خشم ناتمام

یادداشت دریافتی- حمید حیدرپناه*؛ خشونت و حس برتری جویی، پدیده ای است که در انسان ها به طور غریزی وجود دارد و این غریزه برای حفظ بقا و مبارزه با خطرات لازم است.

از زمانی که انسان های نخستین برای غلبه بر طبیعت، شکار حیوانات و حفظ قلمرو خود، ناچار به اعمال خشونت شدند،  به مرور با رشد جمعیت شاهد رقابت  و برتری جویی بین خود  از طریق زورآزمایی، رجز خوانی و... بودند.

از شکل گیری اولین جنگ ها و نبردهای تن به تن، تا تقابل های بین گلادیاتورها و شوالیه ها تا دوئل و مبارزات سامورایی ها و...  خشونت و حس برتری جویی میان انسان ها در طول تاریخ  همواره وجود داشته است.

 با پیشرفت دانش و رشد تمدن ها، شکل گیری جوامع مدنی و  نهادینه شدن قوانین و هنجارهای اجتماعی،  به تناوب شاهد کاهش این گونه رقابت ها و ستیزه جویی های بین فردی بودیم و در عصر حاضر  وجود ردپاهایی از این دست خشونت طلبی ها شاید خیلی توجیه پذیر نباشد.

این روزها انتشار تصاویری از خشونت طلبی و رجز خوانی اراذل و اوباش در فضای مجازی، موید این مطلب است که نه تنها پیشرفت های تکنولوژیک و رشد جوامع نتوانسته مانع این پدیده شود، بلکه آنها از امکانات جدید هم برای نمایش خشونت و رقابت جویی های شان استفاده کرده و با نمایش و انتشار کلیپ هایی از رفتارهای خشونت بار موجب ایجاد احساس ناامنی در جامعه شده اند.

نمایش افرادی با خالکوبی های عجیب و غریب، زخم های باقی مانده از آثار چاقو و قمه در صورت، لباس های خاص و ریش های بلند و... که سعی در متمایز نشان دادن خود از سایر افراد جامعه دارند تا با انگشت نما شدن در یک محدوده ی جغرافیایی، بین گروه های نابهنجار برای خود نامی دست و پا کرده و با عربده کشی و مزاحمت های خیابانی، رعب و وحشت را در دل ساکنان محله های مختلف ایجاد کنند.

افرادی که به نظر می رسد وجود معضلات اجتماعی و اقتصادی مانند فقر و بیکاری، اعتیاد، فاصله ی طبقاتی و... موجب شده که بسیاری از آنها احساس ناکامی و سرخوردگی کرده و با نگاهی غلط همواره خود را طلبکار دولت و ساختار اجتماعی دانسته و در صدد انتقام از جامعه برآیند.

ضمن اینکه دیده شدن و خودنمایی برای افرادی که بسترها و توانمندیهای  لازم برای تحقق آن را ندارند، می تواند به شکل گیری این پدیده در غالب تغییر ظاهر، رفتار و ادبیات آنها شود.

نمایش  تلخی که  موجب تهدید امنیت جامعه شده و برای تحلیلش لازم است به ریشه های آن پرداخت که چه چیزی موجب شده که این گروه از بزهکاران خشونت هایشان را علنی کنند و دلایل ریشه کن نشدن این معضل در سطح جامعه چیست؟

 در بررسی ریشه ای این پدیده، به نظر می رسد این ناهنجاری ها ناشی از عوامل روانی فردی مانند: اختلال شخصیتی، عدم جامعه پذیری مناسب، ناکامی، حسادت و خودنمایی، فقر عاطفي، زورجویی و...

عوامل فرهنگی و اجتماعی مانند: بیکاری، کاهش سرمایه ی اجتماعی و ضعف هنجارها، نداشتن الگوهای مناسب، بیسوادی و سطح پایین تحصیلات، قانون گریزی،  فقدان آموزش و عدم نظارت کافی، تماشای فیلم هایی که ترویج کننده ی خشونت هستند و....

عوامل محیطی مانند: زندگي در مناطق حاشيه اي و جرم خيز و وجود گروههاي خشونت طلب در قالب اراذل و اوباش در محیط اطرف و... است که همواره مورد توجه اندیشمندان و جامعه شناسان قرار گرفته است.    

در خصوص اقدامات جامعه در برابر این افراد  شاهد هستیم که با وجود برخوردهای نیروی انتظامی با آنها، نه تنها شاهد کاهش تعداد و رفتار این بزهکاران نبوده ایم، بلکه موجب تداوم اقدامات آنها و ایجاد نوعی احساس افتخار و ارزش آفرینی در خصوص دستگیر شدن یا گردانده شدن آنها در سطح شهر هستیم و به نظر می رسد زندانی شدن و نمایش داده شدن در بین مردم برای کسانی که تشنه ی خودنمایی هستند، نتیجه ی عکس داده و این را می توان از تولید و انتشار کلیپ های قهرمانانه این افراد و هوادارنشان از جشن آزادی زندان تا گردانده شدن در بین مردم و... فهمید.

از طرفی سابقه دار بودن این افراد و تجربه ی چندین بار زندان رفتن و آزاد شدن ها، نشان می دهد که اقدامات تنبیهی قانون در مورد آنها کارساز نبوده و  لازم است در کنار برخوردهای جدی و خشن، زمینه و بسترهای لازم  را برای بازگشت این افراد به زندگی عادی و در صورت امکان اصلاح رفتاری و شخصیتی شان را مدنظر قرار داد.

ضمن اینکه اتخاذ تصمیمات صحیح و اصولی در برخورد با این افراد می تواند از طریق مشورت و همفکری با جامعه شناسان و روان شناسان و متخصصان این حوزه راهگشا باشد.

البته فراموش نکنیم که در این خصوص نمی توان تمامی بار مسئولیت را متوجه نیروی انتظامی دانست و ضروری است که دستگاه قضا در خصوص احکام صادره و تنبیهات اصلاح گرایانه بیشتر تلاش نموده و خانواده و سیستم آموزش و پرورش، نهادهای اجتماعی و فرهنگی و... هم در این خصوص اقدامات و همکاری های لازم را انجام داده و  شاهد کاهش این گونه ناهنجاری های اجتماعی و جولان بزهکاران در جامعه باشیم.

---

*دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی