نبود دامپزشک؛ خطری جدی برای حیات وحش

ایران کشوری پهناور و از لحاظ گونه‌های جانوری بسیار متنوع است؛ از این رو داشتن رشته طب حیوانات یا به اصطلاح دامپزشکی حیات‌وحش الزامی است؛ در حالی که چنین رشته‌ای در کشور وجود ندارد و به اعتقاد کارشناسان، سازمان حفاظت محیط زیست باید با همکاری نهادهای مرتبط در این زمینه اقدام کند. 

به گزارش ایرنا، اواسط بهمن ماه بود که خبر تلف شدن پلنگ دماوند روستای مغانک بر روی سایت‌های خبری قرار گرفت. این اولین باری نیست که چنین خبرهایی از دنیای محیط زیست و حیات وحش به گوش می‌رسد و همواره شاهد تلف شدن انواع گونه‌ها از پستانداران تا پرندگان مختلف و حتی گونه‌های پرچم و شاخص مانند یوزپلنگ در فرایند درمان هستیم. 

هنوز یادمان نرفته که ۹ اسفند ۱۴۰۱ خبری بخش زیادی از جامعه را شوکه کرد؛ اینکه پیروز توله یوزپلنگ پردیسان پسر ایران (یوز ماده) که توانست بعد از تلف شدن دو برادر دیگر خود ۱۰ ماه مقاومت کند اما در نهایت به علت نارسایی کلیوی تلف شد، دامپزشکانی که روند درمان پیروز را دنبال می‌کردند گفته بودند که تمام تلاششان را برای نجات این توله یوز انجام دادند اما نتیجه بخش نبود. 

همان زمان متخصصان حیات وحش تاکید کردند که باید دامپزشک حیات وحش داشته باشیم تا بتوانیم گونه‌های ارزشمند خود را حفظ کنیم. از آن موقع تاکنون هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته و همچنان شاهد از دست دادن حیوانات مختلف بر اثر وقوع برخی حوادث هستیم؛ حیواناتی که قطعا با تیمار صحیح می‌توانند زنده بمانند و به زادگاه خود برگردند. 

به گفته کارشناسان، در ایران رشته‌ای به نام دامپزشکی حیات وحش وجود ندارد که این موضوع سبب شده تقریباً بیشتر افرادی که به روند درمان این گونه‌ها رسیدگی می‌کنند، در حقیقت در حال یادگیری و کسب تجربه باشند؛ از این رو تعداد زیادی از حیواناتی که در فرایند درمان قرار می‌گیرند از درمان موثر محروم می‌مانند.

سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۱۳۹۴ اعلام کرده بود که برنامه ملی علمیاتی حفاظت و مدیریت پلنگ ایرانی را تهیه، تدوین و برای اجرا ابلاغ کرده است که شامل موضوعات دامپزشکی هم می‌شد اما بعد از گذشت سال‌ها هیچ اتفاق مثبتی در این زمینه نیفتاده است. 

دامپزشک حیات وحش با اشاره به سیستم اشتباه در روند انتخاب رشته و کنکور گفت: افراد زمانی که کنکور می‌دهند برای شانس آخرشان که به اصطلاح دکتر بشوند رشته دامپزشکی را انتخاب می‌کنند؛ در حالی که دامپزشکی رشته‌ای نیست که بخواهد زمان انتخاب رشته انتخاب شود؛ رشته‌ای است که باید فرد با علاقه شدید وارد آن شود تا این علاقه به وی کمک کند چون ارتباط با حیوانات - هر حیوانی که باشد - کار آسانی نیست و علاقه و عشق می‌خواهد؛ وقتی موضوع علاقه به حیات وحش باشد؛ این روند خیلی سخت‌تر می‌شود. 

ایمان معماریان افزود: در ایران برای دامپزشک حیات وحش هیچ درآمدی متصور نیستند و جایگاه شغلی مناسبی برای آن تعریف نشده است البته در دنیا هم این رشته ممکن است درآمد کمتری نسبت به سایر رشته‌های بالینی دامپزشکی داشته باشد؛ در مقابل کار سنگین و سخت‌تری است، وسعت دانش بیشتری می‌خواهد و با تعداد گونه‌های بسیار متنوع‌تری سرو کار دارد، برای همین افرادی که کمتر با علاقه وارد این رشته شدند خیلی بعید است که به دنبال دامپزشکی حیات وحش بروند. 

وی اظهار داشت: در مرحله بعدی سازمان‌های متولی برای دامپزشک حیات وحش جایگاه‌های شغلی در نظر نگرفتند، مگر اینکه کارشناس سازمان محیط زیست شوند که در حد یک کارشناس با آن‌ها برخورد می‌شود و بیشتر پشت میز می‌نشینند و کار خاصی انجام نمی‌دهند. در این میان، وضعیت باغ وحش‌ها هم بهتر نیست. در برخی موارد افرادی که باغ وحش دارند خودشان یک سری کارها را انجام می‌دهند و نیازی به دامپزشک حیات وحش احساس نمی‌کنند در آنجا هم برای دامپزشک حیات وحش جایگاه شغلی وجود ندارد. 

معماریان تاکید کرد: در دانشگاه‌ها و مراکز مختلف نیز فضای آموزشی برای آموزش دامپزشک‌های حیات وحش وجود ندارد، یک زمانی پارک پردیسان یا دانشگاه تهران اجازه می‌داد برخی افراد دوره کارآموزی خود را در این مکان‌ها بگذرانند و از نزدیک آموزش ببیند که این امکان نیز دیگر فراهم نیست. 

