مهدی عنابستانی؛ خدمات اجتماعی (Community service) در دهه ۱۹۹۰ در نظام مجازات فنلاند معرفی شد و زمانی حکم میشود که احکام حبس غیرشرطی تا هشت ماه اعمال میشد. برای اطمینان از اینکه خدمات اجتماعی واقعاً به جای احکام حبس غیرشرطی استفاده میشود، یک روش دو مرحلهای اتخاذ شد. اول، دادگاه باید تصمیم مجازات خود را مطابق با اصول و معیارهای عادی مجازات اتخاذ کند، بدون اینکه حتی احتمال خدمات اجتماعی را در نظر بگیرد. اگر نتیجه حبس غیرشرطی باشد، دادگاه باید هم نوع حکم و هم مدت حبس را در تصمیم خود اعلام کند. پس از آن، دادگاه ممکن است حبس را تحت شرایط خاصی که در قانون دقیقتر تعریف شده است، به خدمات اجتماعی تبدیل کند.
قانون مجازات فنلاند چهار شرط اصلی برای اعمال خدمات اجتماعی تعیین میکند: ۱- طول مدت حکم (length of the sentence):خدمات اجتماعی فقط میتواند اعمال شود اگر حبس بدون قید و شرط حداکثر هشت ماه باشد. ۲- رضایت مجرم (Offender's consent): مجرم باید رضایت خود را برای انجام خدمات اجتماعی بدهد.۳- قابلیت انجام خدمات (Ability to perform Community services): باید فرض شود که مجرم قادر به انجام خدمات اجتماعی است. اداره اجرای احکام کیفری، قبل از صدور حکم، گزارشی را در مورد صلاحیت مجرم تهیه میکند. ۴- سابقه کیفری (previous convictions): محکومیتهای قبلی ممکن است امکان خدمات اجتماعی را منتفی کند و دادگاه (court) اختیار دارد تصمیم بگیرد که آیا سابقه کیفری (criminal history) متهم برای خدمات اجتماعی بیش از حد است یا خیر.
مقدار خدمات اجتماعی بین ۲۰ تا ۲۰۰ ساعت متغیر است. در تبدیل حبس به خدمات اجتماعی، یک روز حبس معادل یک ساعت خدمات اجتماعی است. بنابراین، دو ماه حبس باید به حدود ۶۰ ساعت خدمات اجتماعی تبدیل شود. در صورت نقض شرایط حکم خدمات اجتماعی، دادگاه معمولاً حکم جدید حبس غیرشرطی را اعمال میکند.
قصد قانون فنلاند این بود که خدمات اجتماعی فقط در مواردی استفاده شود که مجرم حکم غیرشرطی حبس دریافت میکرد، نه اینکه دامنه را گسترش دهد تا شامل مجرمانی شود که در غیر این صورت این سطح از حکم را دریافت نمیکردند. این هدف محقق شد. در چند سال اول پس از تصویب قانونی مجازات جدید، سالانه حدود ۳۵۰۰ حکم خدمات اجتماعی اعمال شد که تقریباً ۳۵ درصد از احکام حبس تا هشت ماه را جایگزین کرد. این امر مربوط به کاهش حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ زندانی (۱۰-۱۵ درصد جمعیت زندان) در جمعیت روزانه زندان است. در اوج خود، تعداد چنین احکام خدمات اجتماعی اعمال شده به سالانه ۴۰۰۰ رسید. در همان زمان، تعداد احکام حبس از حدود ۱۰۰۰۰ به سالانه ۶۰۰۰ کاهش یافت.
در آخرین بازدید و گزارش کمیته عدالت پارلمان بریتانیا از وضعیت حبس و کیفرهای جایگزین حبس در کشور فنلاند چنین بیان شده است که در فنلاند حدود ۲۸۰۰ زندانی وجود دارد که بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر از آنها بازداشت موقت هستند و ۱۷% از زندانیان در فنلاند اتباع خارجی هستند. تقریباً ۵۰% از مجرمان در فنلاند به مجازاتهای جایگزین حبس محکوم میشوند و این کشور دومین نرخ پایین حبس و آزادی مشروط را در اروپا دارد.
بر اساس این گزارش گزینههای اصلی مجازات در فنلاند عبارتند از:
• جریمه نقدی (جریمه روزانه): ۵۹ درصد از مجازاتهای قضایی + جریمههای تعقیب کیفری/پلیس
• حکم مشروط: همراه با جریمه نقدی/نظارت/خدمات اجتماعی، ۶۵ درصد از مجازاتهای حبس به صورت مشروط اعمال میشود.
• خدمات اجتماعی (۲۰ تا ۲۴۰ ساعت، جایگزین حبس کمتر از ۸ ماه): فرآیند دو مرحلهای: فقط برای جایگزین حبس
• نظارت الکترونیکی (جایگزین حبس کمتر از ۶ ماه): ورود اولیه و نوعی آزادی زودهنگام (خروج)
• حبس بدون قید و شرط: حداقل ۱۴ روز - حداکثر ۱۲ سال - حبس ابد، میانگین طول مدت در سال ۲۰۲۱: فنلاند - ۱۱ سال.
• بازداشت پیشگیرانه: مورد استفاده نیست؛ در عوض نظارت اجتماعی پس از حبس برای مجرمان خشن پرخطر تمدید میشود.
ونیز کمیته متوجه شد که سیستم عدالت کیفری نوجوانان بر حمایت از کودک و رفاه اجتماعی متمرکز است و حکم حبس بسیار به ندرت برای مجرمان نوجوان استفاده میشود (در حال حاضر فقط ۵ کودک و نوجوان در بازداشتگاه نوجوانان هستند) و جریمهها و احکام تعلیقی در خصوص نوجوانان بیشتر استفاده میشوند.