اواخر آذرماه سال جاری و در اوج روز‌های آلودگی هوا بود که باشگاه خبرنگاران جوان، ویدئویی از تشدید آلودگی هوای تهران با زباله سوزی در رباط کریم منتشر کرد. بر اساس اطلاعات منتشر شده در این گزارش، آتش زدن زباله و ضایعات در اطراف تهران به‌ویژه در شهرک اشکانیه شهرستان رباط کریم باعث تشدید آلودگی هوا می‌شود، اما تاکنون هیچ اقدامی برای جلوگیری از زباله‌سوزی و آتش زدن ضایعات در اطراف تهران نشده است.
فرارو- بیش از یک قرن از تاسیس اولین شهرداری در ایران می‌گذرد؛ اما اوایل دهه شصت بود که مراکز بازیافت زباله در شهر‌های بزرگ ایجاد شد و مدیریت پسماند تا حدودی مورد توجه قرار گرفت. در سال ۱۳۶۴ شهرداری تهران با هدف جلوگیری از پراکنده شدن پسماندها در سطح شهر، سیستم جدیدی را برای مدیریت دفع و جمع آوری زباله و پسماندها اجرا کرد؛ اما با گذشت سال‌ها از آن تاریخ، هنوز هم مدیریت پسماندها، مسأله‌ای پرچالش و همراه با مشکلات عدیده است؛ تا جایی که این معضل در تاریخ هجدهم دی ۱۴۰۳ در مجلس شورای اسلامی نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
به گزارش فرارو، در سال ۱۳۷۹، سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت کشور دو لایحه قانونی متفاوت را به کمیسیون امور زیر بنایی دولت ارسال کردند تا بررسی شود. این لایحه‌ها در نهایت پس از بازبینی و بررسی‌های لازم، به عنوان یک لایحه به دولت ارائه و پس از تایید هیئت دولت، این لایحه قانونی با نام «مدیریت مواد زائد جامد» در سال ۱۳۸۱ به مجلس شورای اسلامی ارائه شد. در نهایت در سال ۱۳۸۳، مجلس شورای اسلامی قانون مدیریت پسماندها را تصویب کرد؛ همچنانکه سال ۱۳۸۴ آئین نامه اجرایی این قانون نیز با تائید هیئت دولت به اجرا در آمد. این اطلاعات نشان دهنده وجود قوانین مشخص برای مدیریت پسماند‌های کشور است، اما میزان اجرا یا نوع اجرای این قوانین آنطور که انتظار می‌رود نبوده است. یک دوراهی همیشگی پیش روی شهرداری‌ها تا به امروز این بوده است که زباله‌ها باید سوزانده شوند یا دفن؟
اواخر آذرماه سال جاری و در اوج روز‌های آلودگی هوا بود که باشگاه خبرنگاران جوان، ویدئویی از تشدید آلودگی هوای تهران با زباله سوزی در رباط کریم منتشر کرد. بر اساس اطلاعات منتشر شده در این گزارش، آتش زدن زباله و ضایعات در اطراف تهران به‌ویژه در شهرک اشکانیه شهرستان رباط کریم اعث تشدید آلودگی هوا شده، اما تاکنون هیچ اقدامی برای جلوگیری از زباله‌سوزی و آتش زدن ضایعات در اطراف تهران انجام نشده است. یک ماه پیش از این خبر و در آبان ماه نیز، «محمد رستگاری» رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ری خبر از زباله سوزی‌های غیرمجاز داد و گفت: «همزمان با آغاز گشت و پایش شبانه واحد‌های صنعتی و منابع دارای بار آلایندگی هوا در سطح شهرستان ری، چندین مورد پسماندسوزی و ضایعات سوزی مشاهده و اطفاء شد.»
