختار سیاسی اسرائیل رقم بزند.
