عیارسنج انتخاب شهردار تهران

شورای پنجم تهران برای قبولی در آزمون «انتخاب شهردار»، نیازمند رعایت پنج اصل است. در قالب اصول توصیه‌شده برای «نحوه انتخاب شهردار اصلح» 30 معیار برای عیارسنجی نامزدها مطرح و معرفی شده است که باید از سوی نمایندگان جدید پایتخت ملاک عمل قرار بگیرد. «وظایف شهرداران 22 کلان‌شهر مهم جهان» و همچنین نظرات کارشناسان شهری نشان می‌دهد شهردار جدید پایتخت در اولین معیار کلیدی، باید ضمن دارا بودن «حسن شهرت و سابقه روشن در پاکدستی»، توان «تعامل قوی با دولت» و «جسارت جراحی ساختار شهر» را داشته باشد.

ترکیب شورای شهر پنجم تهران، در آستانه دومین انتخابات مدیریت شهری برای «تحویل فرمان اداره پایتخت به شهردار جدید»، با یک آزمون بزرگ دو وجهی مواجه است که رعایت 5 اصل مربوط به «نحوه انتخاب غیرمستقیم شهردار» توسط نمایندگان شهر، می‏تواند موفقیت منتخبان مردم تهران را در این امتحان «تضمین» کند. جمعه گذشته، اولین مرحله پوست‏اندازی مدیریت شهری پایتخت، از طریق انتخاب مستقیم اعضای پنجمین دوره شورای شهر («مستقیم» به معنای انتخاب با رای مردم) برگزار شد و از دو روز پیش، مقدمات انتخاب غیرمستقیم شهردار جدید تهران به‏عنوان دومین تحول مدیریتی در پایتخت، با مطرح شدن اسامی برخی چهره‏های سیاسی و اجرایی در شبکه‏های مجازی و البته نشست‏های تصمیم‏گیری، کلید خورده است.

ترکیب جدید پارلمان شهری تهران، اگرچه تنها چند ساعت بعد از اعلام نتایج قطعی انتخابات شوراها، اولین جلسه خود برای تعیین هیات‏رئیسه موقت را برگزار کرد؛ اما گفته می‏شود منتخبان مردم تهران، هنوز روی موضوع «انتخاب شهردار» (انتخاب غیرمستقیم) متمرکز نشده‏اند. با این حال، پروسه معرفی اسامی مختلف برای ریاست کابینه پایتخت به پارلمان جدید تهران شروع شده است.

بررسی‏های «دنیای اقتصاد» درباره آنچه «انتخاب شهردار جدید تهران» را به آزمون بزرگ برای شورای شهر تازه منتخب، تبدیل کرده است، نشان می‏دهد انتخاب شهردار پایتخت در مقطع فعلی، از دو وجه، دارای اهمیت ویژه برای سه ضلع مدیریت شهری، فعالان شهری و شهروندان است. در قالب وجه اول این آزمون، اعضای شورای پنجم به‏عنوان نمایندگانی از جریان فکری که قصد «تحول، اصلاح و بازسازی پایتخت به نفع شهروندان» را دارند، باید بتوانند سطح بی‏سابقه اعتماد عمومی به این دوره از پارلمان شهری را از طریق انتخاب شهردار اصلح، پاسخ دهند.

در قالب وجه دوم آزمون بزرگ نیز، سکان اداره شهر باید به فردی تحویل داده شود که قادر باشد حساس‏ترین وضعیت پایتخت را که هم اکنون تهران به آن دچار شده است کنترل و ساماندهی کند. انبوهی از چالش‏ها همچون «بدهی شهرداری به پیمانکاران و دستگاه‏های مختلف، منابع مالی سمی و ناپایدار در بودجه شهر و همچنین بازار مسکن بیمار و پرگره از محل نحوه اعمال ضوابط ساخت و ساز در سال‏های اخیر»، روی میز کار شهردار شانزدهم تهران قرار دارد. از طرفی، نقاط ابهام فراوانی همچون «سرنوشت دارایی‏های ارزشمند و کمیاب شهر» در ذهن ساکنان پایتخت و کارشناسان شهری وجود دارد که شهردار جدید باید قادر به روشنگری درباره آنها باشد. در این میان، عادت چند ساله گروهی از سرمایه‏گذاران ساختمانی به «لابی» به جای «قناعت به ضوابط و مجوزهای عادی» نیز معضل دیگری است که شهردار جدید باید بتواند با تنظیم رابطه مدیریت شهری با فعالان شهری، شر آن را از شهر کم کند. موفقیت پارلمان پنجم تهران در «آزمون بزرگ انتخاب شهردار»، منوط به رعایت 5 اصل مرتبط با «نحوه انتخاب غیرمستقیم شهردار برای کلان‏شهرها به‌خصوص کلان‏شهری چون تهران» است.