وی درباره نقش سازمان حفاظت محیط زیست در تربیت دامپزشک حیات وحش گفت: سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی نمی‌تواند این اقدام را انجام دهد و نیاز است که سازمان‌های جهاد کشاورزی، سازمان دامپزشکی و حتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در کنار هم به یک اجماع برسند تا بر اساس یک برنامه پیش روند؛ حتی اگر لازم باشد افراد به خارج از کشور اعزام شوند، آموزش ببینند و وقتی به کشور بازگشتند جایگاه و کاری که قرار است انجام دهند؛ مشخص باشد. حتی باغ‌های وحش هم ملزم به داشتن دامپزشک مقیم کاربلد شوند یعنی دامپزشکی که برای همین منظور آموزش دیده، در این مجموعه‌ها فعالیت داشته باشد. 

این دامپزشک حیات وحش با اشاره به اینکه در کشورهای زیادی در آفریقا، اروپا، آمریکا و آسیا دامپزشک حیات وحش دارند؛ تاکید کرد: اگر این اتفاقات بیفتد در آینده شاهد این خواهیم بود که افرادی در ایران هستند که می‌توانند به عنوان دامپزشک با حیات وحش کار کنند؛ در غیر اینصورت این اتفاق نخواهد افتاد و فعلا هم در کشور چنین چیزی نداریم. 

تشکیل کمیته تخصصی و مشورتی بیماری‌های حیات وحش

رئیس گروه بیماری‌های حیات وحش دفتر حفاظت ومدیریت و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بی‌تردید آشنایی دامپزشکان با بیماری‌های حیات وحش و تنوع زیستی کشور بسیار مهم است و ایجاد واحدهای درسی در رابطه با بیماری‌های حیات وحش و حیوانات غیر بومی در دانشکده‌های دامپزشکی توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مورد نیاز است و در سال‌های گذشته پیگیری‌هایی نیز صورت گرفته البته دامپزشکان سازمان در زمینه بیهوشی با استفاده از بلوپایپ و پیستول، زنده گیری، درمان، تیمار و نگهداری گونه‌های جانوری مصدوم تا مرحله رهاسازی در طبیعت تجربیات بسیار خوبی دارند. 

سیامک مسعودی افزود: درمانگاه و مرکز قرنطینه حیات وحش پارک پردیسان نیز با حمایت‌های معاونت محیط زیست طبیعی و مدیریت دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش به دستگاه رادیولوژی، دستگاه بیهوشی استنشاقی و اتاق عمل مجهز شده تا اقدامات درمانی لازم به موقع برای گونه‌های جانوری مصدوم صورت گیرد. 

وی اظهار داشت: همواره استفاده از ظرفیت‌های علمی و تخصصی دانشکده‌های دامپزشکی، دامپزشکان و تجربیاتی که بتواند در مورد درمان و تیمار گونه‌های جانوری و حفظ تنوع زیستی کشور مورد استفاده قرار گیرد مورد تاکید رئیس سازمان و معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد از اینرو از جمله اقداماتی که در دست پیگیری است، تشکیل کمیته تخصصی و مشورتی بیماری‌های حیات وحش در سازمان است که از دامپزشکانی که تجربه درمان و یا تیمار گونه‌های جانوری داشته‌اند برای این کمیته استفاده خواهد شد. 

رئیس گروه بیماری‌های حیات وحش گفت: با توجه به اهمیت موضوع یکی از دامپزشکان سازمان حفاظت محیط زیست به آفریقای جنوبی اعزام شد تا با نحوه درمان بیماری‌های حیواناتی نظیر یوزپلنگ توسط یکی از متخصصین بیماری‌های حیات وحش از نزدیک آشنا شود. 

وی با اشاره به اینکه به طور کلی بیماری‌های گونه‌های جانوری از سه جنبه قابل بررسی است، افزود: پیشگیری و مهار بیماری‌های واگیر دامی در حیات وحش، درمان گونه‌های جانوری مصدوم و آسیب دیده یا مشکوک به بیماری و درمان حیوانات غیر بومی (Exotic) است. 

رئیس گروه بیماری‌های حیات وحش ادامه داد: در زمینه پیشگیری و مهار بیماری‌های واگیر دامی در حیات وحش می‌توان به بیماری‌هایی نظیر طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR) اشاره کرد که از دام‌های اهلی به علفخواران وحشی منتقل می‌شود و با همکاری سازمان دامپزشکی کشور و اقدامات موثر ادارات کل حفاظت محیط زیست برابر دستورالعمل‌های مربوطه در ۲ سال اخیر شاهد کاهش چشمگیر شیوع این بیماری در حیات وحش کشور بوده‌ایم؛ به طوری که در سال گذشته چند رأس تلف شدند و امسال نیز نسبت به سال‌های قبل تلفات بسیار محدود بوده است. 

مسعودی ادامه داد: برای درمان حیوانات مصدوم یا بیمار از ظرفیت بخش خصوصی و دامپزشکان متخصص و مجرب که در زمینه درمان گونه‌های جانوری تجربیاتی داشته‌اند؛ استفاده شده و خواهد شد اما باید در نظر گرفت که معاینه، نمونه برداری و درمان گونه‌های جانوری وحشی نسبت به حیوانات اهلی، محدودیت‌های بسیار زیادی دارد و برای انتخاب بهترین روش درمانی از دامپزشکان داخلی و حتی متخصصان بین المللی مشورت گرفته می‌شود و مسلما هر نوبت که با یک گونه بیماری مواجه می‌شویم؛ تجربه جدیدی از درمان یک گونه کسب می‌شود. 

وی درباره جایگاه شغلی دامپزشکان در سازمان محیط زیست گفت: ادارات کل حفاظت محیط زیست دارای ردیف پستی کارشناس بیماری‌های حیات وحش است که شرایط احراز آن برای دکتر دامپزشک تعریف شده است.