پیامد تمدید‌نشدن معافیت خریداران نفت ایران

علیرضا سلطانی، استاد دانشگاه در یادداشتی برای روزنامه شرق نوشت: اقدام دولت آمریکا برای تمدید‌نکردن معافیت نفتی چند کشور بزرگ از تحریم خرید نفت ایران، برخلاف بسیاری از پیش‌بینی‌های محافل اقتصادی و نفتی جهان و همچنین بی‌تناسبی با شرایط حاکم بر بازار جهانی نفت بود. تا قبل از اعلام این تصمیم، غالب ارزیابی‌ها و پیش‌بینی‌ها حاکی از تمدید این معافیت‌ها با تغییراتی به دلیل تنگنا‌های سیاسی ترامپ در داخل آمریکا که تا حد زیادی متأثر از قیمت نفت است، داشت.

 

تشدید تحولات ژئوپلیتیکی در حوزه کشور‌های نفتی مانند ونزوئلا، لیبی و الجزایر نیز به طور جدی دست ترامپ را برای اتخاذ این تصمیم بسته بود. سؤال این است که چرا ترامپ برخلاف جریان پیش‌بینی‌ها و شرایط حاکم بر بازار نفت و با وجود آسیب‌پذیری سیاسی از این ناحیه، چنین تصمیمی را گرفت؟ این تصمیم چه تأثیری بر بازار نفت دارد؟ و نهایت اینکه جریان فروش نفت ایران با این تصمیم چگونه رقم خواهد خورد؟ تصمیم تمدید‌نشدن معافیت‌های نفتی کشور‌های خریدار نفت ایران از تحریم، ریسک بزرگی است که ترامپ و مشاوران به آن دست زده‌اند. این ریسک نیز ناشی از شدت جدیت تیم ضد‌ایرانی ترامپ برای اجرای پروژه تحریم‌های ایران است. برای ترامپ و تیم او در شرایطی که در دیگر پروژه‌های سیاست خارجی آمریکا، توفیق بزرگی به دست نیامده، مدیریت و به‌نتیجه‌رساندن پروژه تحریم ایران، از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چه بسا دستاورد‌های این پروژه از دید مشاوران ترامپ بر ناکامی‌ها در دیگر حوزه‌ها غلبه کند؛ اما شاید بازار نفت از این قاعده مستثنا باشد.

 

چالش بزرگ دولت آمریکا در پروژه تحریم ایران، قیمت نفت است. ترامپ به‌خوبی می‌داند حذف کامل ایران از بازار نفت هزینه‌های سیاسی زیادی برای او در پی دارد که آثار آن در انتخاب مجددش در سال ۲۰۲۰ مشخص خواهد شد.

 

بر‌اساس‌این دو دلیل می‌تواند ترامپ را مجاب کرده باشد که معافیت‌های نفتی را تمدید نکند. عامل اول خوش‌بینی دولت آمریکا به حل قریب‌الوقوع برخی بحران‌های ژئوپلیتیکی در کشور‌های نفتی مانند لیبی، الجزایر، سودان و حتی ونزوئلا باشد که تحقق این موضوع با شک زیاد همراه است. عامل دوم، نگرانی ترامپ از سخت‌شدن تصمیم به توقف معافیت‌های اعمالی در صورت تمدید آن برای یک دوره دیگر است.

 

در واقع تصمیم ترامپ بر این مبنا ارزیابی می‌شود که تصمیم به تمدید معافیت‌ها برای دوره دوم، دست او را برای توقف آن‌ها در نوامبر ۲۰۱۹ خواهد بست؛ زیرا با توجه به نزدیکی به آغاز فعالیت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا، برهم‌خوردن بازار نفت و افزایش فراورده‌های سوختی در آمریکا، به کارزار انتخاباتی او آسیب وارد می‌کند؛ بنابراین با هدف کاهش میزان اثرگذاری این تصمیم بر فضای انتخابات، ترامپ با وجود فراهم‌نبودن شرایط بازار نفت، این تصمیم را اتخاذ کرد؛ تصمیمی که چندان درباره پیامد‌های آن اطمینان وجود ندارد.

 

این تصمیم بدون‌تردید بازار ملتهب کنونی را همچنان ملتهب نگه می‌دارد و قیمت نفت را بالاتر از پیش‌بینی‌های قبلی در مدار ۷۰ دلار در هر بشکه نگه می‌دارد؛ قیمتی که برای ترامپ پذیرفتنی نیست. رئیس‌جمهور آمریکا در یک سال گذشته تلاش کرده هم تحریم‌های نفتی ایران را اجرا کند و هم آثار منفی آن را مهار کند. هدفی که به دلایل مختلف مانند بروز برخی تحولات ژئوپلیتیکی به‌ویژه بحران ونزوئلا و همچنین همراهی‌نکردن برخی کشور‌های نفتی مانند عربستان تاکنون محقق نشده است. اعلام اینکه با تمدید‌نکردن معافیت‌های نفتی، عربستان و امارات کمبود نفت ایران را جبران می‌کنند، نیز به نظر می‌رسد واقعی نیست. این کشور‌ها هم به لحاظ فنی توان جبران در کوتاه‌مدت را ندارند و هم از کاهش قیمت نفت رضایت ندارند. به نظر می‌رسد ترامپ برنامه خود برای مدیریت بازار نفت را به شش‌ماهه نخست سال آینده موکول کند.

 

تصمیم ترامپ برای تمدید‌نکردن معافیت‌ها بیش از آنکه واقعی باشد، جنبه روانی و سیاسی دارد. به این معنا که با وجود اعلام تمدید‌نکردن معافیت‌ها، دست‌کم برای یک مدت شش‌ماهه دولت آمریکا مانعی برای خرید نفت ایران از سوی کشور‌های هدف معافیت‌ها ایجاد نکند. به عبارتی دولت آمریکا در این مرحله چشم خود را بر خرید نفت ایران خواهد بست. این به دلیل نگرانی از آینده ملتهب بازار نفت و همچنین نبود آمادگی کشور‌های خریدار از قطع واردات نفت ایران در شرایط کنونی است.

 

به نظر می‌رسد جریان فروش نفت ایران به کشور‌هایی مانند چین، هند، کره جنوبی و ترکیه با تغییراتی اندک ادامه خواهد داشت. علاوه‌بر‌این ایران با توجه به تجربه گذشته تحریم‌ها، راه‌های مختلفی را البته با سختی و پرداخت هزینه برای دور‌زدن تحریم‌ها و فروش نفت به مشتریان سنتی در اختیار دارد.