پشت پرده سفر «گروسی» به ایران؛ اختلاف‌ها با آژانس حل می‌شود؟

«رافائل گروسی» در سفر به ایران به دنبال پیشبردن توافق مارس ۲۰۲۳ است که تهران و آژانس در خصوص آن تفاسیر متفاوتی دارند. 

به گزارش تابناک، آژانس بین المللی انرژی اتمی می‌گوید که تهران در اجرای تعهدات خود در آن توافق شکست خورد و تهران را به‌عدم همکاری با آژانس بخصوص در زمینه‌عدم صدور روادید برای چندین بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متهم می‌کند. 

رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه (۲۳ آبان) به تهران سفر می‌کند. 

با پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری ایران، گروسی اعلام کرده بود که آمادگی سفر به ایران و دیدار با پزشکیان را دارد. وی در سخنرانی آغاز نشست سالانه آژانس گفت: من مشتاقانه منتظر ارتباط با رئیس‌جمهور ایران به منظور ارائه اطمینان خاطر به جامعه بین‌المللی در مورد صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران هستم. 

در خصوص سفر روز چهارشنبه خود به ایران، گروسی این سفر را پراهمیت خوانده و گفته است: «ضروری است که ما در اجرای بیانیه مشترک توافق شده با ایران در مارس ۲۰۲۳، پیشرفت اساسی داشته باشیم». 

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید کرد که دیدارهای گروسی در تهران بر مبنای گفتگوهای پیشین مدیرکل آژانس انرژی اتمی با وزیر خارجه ایران در حاشیه مجمع‌عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر صورت خواهد گرفت. 

گروسی در سفر قبلی خود در مارس ۲۰۲۳ با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه دیدار کرد که با بیانیه‌ای سه بخشی در مورد همکاری در مورد مسائل پادمانی باقی مانده موافقت کردند. 

آژانس بین المللی انرژی اتمی می‌گوید که تهران در اجرای تعهدات خود در آن توافق شکست خورد و تهران را به‌عدم همکاری با آژانس بخصوص در زمینه‌عدم صدور روادید برای چندین بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متهم می‌کند. 

در حالی آژانس سعی دارد توافق مارس ۲۰۲۳ را جزو وظایف پادمانی ایران قرار دهد و نام سند توافقی بر آن بگذارد که ایران آنرا صرفا یک تفاهم اعتمادساز می‌داند. 

محمد اسلامی در خصوص تعهدات پادمانی ایران گفته بود مبنای تعاملات ایران و آژانس NPT و پادمان است و موضوعات باقیمانده بین ما و آژانس به ۲ مکان تقلیل یافته است. 

«رحمان قهرمانپور» کارشناس مسائل هسته‌ای در این زمینه گفته بود: اختلاف بیشتر از آن که در واژه باشد، در برداشت و تفسیر از این توافق است. بنابر آن چه آقای گروسی و مقامات آژانس اعلام کرده اند، برداشت آژانس این است که ایران باید اجازه دهد که آژانس در مراکزی که سانتریفیوژها مونتاژ یا تولید می‌شوند، دوربین نصب کنند که این موضوع بر اساس توافق جامع پادمانی یا سی اس‌ای است؛ یعنی از نظر آژانس‌عدم اجرای پروتکل الحاقی در ایران مانع از نصب این دوربین‌ها نیست. 

قهرمانپور گفت: اما بر اساس تفسیری که ایران از این توافق دارد، به دلیل آنکه ایران پروتکل الحاقی را به دلیل خروج امریکا از برجام تعلیق کرده و اجرا نمی‌کند، لذا در چارچوب توافق جامع پادمانی نمی‌تواند اجازه دهد که آژانس این دوربین‌ها را نصب کند. بنابراین، تفاوت در تفسیر و برداشتی است که دو طرف از اساسنامه آژانس و توافق جامع پادمانی دارند. 

وی معتقد است: اما بر اساس تفسیری که ایران از این توافق دارد، به دلیل آنکه ایران پروتکل الحاقی را به دلیل خروج امریکا از برجام تعلیق کرده و اجرا نمی‌کند، لذا در چارچوب توافق جامع پادمانی نمی‌تواند اجازه دهد که آژانس این دوربین‌ها را نصب کند. بنابراین، تفاوت در تفسیر و برداشتی است که دو طرف از اساسنامه آژانس و توافق جامع پادمانی دارند. 

به گفته قهرمانپور در سفر پیشین به تهران، گروسی بر دو نکته تاکید داشت: اجرای توافق جامع پادمانی همانطور که ذکر شد و دیگری حل و پاسخ دادن به سوالات آژانس در مورد دو مکان ادعایی که آژانس معتقد است که در آن‌ها ذرات اورانیوم با درجه غنای بالا پیدا کرده و از ایران می‌خواهد که توضیح دهد این ذرات به چه دلیل در آن مکان‌ها پیدا شده اند. اختلاف ایران و آژانس در سایت مریوان و آباده حل شده، اما در این مورد حل نشده است. بنابراین، آقای گروسی در سفر خود به تهران بر این موضوع تاکید کرد؛ یکی، حل ابهامات آژانس در خصوص این دو مکان ادعایی و دیگری اجرای توافقی که گفته شد! 

