گزارش ساواک از خروج آمریکایی‌ها از ایران در پاییز ۵۷

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در آبان‌ماه [۱۳۵۷] اواخر (اکتبر) به علت اضطراب ناشی از گسترش بی‌نظمی، وابستگان مقاطعه‌کاران غیردولتی و سایر آمریکاییان صاحب مشاغل آزاد شروع به ترک کشور کردند. برخی از شرکت‌ها عده‌ی کارکنان خود را تقلیل دادند یا آن‌ها را زودتر به تعطیلات کریسمس فرستادند. نمایندگان تجاری سایر کشورهای خارجی نیز دست به اقدامات مشابهی زدند «استمپل» خاطرنشان کرده است که بسیاری از آمریکایی‌ها بر شیشه‌ی اتومبیل خود کارت‌هایی دیده بودند که از آن‌ها خواسته شده بود به ‌خاطر کارتر ایران را ترک کنند.

جان استمپل [استاد ارشد روابط بین الملل در دانشگاه دیپلماسی پترسون دانشگاه کنتاکی] تعداد مستشاران آمریکایی را تا ژانویه‌ی ۱۹۷۸ رقمی معادل ۵۴ هزار نفر درآورده است. کریستین دلانوآ [مورخ فرانسوی] نیز تعداد آمریکایی‌ها را در سال ۱۳۵۶ بالغ بر ۵۵ هزار نفر ذکر کرده است. «کن فالت» نویسنده‌ی کتاب «فرار عقاب‌ها»، درباره‌ی تعداد مستشاران می‌نویسد: «چند ماهی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا که تمام کنترل خودش را بر اوضاع ایران از دست ‌داده بود، از ترس حمایت‌های ضدآمریکایی مجبور شد تا تعداد ۳۵ هزار نفر مستشار نظامی و غیرنظامی خود را تا آذر ۱۳۵۷ از ایران خارج نماید و برای تخلیه‌ی حدود ۱۲ هزار نفر آمریکایی باقی‌مانده در تهران، خواب به چشم خود راه ندهد.»

پس از سیزدهم آبان‌ماه (چهارم نوامبر) که مراکز فعالیت چند مؤسسه‌ی آمریکایی آتش زده شد، روند خروج آمریکاییان از ایران رو به ‌افزایش نهاد. در این زمینه خبرگزاری فرانسه به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد که به علت وخامت اوضاع خانواده‌های آمریکایی روز جمعه ایران را ترک گفته‌اند و دیروز مردان آمریکایی عده‌ی زیادی از زنان و کودکان‌شان را به فرودگاه بردند اما خود آن‌ها در تهران مانده‌اند.

سالیوان در بخشی از خاطراتش بیان کرده که با فرارسیدن ماه محرم که ماه عزاداری شیعیان است و راه‌پیمایی بزرگی هم برای روزهای تاسوعا و عاشورا از سوی تظاهرکنندگان پیش‌بینی‌شده بود تصمیم گرفته شد که مدارس آمریکایی قبل از این تاریخ تعطیلات کریسمس را آغاز کنند و برای خانواده‌های آمریکایی امکان مسافرت فراهم گردد. اعضای سفارت و مأموران رسمی آمریکا نیز خواهان تسهیلاتی برای مسافرت خانواده‌های خود شدند و ترتیبی داده شد که این خانواده‌ها برای تعطیلات کریسمس به چند شهر اروپایی بروند و تا زمانی که اوضاع ایران به حال عادی بازنگشته در این شهرها بمانند.

سندی از مجموعه اسناد ساواک به تاریخ ۱۷/۹/۱۳۵۷، یکی از گزارشات با طبقه‌بندی حفاظتی «خیلی محرمانه» درباره‌ی خروج پرسنل غیرنظامی و خانواده‌های‌شان و نیز خروج خانواده‌های پرسنل نظامی آمریکایی از ایران خبر داده است:

متن سند:

«به‌طوری‌که در شهر شایع است پرسنل غیرنظامی آمریکایی به‌تدریج ظرف امروز و فردا خود و خانواده‌شان به دستور دولت آمریکا تهران را ترک می‌نمایند و به صاحب‌خانه‌های خود گفته‌اند که ظرف امروز (۱۳۵۷/۹/۱۷) دولت ایران مورد حمله قرار خواهد گرفت؛ ضمناً پرسنل نظامی آمریکایی خانواده‌های خود را از ایران خارج نموده‌اند این امر ضمن این‌که به وسیله‌ی صاحب‌خانه‌ها که مستأجر آن‌ها آمریکایی بوده‌اند به دوستان و نزدیکان خود گفته شده موجب افزایش وحشت بعضی از اهالی شده است؛ ضمناً امروز صبح گفته شده است که دو فروند هواپیمای آمریکایی تعدادی از آمریکایی‌های مقیم ایران را به ترکیه انتقال داده‌اند که در آن‌جا مانده تا چنان‌چه ظرف یک هفته وضع ایران خوب شود مراجعه نمایند. در غیر این صورت از همان طریق به آمریکا بروند.»

منابع

عسگری، شاداب (۱۳۹۳). مستشاران نظامی آمریکایی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص ۲۵۱-۲۵۲.

احیایی، زینب (۱۳۸۲). مستشاران آمریکایی در ایران به روایت اسناد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص ۱۱۰-۱۱۲.

فالت، کن (۱۳۶۳). فرار عقاب­ها، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو، ص ۷۲.

جان، استمپل (۱۴۰۳). درون انقلاب ایران، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران: انتشارات رسا، صص ۲۲۳و۲۰۸.