این خبر‌ها در شرایطی منتشر شد که چند روز قبل از آن، «محمدصادق معتمدیان» استاندار تهران پس از جلسه کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران، بر لزوم جلوگیری از پسماند سوزی و سوزاندن شاخ و برگ درختان در محدوده شهرداری‌ها و بخشداری‌های استان و شهرداری‌ها مناطق ۲۲ گانه تهران و حریم شهر‌ها و خارج از حریم شهر‌ها تاکید کرده بود. پرسشی که در این شرایط مطرح می‌شود این است که مسئول این شرایط کدامین ارگان دولتی است؟ آیا شهرداری مسئول این شرایط است، یا استدانداری و یا به‌کل بایستی شورای شهر پاسخگوی این وضع باشد؟
محسن پیرهادی عضو شورای شهر تهران در این باره می‌گوید: «درباره مدیریت پسماند چه بگوییم دیگر؟ شهرداری می‌گوید کارگر نداریم، نبود کارگر نیاز به نظارت دارد چرا هزینه جمع‌آوری زباله را افزایش می‌دهید، آنقدر جلسه گذاشتیم دیگر خودمان هم خسته شدیم. از همان اول گفتم شیوه‌ای که در پسماند جلو می‌برید، غلط است و چرا این هزینه را به شهر تحمیل کردید؟ الان هم این مسیر را اشتباه می‌روند. می‌خواهند هزینه پسماند را دو برابر کنند، باید نظارت کنید و کار را جمع کنید. نه نظارت، نه پیگیری و نه جلسات تخصصی وجود دارد.»
بر اساس ماده ۲۰ قانون هوای پاک، انباشت پسماند‌های بیمارستانی و صنعتی در معابر عمومی و فضای باز یا سوزاندن آنها و انباشتن پسماند‌های خانگی و ساختمانی در معابر عمومی و فضای باز خارج از مکان‌های تعیین‌شده توسط شهرداری‌ها و دهیاری‌ها یا سوزاندن آنها و همچنین سوزاندن بقایای گیاهی اراضی زراعی پس از برداشت محصول ممنوع است. اما این قانون برای اجرا نیاز به نظارت‌هایی جدی دارد که بر اساس اظهارنظر پیرهادی، در بخش اجرایی با مشکلاتی رو به رو است. با این حال، زباله سوزی با همه ایرادات زیست محیطی و تاثیری که بر آلودگی هوا دارد، می‌تواند تاثیر مثبتی در تولید برق کشور داشته باشد. آمار‌های رسمی می‌گوید کلان شهر تهران با تولید روزانه بیش از ۶.۵ میلیون تن و انباشت سالانه بیش از ۲ میلیارد تن زباله، رکورد قابل توجهی از زباله را ثبت کرده است.
«محمدمهدی شهریاری» نماینده مجلس شورای اسلامی یکی از افرادی است که نسبت به وضعیت مدیریت پسماند کشور نقد دارد و می‌گوید با استفاده از فناوری‌های نوین می‌توان زباله‌ها را با روش‌های مدرنی سوزاند که آلودگی زیست محیطی هم نداشته باشند. اما این روش‌های مدرن می‌توانند اثرات مثبتی در حوزه تولید برق نیز داشته باشند. «بابک احمدی» عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی در این باره می‌گوید: «می‌توان زباله را سوزاند و روزانه ۱۰۰ مگاوات برق که ۲ برابر نیاز برق خودرو‌های برقی است، تولید کرد. بر اساس برنامه جامع مدیریت پسماند باید زباله‌سوز احداث شود تا به‌جای دفن سنتی و تولید آلایندگی‌ها، بتوان علاوه بر کسب در آمد از این طلای کثیف، آلودگی‌های محیط زیستی را به حداقل رساند.» با وجود این که سوزاندن زباله‌ها در ایران رواج دارد، اما روشی دیگر که در حوزه دفع زباله رایج است، دفن زباله‌ها است.