وی معتقد است: اما، ایران پیشنهاد جدیدی را روی میز آژانس گذاشته که هنوز آژانس در این مورد نظر نداده است. آقای اسلامی اعلام کرده که ایران طرحی ارائه داده که موضوعات گذشته، فعلی و آینده هسته‌ای ایران از هم جدا می‌شوند؛ بدین معنا که اگر موضوع آن دو مکان ادعایی هم حل شدند، آن‌ها را آژانس با فعالیت‌های هسته‌ای کنونی ایران مرتبط نسازد. این مسئله از این رو حائز اهمیت است که آژانس اعلام کرده و معتقد است که میان فعالیت‌های گذشته، فعلی و آینده ایران ارتباطی وجود دارد و آژانس باید این ارتباط را متوجه شود و فهم آن مستلزم این مسئله است که ایران فراتر از توافق جامع پادمانی با آژانس همکاری نماید. 

فراموش نکنیم که توافق ایران و آژانس در ماه مارس ۲۰۲۳ در حالی شکل گرفت که پس از آن تفاهم ماه می‌۲۰۲۳ میان ایران و آمریکا بین باقری کنی و «برت مک گورک» در عمان شکل گرفت. 

«طارق رئوف» رئیس سابق بخش شفاف‌سازی آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص آخرین دو گزارش آژانس در خصوص ایران می‌گوید: اکنون موضوع گیج کننده‌ای که توسط آژانس ایجاد شده این است که ایران متعهد به اجرای کامل توافقنامه پادمان‌های NPT (INFCIRC/۲۱۴) شده است و بنابراین موظف است همه فعالیت‌های هسته‌ای و مواد هسته‌ای را تحت پادمان‌های آژانس قرار دهد از جمله هر میلی گرم اورانیوم غنی شده. 

رئیس سابق بخش امنیت سیاسی و شفاف‌سازی آژانس بین المللی انرژی اتمی: اظهارنظر آژانس در گزارش برجام (پاراگراف ۳۴) تا حدودی گیج کننده است، زیرا بیان می‌دارد که «آژانس تداوم دانش در رابطه با تولید و موجودی سانتریفیوژها و روتورها را از دست داده است.» از دست دادن تداوم دانش یک اصطلاح خاص برای اجرای پادمان‌ها است و استفاده از آن در رابطه با برجام نادرست است. 

رئوف معتقد است: در گزارش مرتبط با پادمان‌های ایران، آژانس هیچ اشاره‌ای به این موضوع ندارد که نمی‌تواند تأسیسات هسته‌ای و مواد هسته‌ای اعلام‌شده ایران را راستی‌آزمایی کند. از آنجایی که ایران به طور کامل برجام را در پاسخ به خروج آمریکا اجرا نمی‌کند، اما همچنان به ارائه گزارش‌ها و دسترسی به تاسیسات و مواد هسته‌ای اعلام شده خود ادامه می‌دهد. 

وی گفت: با این حال، ایران دسترسی به تأسیسات ساخت و مونتاژ سانتریفیوژها را که طبق توافقنامه پادمان INFCIRC/۲۱۴ به عنوان تأسیسات «هسته‌ای» طبقه‌بندی نشده‌اند، لغو کرده است. 

رئیس سابق بخش امنیت سیاسی و شفاف‌سازی آژانس بین المللی انرژی اتمی افزود: اظهارنظر آژانس در گزارش برجام (پاراگراف ۳۴) تا حدودی گیج کننده است، زیرا بیان می‌دارد که «آژانس تداوم دانش در رابطه با تولید و موجودی سانتریفیوژها و روتورها را از دست داده است.» از دست دادن تداوم دانش یک اصطلاح خاص برای اجرای پادمان‌ها است و استفاده از آن در رابطه با برجام نادرست است. آژانس در عوض می‌تواند بگوید «آژانس دیگر اطلاعات دقیق و به روزی در مورد تولید و موجودی… ندارد.» 

وی تأکید کرد: بنابراین، آژانس باید سردرگمی‌ها را برطرف کند و بر این اساس موارد پادمانی را در گزارش پادمانی گزارش کند، و برجام در گزارش برجام؛ و تعهدات برجام را که فراتر از دستور INFCIRC/۲۱۴ است متمایز کند. 

«رئوف» با صحه گذاشتن بر رویکرد سیاسی آژانس در خصوص برنامه هسته‌ای ایران می‌گوید: وضعیت این است که سردرگمی در آژانس، شورای حکام، رسانه‌ها و مفسران حاکم است. با این حال، ملاحظات سیاسی شرایط را پیچیده می‌کند و مانع از منطقی شدن این دو گزارش می‌شود. 

حال سفر گروسی به ایران در حالی صورت می‌گیرد که بر پیشبرد توافق مارس ۲۰۲۳ تأکید می‌شود؛ توافق که ایران و آژانس دو تفسیر متفاوت در خصوص آن دارند و باید دید دیدگاه دو طرف چگونه به یک تفسیر نزدیک می‌شود.