در قالب این اصول، فرآیند انتخاب شهر در «چارچوب دقیق» و منطبق با «عقلانیت» به جای «رفتارهای هیجانی، ‏ سیاست‏زدگی و گزینش‏های سلیقه‏ای»، جلو می‏رود. اصل اول، بهره‏گیری از الگوهای جهانی و «مدل‏های متعارف انتخاب غیرمستقیم شهردار در کلان‏شهرهای دنیا» است. اصل دوم، به «استفاده از نظرات نخبگان شهری و ملاک عمل قرار دادن توصیه‏های کارشناسی به گروه تصمیم‏گیر در شورا» برمی‏گردد. اصل سوم «تطبیق سوابق اجرایی نامزدها و افراد معرفی شده به شورا با توانایی بهینه شهردار مطلوب پایتخت» است. در قالب اصل چهارم تضمین موفقیت شورای شهر در انتخاب شهردار اصلح برای تهران، ‏باید اعضای جدید پارلمان شهری، جایگاه شهردار را در مقام «پست اجرایی در سطح ملی» باور کنند. کارشناسان در این باره معتقدند: کلان‏شهر تهران به‏عنوان پایتخت که به تنهایی بیش از 10 درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده است، باید توسط فردی با سابقه اجرایی در سطوح بالاتر، اداره شود. ضمن آنکه شهردار تهران تا اوایل دهه 80، امکان حضور در جلسات کابینه دولت بدون حق رای را داشت که این نشان‌دهنده اهمیت از دست رفته پست شهرداری تهران و لزوم احیای آن است. اصل آخر که اهمیت آن از اصول 4گانه ذکر شده، کمتر نیست، به «پرهیز از سعی و خطا در انتخاب شهردار اصلح» مربوط می‏شود. در این قالب، وضعیت حساس فعلی تهران، محل «کارآموزی» برای مدیریت شهری نیست.

نتایج تحقیقات «دنیای اقتصاد» از الگوهای جهانی انتخاب غیرمستقیم شهردار و دغدغه صاحب‏نظران و استادان برجسته شهری کشور نشان می‏دهد شورای شهر پنجم برای رعایت 5 اصل موفقیت در آزمون انتخاب شهردار اصلح برای «تهران تا 1400»، باید 30 معیار را برای عیارسنجی نامزدهای پست شهرداری تهران، مدنظر قرار دهد. در بین این 30 معیار، ‏ 6 ویژگی به‏عنوان «شرایط حداقلی شهردار جدید تهران» و 5 ویژگی نیز به‏عنوان «امتیاز طلایی نامزدها» مطرح است.

