آیا می‌توانیم یاد بگیریم رویا‌هایمان را کنترل کنیم؟

فرارو- هر شب بحثی را انتخاب کنید. فیلمنامه را با قوانین نمایش پردازی بنویسید. شخصیت‌های کم و بیش محکم بسازید. به دلخواه وارد طرح شده و از آن خارج شوید. تمام این موارد در حالی که خواب می‌بینید رخ می‌دهند؛ گویی که بیدار هستید. اتوپیای کنترل رویایمان هرگز تا این اندازه نزدیک نبوده است. در یوتیوب آموزش‌های زیادی وجود دارند که به بینندگان این اطمینان را می‌دهند که می‌توانند در چهار مرحله آسان رویاپردازی آگاهانه را بیاموزند.

به گزارش فرارو به نقل از ال پائیس، "مونتسه فرناندز" روانشناس اشاره می‌کند که دست کم شش ماه آموزش برای دستیابی به درجه خاصی از هوشیاری در رویا‌ها لازم است. اولین اشاره‌ها به رویا‌های شفاف* در رساله‌های ارسطو یافت می‌شود. امروزه می‌دانیم که تقریبا همه ما به هر نحوی در مقطعی چنین خوابی را دیده‌ایم.

یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه‌های مانهایم و هایدلبرگ در آلمان در سال ۲۰۱۷ میلادی تخمین زدند که ۵۱ درصد از جمعیت تجربه بسیار واضحی از رویا داشته اند و ۲۰ درصد از از آنان هر ماه یکبار رویا دیده اند. در آن بررسی اشاره شده بود که کودکان از سن سه یا چهار سالگی رویا‌های شفاف بسیاری را تجربه می‌کنند و این میزان در نوجوانی کاهش می‌یابد و از سن ۲۵ سالگی به این سو تقریبا ناپدید می‌شود.

با این وجود، چگونه و چه زمانی رویا‌های شفاف می‌بینیم؟ مقاله‌ای منتشر شده در نشریه "اخبار پزشکی روز" شواهدی را در این باره ارائه کرده است. یکی از افرادی که تجربه دیدن رویای شفاف را داشته اشاره کرده که این اپیزود اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که او از خواب بیدار می‌شود و یا سعی می‌کند پس از یک بیداری کوتاه دوباره بخوابد. او می‌گوید به قدری آموزش دیده که می‌تواند رویا‌های خود را انتخاب کند البته مادامی که در حالت برزخی بین خواب و بیداری قرار دارد.

افرادی دیگری گزارش دادند که وقتی متوجه شدند خواب می‌بینند بلافاصله از خواب بیدار شدند در حالی که دیگران گفتند که وقتی متوجه می‌شوند خواب می‌بینند زمانی برای دستکاری روایت رویا‌های خود و تغییر طرح‌ها و شخصیت‌ها و بهتر کردن پایان‌بندی دارند. مانند بسیاری از رویا‌ها، تجربیات شفاف در طول خواب رخ می‌دهد زمانی که حرکت سریع چشم اتفاق می‌افتد.

تعیین این که آیا این افراد در هنگام تجربه این سطوح از شفافیت کاملا خواب بودند یا خیر یکی از بحث برانگیزترین نکات تحقیقات صورت گرفته در این باره بوده اند. پروفسور "استفن لابرگ" روانشناس دانشگاه استنفورد در دهه ۱۹۷۰ میلادی در این باره شک و تردید داشت، اما سال‌ها بعد، او چندین رویاپرداز شفاف را پیدا کرد که مایل بودند در آزمایشگاه اش با استفاده از حسگر‌های متصل به بدن شان بخوابند. این آزمایش که نتایج آن در سال ۲۰۱۸ میلادی در نشریه Nature Communications چاپ شده بود نشان داد که افراد تحت آزمایش می‌توانستند با انجام حرکات چشم بدون بیدار شدن از دستورات ساده پیروی کنند. بدن در رختخواب هنوز در خواب بود، اما در قلمروی رویا‌ها چیز‌هایی در حال رخ دادن بود: چشم‌ها به سرعت حرکت می‌کردند تا دستورات دانشمندان را اجرا کنند.

در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۱ توسط "کارن کونکولی" محقق دانشگاه نورث وسترن صورت گرفت رویاپردازان شفاف توانستند یک مسئله ساده ریاضی را در حالی که خوابیده بودند حل کنند.

تحقیقات در سال ۲۰۲۳ وارد مرحله تازه‌ای شد: آیا می‌توانیم یاد بگیریم رویا‌های شفاف داشته باشیم؟ آیا می‌توانیم خودمان را آموزش دهیم که تعداد رویا‌های شفاف را افزایش دهیم؟ آیا ما می‌توانیم نقشه را کنترل کنیم؟

"مونتسه فرناندز" مدیر مرکز روانشناسی آوِن در بارسلونا می‌گوید: "در طول تجربه یک رویای شفاف گسست ایجاد می‌شود. از یک سو ذهن در حال تجربه کردن است و از سوی دیگر بدن می‌داند که در رختخواب در موقعیتی امن قرار دارد. آگاهی از این جدایی وجود دارد و شما به اصطلاح فیلم خود را کارگردانی می‌کنید. فرض کنید در این تکنیک دو سطح وجود دارد اولی هوشیار بودن در هنگام خواب و دومی توانایی هدایت محتوای رویا به سمت اهداف؛ برای مثال، درمان فوبیا یا رفع انسداد یک ترس".

بزرگترین مطالعه در مورد این موضوع مطالعه بین‌المللی القای رویای شفاف است که به برخی از این سوالات با یک بله کم و بیش قاطع پاسخ می‌دهد.

