تلگراف‌خانه انگلیسی‌ها در بوشهر

تلگراف‌خانه بوشهر در ابتدا در محله جبری بود و بعد از آن به عمارت هفت بنگله در محله بهمنی انتقال داده شده است. این عمارت محل اسکان انگلیسی‌ها نیز بوده است. خط انتقال کابل دریایی ازعمارت هفت بنگله تا کراچی هند امتداد داشته است. آخرین تلگراف‌خانه و پست در آن زمان در محله کوتی نزدیک کنسولگری انگلیس در پشت مدرسه شاهدخت قرار داشته که درحال حاضر تخریب شده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، در زمان ناصرالدین‌شاه امتیاز تلگراف‌خانه‌های بوشهر به‌دست انگلیسی‌ها بوده که توسط روسای انگلیسی و کارمندان ایرانی اداره می‌شده است. طبق شواهد تاریخی دولت بریتانیا برای خبررسانی و گردش اطلاعات و اخبار در امپراتوری خود با حساسیت و دقت بسیار بالا از خطوط انتقال تلگراف خود در کشور‌های مختلف حفاظت می‌کرده است و با تمام دولت‌های مسیر خط تلگراف از لندن به هندوستان قرارداد‌های مشترک حفاظتی داشته است.

در جریان مبارزات تنگستانی‌ها در استان بوشهر در زمان رئیسعلی دلواری و زائرخضرخان اهرمی تنها نقطه‌ای که این خط تلگراف مورد تعرض قرارگرفت، در منطقه تنگستان بود که دولت انگلستان بار‌ها مجبور شد، دست به تعمیر و گماشتن نیرو‌های حفاظتی در منطقه تنگستان بزند که هزینه بسیار زیاد سیاسی و اقتصادی برای دولت بریتانیا داشت.

جهت ایجاد تلگراف‌خانه انگلستان که از لندن تا هندوستان امتداد داشت، به ناچار از کشور‌های مختلفی ازجمله ایران چه به‌صورت تیر‌های زمینی یا کابل‌های دریایی می‌گذشت، در استان بوشهر نیز خطی وجود داشت که از استان فارس (شیراز) به بندر بوشهر انتقال داده می‌شد. در جریان مقاومت جنوب در اواخر دوره قاجاریه مبارزان تنگستانی برای مقابله با استعمار انگلیس و زمین‌گیر کردن نیرو‌های انگلیسی تیر‌های خط تلگراف را که از منطقه تنگستان می‌گذشت، بریده و این تیر‌ها را به منطقه خودشان انتقال می‌دادند.

شاهد این گزارش‌های تاریخی به‌دست آمدن یکی از تیر‌های خط تلگراف انگلیس در جریان کف سازی و محوطه‌سازی قلعه تاریخی زائرخضرخان اهرمی است که روی این تیر عبارت «شرکت برادران زیمنس» (Co Brothers Siemens) حک شده است. این شرکت تامین‌کننده و سازنده خط تلگراف دولت انگلستان از لندن به کشور هندوستان بوده است.

ساختار تشکیلاتی تلگراف‌خانه بوشهر، بخش‌های گوناگونی داشت. شاید تقسیم‌بندی ساختار تلگراف‌خانه بوشهر، تاحدودی تابع تقسیم سیاسی و اداری آن منطقه بوده باشد. برهمین اساس، برخی نواحی جغرافیایی به‌عنوان تلگراف‌خانه ایرانی، تحت نظارت و در اختیار تلگراف‌خانه ایالت فارس قرار داشت. در پیوند با این موضوع، تلگراف‌خانه بوشهر نیز در دو قسمت مجزا به فعالیت خود ادامه می‌داد. به نوشته لورمیر، در کتاب سواحل خلیج‌فارس، در بوشهر و مناطق پیرامون آن به‌طور معمول، دو خط تلگراف وجود داشت: خط تلگراف هند و اروپا که آن را سیم انگلیسی می‌خواندند. تلگراف دولت ایران که آن را سیم ایرانی نام‌گذاری کرده بودند.

این تقسیم‌بندی کلی، از نظر اداری از تداخل در کار‌های هر دو بخش جلوگیری می‌کرد و به احتمال بسیار، نظارت بر تلگراف‌خانه ایرانی به راحتی صورت می‌گرفت. هرچند که در بهره‌گیری از تاسیسات تلگراف، اولویت با اتباع و ماموران انگلیسی بود؛ اما این اختراعات و سامانه‌های جدید، مانند هر پدیده نوظهور دیگر، آثار گوناگونی در محیط پیرامون خود ازجمله بندر بوشهر نهاد که این آثار شامل توسعه سامانه ارتباطی در بوشهر، تاسیسات سیاسی و اداری، خدمات بهداشتی، فعالیت‌های اقتصادی، شبکه حمل‌ونقل، فعالیت‌های نظامی، فعالیت‌های گمرکی، بانکی و پستی، فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی و تلگراف‌خانه بوشهر است.

از تحقیقی به قلم حسن اکبری، دکترای باستان‌شناسی