فردی که برای بالاترین پست اجرایی در مدیریت شهری تهران برای 4 سال آینده انتخاب می‏شود، ‏ باید در قالب «معیارهای حداقلی 6 گانه»، ابتدا «برنامه‏ریز» باشد و سپس دارای «شناخت عمیق از مسائل شهری به‌خصوص پایتخت» باشد. همچنین از «تجربه و قدرت مدیریتی برای اداره کلان‏شهری با وسعت و پیچیدگی‏های تهران» برخوردار باشد و از آن مهم‌تر، «حسن شهرت و سابقه روشن در پاکدستی» را در کارنامه سوابق اجرایی خود در پست‏های قبلی و فعلی، به همراه داشته باشد. فرد مدنظر شورا برای شهرداری، ‏ باید «قائل به پاسخگویی و استقبال از حسابرسی» بوده و به «شفافیت در کار با انتشار رسمی و منظم همه اقدامات مالی و معاملاتی شهرداری» تعهد دهد. این 6 معیار حداقلی، باید یا در سوابق اجرایی نامزدهای شهرداری تهران موجود باشد یا اینکه، برنامه مدنظر نامزد برتر از نظر اعضای شورا، حاوی آنها باشد. در کلان‏شهرهای موفق دنیا، «برنامه‏ریزی»، وظیفه همسنگ سایر وظایف جاری و اجرایی شهردار تلقی می‏شود. کارشناسان شهری درباره این 5 معیار معتقدند: مسائل پنهان و مشکل‏ساز موجود در نظام مدیریت شهری تهران، ‏ هر کدام به تنهایی می‏تواند اسباب کامل انحراف شهر از توسعه‏پایدار و تکرار اقدامات پرخطر برای شهر و شهروندان را از سوی مدیریت شهری جدید، رقم بزند. بنابراین شناخت عمیق از مسائل شهر و تجربه در اداره شهر، می‏تواند در این زمینه، به شهردار جدید تهران کمک کند. درباره معیار «پاکدستی» نیز این واقعیت مطرح است که پایتخت در دوره جدید برای جلب مشارکت سازنده مردم در اداره مطلوب شهر، باید بتواند «اعتماد افکار عمومی در مبارزه جدی با فساد شهری» را احیا کند. در این قالب، شهردار اصلح، ‏ فردی است که در کارنامه کاری او، این معیار جلب توجه کند.

صاحب‏نظران شهری با لحاظ اوضاع کنونی دخل و خرج پایتخت و اصطکاک‏های ریشه‏دار بین مدیریت شهری تهران و دستگاه‏های دولتی، 5 معیار را نیز به‏عنوان «امتیاز طلایی» برای انتخاب شهردار اصلح از بین نامزدهای معرفی شده به شورای پنجم معرفی می‏کنند. «ارتباط مناسب، تعامل قوی و هماهنگی با دولت» اولین معیار طلایی برای انتخاب شهردار تهران است. شهردار جدید با داشتن این مزیت، ‏ توانایی رایزنی موثر با دولت و دستگاه‏های دولتی در جهت روان‏سازی مسیر اداره شهر را پیدا می‏کند. «اشرافیت به ابزارهای مالی نوین و نحوه استفاده از ظرفیت‏های بازارها سرمایه برای تامین منابع مورد نیاز برای اداره شهر تهران» دومین معیار طلایی در انتخاب شهردار جدید تهران است که لحاظ این مولفه در بررسی افراد مطرح، کار را برای انتخاب نامزد اصلح در شورا، هموار خواهد کرد. در حال حاضر حداقل 46 درصد از بودجه سالانه شهر تهران، از محل منابع ناسالم و هزینه‏زا (عوارض ساخت و ساز) تامین می‏شود که این روال می‏تواند با تجهیز بودجه شهرداری به ابزارهای مالی متداول در شهرداری‏های جهان از جمله انتشار اوراق قرضه محلی یا صندوق‏های سرمایه‏‏گذاری شهری در بورس، دگرگون شود. «تخصص شهرسازی و تجربه در این حوزه»، سومین معیار طلایی برای گزینش نامزد اصلح برای پست شهرداری تهران است. شهردار شهرساز در پایتخت، ‏ برای 4 سال آینده، می‏تواند با تشخیص قبلی «انواع بدل‏هایی که لایه‏های زیرمجموعه برای عبور دادن سازنده‏ها از خطوط قرمز ضوابط ساخت و ساز از آن استفاده می‏کنند»، ‏ مسیرهای ممنوعه را مسدود کند. «تسلط فرد مورد نظر برای شهرداری تهران به اختلافات مدیریت شهری با دستگاه‏های موازی مسوول تنظیم بازار مسکن و ساخت و ساز» نیز چهارمین معیار طلایی مدنظر صاحب‏نظران است. فردی که برای شهرداری انتخاب می‏شود چنانچه از ریشه اختلافات گذشته شهرداری با سازمان‏ها و نهادهای رگولاتور نظام ساخت و ساز که باعث تعلیق اجرای مهمترین دستورالعمل‏ها و ضوابط ساختمان‏سازی شده است، آگاهی داشته باشد، بهتر می‏تواند برای حل وضع موجود شهر تصمیم‏گیری کند.

