توافق ۲۰ساله ایران و روسیه برای غرب اهمیت بیشتری دارد تا برای دو کشور

فرارو- ظرفیت بالقوه پیمان ۲۰ ساله ایران و روسیه شاید برای غرب اهمیت بیش تری داشته باشد تا برای ایران و روسیه به عنوان امضاکنندگان آن پیمان.

به گزارش فرارو به نقل از نشنال اینترست؛ در اولین دیدار شخصی "ابراهیم رئیسی" رئیس جمهوری ایران با "ولادیمیر پوتین" همتای روس خود در تاریخ ۱۹ ژانویه سال ۲۰۲۲ میلادی، روسیه تعهد خود را به روابط دو جانبه قوی‌تر نشان داد. وزیر نفت ایران اعلام کرد که تهران و مسکو در بخش‌های تجاری، حمل و نقل و بخش‌های بانکی همکاری بیش تری خواهند داشت. با این وجود، بخش اعظم سفر رئیسی به مسکو به طور قابل توجهی درباره پیش نویس توافق نامه همکاری بیست ساله بین ایران و روسیه بود.

این قرارداد شکل به روزرسانی شده توافق همکاری‌های اقتصادی پیشین سال ۲۰۰۱ میلادی است و این بار همکاری در حوزه‌های امنیت، حمل و نقل و ابتکار عمل‌های تجاری بین تهران و مسکو را شامل می‌شود. دولت ایران می‌گوید که محتوای این توافق نامه ابتدا باید توسط پارلمان تصویب شود.

توافق نامه همکاری بیست ساله از سال گذشته در نظر گرفته شده و در حالی که ایران موفق به جلب نظر مساعد پوتین درباره آن شده احتمالا در آینده نزدیک اجرایی نخواهد شد. با این وجود، این توافق نامه آینده نگر ارزشمند است، زیرا حاوی پیام‌هایی از سوی تهران و مسکو در مذاکرات آن دو کشور با غرب است.

روسیه به عنوان یکی از امضاکنندگان توافق هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی به عنوان "وکیل مدافع" ایران در روند مذاکرات قلمداد می‌شود. مذاکرات وین از سر گرفته شده، زیرا روسیه از طریق "امانوئل مکرون" رئیس جمهور فرانسه مذاکرات خود را با غرب ادامه می‌دهد. روسیه در حال حاضر در موضع مخالفت با ناتو و اوکراین قرار دارد. پوتین با بیش از صدهزار نیروی روس که در اطراف مرز‌های اوکراین مستقر شده اند نگرانی‌های خود را نسبت به آن چه که او در نظر نگرفتن خواسته‌های روسیه از سوی ناتو بیان کرده نشان داده است.

در روز‌های آینده، رویکرد دیپلماتیک تهران و مسکو در قبال ایالات متحده و همتایان اروپایی آن به طور قابل توجهی بر چشم انداز تنش‌ها در شرق اروپا و خاورمیانه تاثیرگذار خواهند بود. با این حال، هر دو کشور کماکان متعهد به پیگیری بهترین منافع خود هستند و توافق نامه همکاری بیست ساله ممکن است پیامد‌های قابل توجهی در این روند داشته باشد.

دولت ایران بر روی جنبه اقتصادی و امنیتی این توافق نامه تمرکز کرده است. توافق ایران و روسیه تاکنون نتیجه اقتصادی چندانی برای ایران نداشته است. همکاری با روسیه در حال حاضر ۴ درصد و ۲ درصد از حجم واردات و صادرات ایران را تشکیل می‌دهد. تهران قصد دارد حجم تجارت خود را با روسیه به ۲۵ میلیارد دلار افزایش دهد. این هدف ممکن است بیش از حد بلندپروازانه به نظر برسد.

در سال ۲۰۰۷ میلادی، ایران پیش بینی کرده بود که حجم تجارت آن کشور با روسیه تا یک دهه آینده به ۲۰۰ میلیارد دلار برسد. با این حال، حجم تجارت دوجانبه ایران و روسیه در سال ۲۰۲۱ میلادی تنها بیش از ۳.۵ میلیارد دلار بود. برای مقایسه، حجم تجارت سالانه روسیه با ترکیه بین ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار است. تحریم‌های امریکا به عنوان مانع اصلی عمل می‌کنند، محدودیت‌های تجاری تهران را محدود می‌کنند و هرگونه تعهد بلند مدت شرکای تجاری را پیچیده می‌سازد. به غیر از منافع تجاری مستقیم همکاری ایران با روسیه، ایران به دنبال تضمین تعهدات اقتصادی گسترده‌تر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. پوتین در جلسه رو در روی خود با رئیسی از این ایده حمایت کرد. رئیسی با توجه به تردید‌هایی که درباره امکان لغو تحریم‌های غرب علیه ایران دارد به چشم انداز همکاری مالی و تجاری با روسیه امیدوار است.