"دنهلم آسپی" محققی در دانشگاه آدلاید در استرالیا  پنج تکنیک القای خواب شفاف را مورد آزمایش قرار داد. نکته جالب آنجا بود که موثرترین آن تکنیک‌ها همگی مستلزم بیدار کردن فرد خواب در ساعت پنجم خواب و سپس تلاش برای وادار کردن او به خواب مجدد بودند.

شیفتگی ما نسبت به رویا‌های شفاف صرفا کنجکاوی فکری نیستند. محققان کاربرد‌های عملی برای آن پیدا کرده اند؛ مانند مواردی که در مطالعه منتشر شده در مجله علوم ورزشی در سال ۲۰۱۶ میلادی نشان داده و در آن افراد حاضر در آزمایش را وادار به پرتاب دارت در طول یک رویای شفاف کرد. بر اساس گزارش‌ها داوطلبان هنگام تمرین در بیداری عملکرد خود را بهبود بخشیدند. در تحقیقات دیگری نشان داده شد که درمان در طول یک دوره رویای شفاف در تسکین کابوس‌های مداوم موثر است کابوس‌هایی که دست کم یک بار در هفته تکرار می‌شوند اختلالی که ۶ درصد از بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

لابرگ متقاعد شده که آگاهی‌مان از این که در حال رویا دیدن هستیم مهارتی است که می‌تواند و باید بر روی آن کار کرد. او برای کنترل رویا‌ها سه تکنیک را پیشنهاد می‌کند.

در تکنیک اول یک دفترچه رویایی داشته باشید که در آن پس از بیدار شدن همه آن چیز‌هایی که در خواب دیده اید را با جزئیات شرح دهید. لابرگ می‌گوید:" حتی اگر فکر می‌کنید هرگز رویا پردازی نمی‌کنید. به خودتان زمان بدهید. شما یک رویاپرداز هستید".

نظریه او این است که به خاطر سپردن رویا‌ها مهارتی است که با تمرین روزانه بهبود می‌یابد. تکنیک دوم توجه و آگاهی از موضوعات و افرادی است که در رویا‌های مان ظاهر می‌شوند به ویژه آنانی که به استدلال منطقی پاسخ نمی‌دهند. برای مثال، آن پسری که در مقطعی که شما در کلاس سوم تحصیل می‌کردید حضور داشت و از آن زمان به این سو دیگر او را ندیده اید. لابرگ می‌گوید این موارد نشانه‌های مفیدی از این که خواب می‌بینید هستند، زیرا در هنگام بیداری عناصری از زندگی شما نیستند.

لابرگ در نهایت توصیه می‌می کند که هدف و قصدی برای خود تعیین کنید برای مثال به خود بگویید امشب زمانی که آن دانش اموز کلاس سوم حاضر شد می‌دانم که در حال خواب دیدن هستم.

دنهولم آسپی در مطالعه کلان خود اشاره کرد که توانایی وارد شدن به رویای شفاف به عوامل مختلفی بستگی دارد مانند زمانی که برای خواب می‌گذرانیم، انرژی‌ای که صرف به خاطر سپردن آن چه در خواب می‌بینیم می‌کنیم (این کار با تمرین بهبود می‌یابد) و در نهایت رژیم غذایی‌مان (در برخی از مطالعات مواد غذایی غنی از کولین مانند تخم مرغ، ماهی قزل آلا، ماهی کاد و یا کلم بروکسل فراوانی این نوع رویا‌ها را افزایش دادند).

در آزمایش‌های او افرادی که رویا‌های شفاف مکرر دارند نیز کسانی هستند که می‌توانند به بهترین شکل خواب‌های خود را به خاطر بسپارند. به نظر می‌رسد مدیتیشن و ذهن آگاهی رویای شفاف را تقویت می‌کند. ایده این است که هر چه در طول روز حواس مان بیش‌تر جمع باشد احتمال بیشتری وجود دارد که تشخیص دهیم هنگام خواب در حال خواب دیدن هستیم. مونتسه فرناندز هنوز هیچ بیماری را از طریق یک رویای شفاف درمان نکرده است. با این وجود، او بیماران را مجبور می‌سازد رویا‌های خود را بنویسند. او می‌گوید: "این ابزار قدرتمندی برای تشخیص الگو‌ها است. هر تمرینی که به شما امکان می‌دهد بیش‌ترین حضور را داشته باشید تمرین خوبی برای رویاپردازی آگاهانه است."

این روانشناس افراد را تشویق می‌کند که به مدت ۱۵ دقیقه هوشیار باشند و به عبارتی اشاره می‌کند که این تکنیک در بین رویاپردازان کهنه کار مورد استفاده قرار می‌گیرد: برای شفاف بودن در شب باید در طول روز شفاف باشید.

اگر در نظر بگیریم که یک سوم عمر خود را در خواب می‌گذرانیم و هر شب به مدت دو ساعت خواب می‌بینیم به نظر می‌رسد بد نیست تلاش کنیم تا بفهمیم در تمام این مدت چه اتفاقی برای مان رخ می‌دهد.

رویای شفاف: رویای شفاف (lucid dream) به رؤیایی گفته می‌شود که در آن رؤیابین از این واقعیت که در حال رؤیا دیدن است آگاهی دارد. در رؤیای شفاف، رؤیابین همچنان توانایی کنترل محیط فیزیکی را ندارد ولی به صورت آگاهانه روی رؤیای خود کنترل داشته و حتی می‌تواند صحنه رؤیا را به میل خود تغییر دهد.