آخرین معیار طلایی در انتخاب شهردار جدید تهران، ‏ به‏عنوان امتیاز ویژه شهردار آینده، «جسارت برای پایان دادن به طرح‏ها و پروژه‏های شهری خوش‏ رنگ‏ و لعاب» است. داشتن این توانایی در شهردار جدید، سبب می‏شود امکان اقناع عمومی درباره تبعات پنهان و عوارض زیرپوستی این نوع طرح‏ها فراهم بیاید. شهردار شانزدهم باید بتواند جسورانه، به تنظیم متغیرهای اقتصادی شهر کلان شهر تهران در جهت اخذ عوارض واقعی از تولیدکنندگان عارضه‌هایی همچون آلودگی هوا، اقدام کند. جراحی در شهر با ابزار عوارض و مالیات شهری اقدامی است که طی سال‌های اخیر، ‏ به دلیل پرهیز شهرداران از رویارویی با تبعات اجتماعی کوتاه مدت احتمالی، مرتب، به تاخیر افتاده است. واقعی‏سازی برخی عوارض شهری، منافع بلندمدت شهر و شهروندان را تامین خواهد کرد. به گزارش «دنیای اقتصاد»، ‏ سایر معیارهای مطرح برای انتخاب شهردار اصلح تهران که براساس تحقیقات نهاد پژوهشی وابسته به شهرداری درباره وظایف شهرداران 22 کلان شهر مهم جهان از جمله لندن، ‏ پاریس، تورنتو، استکهلم، وین، توکیو، ‏سئول، ‏استانبول، دبی، ‏ قاهره، بمبئی، مادرید و ‏ برلین استخراج شده است، چارچوب جامعی را برای شورای شهر پنجم معلوم کرده که در قالب آن، امکان انتخاب مطلوب فراهم می‏آید. بر این اساس، «قدرت دخالت هدفمند در بازار زمین و مسکن شهری» در جهت تنظیم متغیرهای اقتصاد مسکن به نفع کم‏درآمدها، یکی دیگر از معیارها برای عیارسنجی توانایی فرد مورد نظر برای شهرداری تهران است. در عمده کلان‏شهرهای توسعه یافته جهان، شهرداری‏ها مسول اصلی اجرای طرح مسکن اجتماعی (تامین مسکن اجاره‏ای برای کم‏درآمدها) هستند در حالی که این وظیفه در شهر تهران، ‏ تاکنون تجربه نشده است.

در برخی ابرشهرهای توسعه‏یافته، در حال حاضر نحوه اداره شهر از مدل حکومت شهری به «حکمرانی شهری» ‏ تغییر فاز پیدا کرده است. در حکمرانی شهری، شهرداران اگر چه رئیس اصلی اجرایی شهر محسوب می‏شوند، اما اساس این مدل، جلب مشارکت مردم، مشاوره با بازیگران شهر شامل بخش خصوصی و عمومی و همچنین توافق بر سر هنجارهای تکنوکراتیک است. در این مدل، مدیریت از پایین به بالا در شهر اعمال می‏شود. افرادی که در سوابق اجرایی‏شان یا برنامه‏ای که به شورای پنجم ارائه می‏کنند، شبیه این مدل مدیریت شهری، در بخش‏های مختلف دولت یا سوابق استانی‏شان وجود داشته باشد، می‏توانند نامزد برتر منوط به داشتن سایر شرایط، شناخته شوند.