ایران علاوه بر ظرفیت اقتصادی، توافق نامه بیست ساله را به عنوان راهی برای تقویت همکاری‌های امنیتی خود با روسیه و تامین تسلیحات جدید قلمداد می‌کند. ایران در تاریخ ۲۱ ژانویه، مانور نیروی دریایی سه جانبه‌ای را با نیروی دریایی روسیه و چین برگزار کرد. ایران همکاری‌های نظامی را برای نمایش ظاهری همبستگی دفاعی با پشتیبانان خارجی خود افزایش داده است.

گزارش شده که تهران به دنبال خرید جنگنده‌های سوخو -۵ روسی به منظور اصلاح نیروی هوایی ایران است. هم چنین، دولت رئیسی علاقمند به تهیه سامانه دفاع موشکی اس -۴۰۰ از روسیه است به خصوص با توجه به این موضوع که موعد تحریم تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران در اواخر سال ۲۰۲۰ منقضی شده است. با این وجود، روسیه از ارائه تسلیحات جدید به ایران خودداری می‌ورزد.

یک دلیل خودداری روسیه از ارائه تسلیحات تازه به ایران شاید فقدان منابع مالی کافی از سوی ایران باشد چرا که پس از خروج امریکا از برجام در دوره ترامپ منابع ارزی خارجی ایران و ذخایر طلای آن کشور به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت. ایران برنامه ریزی کرده تا ۱۰ میلیارد دلار تسلیحات روسی خریداری کند.

هم چنین، چشم انداز توافق بیست ساله تهران و مسکو در ایران نیز حامیان و منتقدانی دارد. در حالی که برخی از توافق ایران و روسیه برای تنوع بخشیدن به شرکای تجاری و کاهش وابستگی تجاری تهران به چین حمایت می‌کنند منتقدان از امتیازات فرا سرزمینی سخن می‌گویند مشابه امتیازاتی که در دوره قاجاریه به دولت روسیه داده شد.

به عنوان مثال، گازپروم روسیه و ترانس نفت اخیرا بزرگترین سهام را در میدان گازی تازه کشف شده چالوس ایران به دست آورده اند. روسیه تخمین زده که این میدان گازی می‌تواند ۵۲ درصد نیاز اروپا را طی بیست سال تامین کند. دو شرکت چینی ۲۸ درصد از سهم این پروژه را برعهده خواهد داشت و باقی مانده تولید میدان گازی به شرکتی ایرانی اختصاص خواهد یافت. بنابراین، برخی از منتقدان بر این باورند که ایران ممکن است پتانسیل اقتصادی بلندمدت خود را قربانی دستیابی به منافع مالی کوتاه مدت کند. تفاوت در منافع ژئوپولیتیکی ایران و روسیه این پرسش را مطرح می‌کند که توافق بیست ساله تا چه اندازه می‌تواند همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و صنعتی این کشور‌ها را تقویت کند.

با این وجود، حتی اگر انتظار می‌رود که این توافق ۲۰ ساله منافع ملموس اندکی برای هر یک از طرفین خواهد داشت چشم انداز آن توافق می‌تواند اهرمی سیاسی را در اختیار تهران و مسکو قرار دهد که در مذاکرات خود با غرب به دنبال آن هستند.

اگر وضعیت در اوکراین وخیم‌تر شود پوتین ممکن است از رفتار محتاطانه خود در برآورده ساختن تعهدات روسیه به ایران برای تحت فشار قرار دادن امریکا چشم پوشی کند. هم چنین، کرملین ممکن است از تهدید فروش تسلیحات به ایران به عنوان اهرم سیاسی در مذاکرات با غرب بر سر اوکراین استفاده کند. به این ترتیب، یک توافق بیست ساله ممکن است یک معامله تسلیحاتی واقعی را فراهم نسازد، اما تهدید یک معامله می‌تواند به عنوان ابزار چانه زنی به کار گرفته شود.

به همین ترتیب، ایران می‌تواند از این توافق برای نشان دادن این موضوع استفاده کند که در صورت ادامه تحریم‌های اقتصادی از سوی ایالات متحده، از استراتژی‌های جایگزین چشم پوشی نخواهد کرد. رئیسی برای ادامه دوره ریاست جمهوری اش منتظر نتیجه توافق هسته‌ای نخواهد ماند. با توجه به مذاکرات جداگانه ایران، روسیه و غرب، ظرفیت بالقوه یک پیمان بیست ساله میان ایران و روسیه شاید برای غرب مهم‌تر از اهمیت توافق برای آن دو کشور باشد.