شینا انصاری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: «تنها ۷۵ درصد پسماند شهری تولیدی در کشور دفع می‌شود که از این میزان ۷ درصد به صورت دفن بهداشتی و ۹۳ درصد باقیمانده به صورت غیربهداشتی و تلنباری در زمین دفع می‌گردد.» بر اساس گفته‌های انصاری، مدیریت نادرست پسماند شهری، دفن غیر اصولی و عدم تفکیک و بازیافت نامناسب و ... سالانه حدود ۸۷ هزار میلیارد تومان خسارات زیست محیطی به کشور وارد می‌شود. اولین پرسش در چنین شرایطی این است که چرا در این وضعیت قرار داریم؟ محمد باقر قالیباف در این باره می‌گوید: «بیش از سه دهه نتوانستیم و یا نخواستیم مشکلات پسماندها را حل کنیم، برخی مسائل پیچیده هستند، اما مسائل بسیار ساده‌ای داریم که هیچگونه مشکلاتی برای حل آنها از نظر مالی و تکنولوژی نداریم، اما هنوز حل نشده است و یکی از این موضوعات مساله پسماند است. به جز شهر اصفهان که اقتصاد پسماند با مدیریت درست از ابتدا در مبدا تفکیک انجام می‌شود و حداقل دفن زباله را دارند، در بقیه کشور دچار بحران هستیم.»
با استناد به گفته‌های رئیس مجلس شورای اسلامی، در شهر تهران روزانه متوسط ۸ هزار تن جمع آوری زباله داریم و در شب‌های عید این رقم به ۱۱ و ۱۲ هزار تُن می‌رسد. سوزاندن این زباله‌ها در شهری مثل تهران که به طور خودکار با آلودگی هوا مبارزه می‌کند، یک معضل جدی است، مسیر دفن زباله نیز به راه‌های خطرناک تری منتهی می‌شود. اطلاعان سازمان حفاظت از محیط زیست نشان می‌دهد که سالانه قریب به ۲۱ میلیون تُن پسماند عادی، ۱۵۰ هزار تُن پسماند عفونی بیمارستانی، ۳۵ میلیون تُن پسماند صنعتی، ۱۷۰ میلیون تُن پسماند کشاورزی، هشت میلیون تُن پسماند خطرناک و ویژه و ۱۵۰ میلیون تُن نخاله‌های ساختمانی تولید می‌شود. میزان پردازش زباله در کشور ۷.۴ درصد در مقایسه با متوسط جهانی که ۱۳.۵ درصد است.
بر اساس این آمار و ارقام، دفن این حجم از زباله در وضعیتی که بخشی از این زباله‌ها بیمارستانی، شیمیایی یا حتی دارای مقادیری از فلزات سمی و سرطانزا نظیر سرب و روی (Zinc) هستند، بسیار خطرناک محسوب می‌شود. پسماند‌های سرب و روی حاوی مقادیری از فلزات سمی مخصوصاً آرسنیک هستند که این فلز سمی می‌تواند به‌راحتی به خاک‌های اطراف و آب‌های زیرزمینی آزاد شده و تاثیراتی داشته باشد. پسماندها در اثر ارتباط با آب ایجاد شیرابه می‌کنند که برای محیط‌زیست، توده جانوری و انسان‌ها بسیار خطرناک است.
با توجه به مخاطرات موجود در روش‌های مختلف، به نظر می‌رسد یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش حجم زباله‌ها و کنترل اثرات مخرب آن، استفاده از روش تفکیک زباله‌ها از خانه است. روشی که گرچه شهرداری برای روج دادن آن، جایزه نیز در نظر گرفت، اما در عمل نتوانست آنطور که انتظار می‌رفت، بین خانواده‌های ایرانی جایی پیدا کند. اگرچه شهرداری‌ها و سایر ارگان‌های مرتبط در بحث انباشت و پسماند زباله، نقشی مهم در کنترل وضعیت زباله‌های کشور دارند، اما شاید یکی از حلقه‌های مفقوده این وضعیت، عدم آگاهی لازم شهروندان، نسبت به چگونگی تفکیک زباله‌ها و کاهش تولید زباله‌های پلاستیکی باشد.