براساس این گزارش، ‏ «مبارزه با فقر و تنظیم سیاست‏های شهری برای کاهش آسیب‏های اجتماعی»، «مدیریت زیرساخت‏های شهری با هدف کاهش هزینه استهلاک»، ‏ «ورود به مباحث اقتصاد شهر با تدارک فرصت‏های شغلی، ‏ تقویت گردشگری و اداره بازارهای محلی»، «دید استراتژیک نسبت به حل مسائل شهر»، «اعتقاد به کار در اتاق شیشه‏ای و انتشار رسمی همه تصمیمات و قراردادهای شهری»، «پایان دادن به شهرداری رانتی و قطع وابستگی منابع شهر به گروه اقلیت متقاضی امضاهای طلاهایی»، «ضمیمه داشتن حمایت و همراهی دولت»، ‏ «تجربه مدیریتی و کاری در امور زیربنایی کشور یا شهر، امور اجتماعی، شهرسازی و حتی مباحث مالی-اقتصادی» و همچنین «داشتن قدرت تامین منابع سالم برای اداره شهر و مدیریت شهر با کمترین هزینه و بیشترین بهره‏وری» از جمله معیارهای مطرح برای انتخاب شهردار مطلوب تهران است.

در دنیا، شهرداران در کلان‏شهرهایی که درگیر مشکلات شدید نارسایی خدمات و بهره‏برداری غیرقانونی از زمین و کاربری‏ها هستند، اولویت‏شان در اداره شهر بر حل این مشکلات به جای خرج‏تراشی بیشتر برای شهر است. این، یک معیار برای انتخاب شهردار جدید تهران می‏تواند باشد. معیار دیگر، «برنامه نامزد شهرداری برای مجموعه شهری تهران» است. در کلان‏شهرهای مهم جهان، مرز مدیریت شهردار، «منطقه شهری» را در بر می‏گیرد. بنابراین، ‏ فردی باید برای شهرداری تهران انتخاب شود که تجربه و توان مدیریت فراتر از کلان‏شهر تهران را داشته باشد. شهردار آینده تهران در قالب یکی دیگر از 30 معیار انتخاب فرد اصلح، باید دارای برنامه مشخص در سه سرفصل کلیدی باشد. این برنامه باید برای «نحوه تصفیه شهر از مشکلات انباشت شده، نحوه توسعه آتی شهر و همچنین تضمین عدم بازگشت تهران به وضعیت قبل»، ‏ راهکار قابل دفاع ارائه کند.

کارشناسان یکی دیگر از معیارها در انتخاب شهردار جدید تهران را رهایی فرد موردنظر از «سودای ریاست‌جمهوری» عنوان می‏کنند. انتخاب شهرداری به‏عنوان سکوی پرتاب برای رئیس‏جمهور شدن، می‏تواند پایتخت را در مسیر «اجرای پروژه‏های کم‏بازده، غیرضرور، ‏ پرهزینه و کم‏اثر برای شهروندان» منحرف کند و مدیران شهری با حرکات نمایشی کوتاه‏مدت، فرصت اقدامات و طرح‏های ریشه‏ای بلندمدت را از شهر سلب کنند. در قالب یکی دیگر از معیارها، شهردار جدید باید پیش از انتخاب، ‏ در سوابق کاری خود، ‏ ارتباط پیوسته و کارآمد با صاحب‏نظران و استادان شهرسازی، ‏ جامعه‏‏شناس و کارشناسان مالی-اقتصادی داشته و در عین حال، از جایگاه مقبول نزد صاحب‏نظران برخوردار باشد. «حفاظت از باارزشمندترین دارایی شهر یعنی اراضی ذخیره باقی مانده در پایتخت»، معیار دیگر برای انتخاب شهردار است. سوابقی متضاد از این پیش‏نیاز مدیریت شهری، در کارنامه هر یک از نامزدهای احتمالی، باید به‏عنوان نمره منفی در انتخاب نهایی فرد اصلح، منظور شود. در دنیا، شهردارانی که این ابزار –زمین شهری- را ندارند در حقیقت ابزار لازم برای ایفای سایر وظایف را از دست داده‏اند. تصور «شهردار پیمانکار» هم برای شهردار جدید و هم برای شورای پنجم، قابل قبول کارشناسان نیست. بنابراین، معیار دیگر برای انتخاب شهردار اصلح، آن است که فرد منتخب، بیش از آنکه برنامه عمرانی غیرضرور برای شهر تدارک دیده باشد، پایتخت را در مسیر «انسان محور» با اولویت بخشی به تحرک اجتماعی و بهبود فضاهای شهری برای تعامل اجتماعی اصلاح کند.