تجارت جهانی راه تنفسی برای اقتصاد ایران

بررسی آمار‌های تورم سالانه کالا‌های وارداتی و صادراتی در ۱۲ سال گذشته نشان می‌دهد تحریم‌های آمریکا اثرگذاری زیادی بر سودآوری تجارت برای ایران داشته است.

به گزارش اکوایران، تجارت جهانی یکی از مهمترین مجاری تنفسی هر اقتصاد است. اقتصادی که به این مجرای تنفسی متصل نباشد یا رشد نمی‌کند یا به رشد مطلوب با تمامی ظرفیت‌ها نخواهد رسید؛ لذا برای استفاده از تمامی ظرفیت‌های خالی در اقتصاد و توسعه تکنولوژیک نیاز به ارتباط با جهان وجود دارد.

در تجارت جهانی کالا‌های تولید شده در یک کشور زمانیکه به بازار بین‌المللی عرضه می‌شود با توجه به تقاضایی که برای آن وجود دارد به قیمت مشخصی بفروش خواهد رسید. این قیمت نشانگر هزینه تولید، هزینه حمل و نقل و لجستیک بوده و کیفیت محصول و توان رقابت آن را در بازار‌های بین‌المللی نمایندگی می‌کند.

در نتیجه برای اینکه بفهمیم در تجارت جهانی توان رقابت و سودآوری داریم یا خیر؛ باید به تورم دلاری کالا‌های صادراتی و وارداتی رجوع کنیم. تورم دلاری سالانه کالا‌های صادراتی نشان می‌دهد قیمت دلاری کالا‌های صادراتی در هر سال چه میزان افزایش یافته است. در کنار این تورم باید تورم سالانه کالا‌های وارداتی را نیز بررسی کرد که نشان می‌دهد کالا‌های وارداتی به داخل که در دیگر کشور‌ها تولید شده، چه میزان افزایش قیمت دلاری داشته است.

با مقایسه این دو تورم می‌توان فهمید در تجارت انجام شده در طول یک سال کیفیت، توان رقابت و سودآوری حاصل از تجارت تولیدات داخل نسبت به تولیدات خارجی به چه شکل بوده است. برای مثال زمانیکه تورم سالانه کالا‌های وارداتی از صادراتی بیشتر باشد به این معنا است که کالا‌هایی که به کشور وارد می‌شود بیشتر از کالا‌هایی که از کشور خارج شده گران شده است. به عبارتی در این تجارت کشور ضرر دیده است و کالا‌های صادراتی نتوانسته از نظر کیفیت و قیمت با کالا‌های خارجی رقابت کند.

اما زمانیکه این برعکس این اتفاق رخ دهد یعنی نرخ تورم سالانه کالا‌های صادراتی بیشتر از کالا‌های وارداتی شود، در این صورت کالا‌های تولید داخل و صادر شده به بازار‌های بین‌المللی نه تنها توان رقابت با کالا‌های خارجی و وارداتی را داشته بلکه به دلیل کیفیت خوب، افزایش قیمت بیشتری را نیز تجربه کرده است. به همین جهت سودآوری در این تجارت برای کشور رخ داده است.

به همین جهت نگاهی انداختیم به روند تورم سالانه کالا‌های وارداتی و صادراتی کشور از سال ۹۱ تا ۱۴۰۲ و تجارت خارجی کشور را در این بازه زمانی مورد بررسی قرار دادیم.

قاب اول؛ شروع تحریم‌های نفتی و بانکی

سال ۹۱ مصادف با شروع تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران است. در این سال توان فروش نفت و ارتباطات بانکی از کشور گرفته شده و شوک شدیدی به صنعت و تولید داخل وارد شده است. بعلاوه در این سال به دلیل نااطمینانی‌هایی که در تجارت با ایران شکل گرفته هزینه کالا‌های تولید داخل در بازار‌های جهانی بیشتر شده و ریسک تجارت با جهان افزایش پیدا کرده است.

در نتیجه در این سال و دو سال پس از آن تورم کالا‌های وارداتی نسبت به کالا‌های صادراتی اختلاف زیادی داشته و بیشتر بوده است. به طوریکه در سال ۹۳ بیشترین میزان اختلاف بین تورم سالانه کالا‌های وارداتی و صادراتی ایجاد شده و نامناسب‌ترین وضعیت تجاری ایران را در ۱۲ سال اخیر شکل داده است.

قاب دوم؛ برجام، فرصتی راهبردی در تجارت خارجی

در سال ۹۴ گفتگو‌های مشترک میان ایران، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا شکل گرفته که به توافقی تحت عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک» یا همان «برجام» منتهی شد. عمر این توافق تا سال ۹۷ بود و در این مدت شاخص‌های تجارت کشور بهبود چشمگیری داشت. به طوریکه در این مدت تورم سالانه کالا‌های وارداتی و صادراتی به یکدیگر همگرا شد و حتی در سال ۹۷ تورم کالا‌های صادراتی کشور برای اولین در ۱۲ سال اخیر به سطحی بالاتر از تورم سالانه کالا‌های وارداتی رسید.

آمار‌ها نشان می‌دهد در این مدت تجارت خارجی کشور بهبود پیدا کرده و توان رقابت کالا‌ها داخلی نسبت به کالا‌های بین‌المللی افزایش یافته است.

همچنین این آمار‌های نشان می‌دهد کمترین میزان تورم سالانه کالا‌های وارداتی و صادراتی در سال ۹۵ رخ داده است. در این سال تورم دلاری این کالا‌ها به منفی ۵ درصد رسیده که نشان می‌دهد برای اولین بار در این مدت قیمت کالا‌های وارداتی و صادراتی کشور کاهش یافته است.

قاب سوم؛ تجارت پسا ترامپ

همانطور که عنوان شد عمر برجام تا سال ۹۷ بود و با روی کار آمدن دونالد ترامپ، رئیس جمهور جمهوری‌خواه آمریکا، ایالات متحده از این توافق به صورت یکطرفه خارج شد و پس از آن تحریم‌های بیشتری علیه ایران به تصویب رسید.

در تمامی سال‌های پس از ۹۷ (به جز ۱۴۰۰) تورم دلاری سالانه کالا‌های وارداتی و صادراتی دچار واگرایی شد و در تمامی این سال‌ها افزایش قیمت کالا‌های وارداتی به مراتب بیشتر از کالا‌های صادراتی بود.

تا اینکه در سال ۱۴۰۲، برای اولین بار در ۱۲ سال گذشته تورم کالا‌های صادراتی منفی شده و تورم کالا‌های وارداتی مثبت باقیماند. به بیان دیگر در سال ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ قیمت کالا‌های صادراتی کشور به بازار‌ها جهانی ۰.۴ درصد کاهش پیدا کرد در حالیکه این قیمت‌ها برای کالا‌های وارداتی رو به بالا بوده و با ۶.۴ درصد رشد همراه بوده است؛ لذا در سال ۱۴۰۲ برای اولین بار در ۱۲ سال گذشته قیمت کالا‌های تولید داخل کاهش و قیمت کالا‌های وارداتی تولید کشور‌های دیگر افزایش یافت.

در نتیجه این سه قاب تجارتی می‌توان گفت در زمان‌هایی که تحریم وجود نداشته و ارتباط بین‌المللی ایران با دنیا برقرار بوده است؛ شرایط تجارت برای کشور سودآور و در زمان‌هایی که این ارتباط به هر دلیلی محدود شده و راه تنفس اقتصاد بسته شده، تجارت برای کشور زیان‌بار بوده است.