تنفس هوای آلوده در فصول سرد سال باعث مرگ تدریجی سالانه بیش از ۲۰هزار نفر از ساکنان ۲۷ استان کشور می‌شود. براساس اعلام سازمان هواشناسی کشور تا روز چهارشنبه ۱۴ دی ماه وضعیت آلودگی هوا در تهران و باقی کلانشهر‌های صنعتی ادامه داشت.
به گزارش شهروندآنلاین، چهارشنبه شب بود که سامانه‌های بارشی شمال و جنوب به داد تهران و دیگر شهر‌های صنعتی و آلوده کشور رسید تا برای کوتاه‌مدت هم که شده اهالی این شهر‌ها هوای بهتری نفس بکشند. «شرایط پایداری جو گاهی طولانی می‌شود؛ شبیه به شرایطی که هفته گذشته بر تهران و اراک و دیگر شهر‌های صنعتی کشور حاکم بود.»
صادق ضیاییان، کارشناس و محقق هواشناسی، می‌گوید: «در سال‌های گذشته شرایط بحرانی و وخیم آلاینده‌ای معمولا دو تا سه روز ادامه داشت و با ورود سامانه باد و بارشی از بین می‌رفت. البته این چرخه در پاییز و زمستان مرتب تکرار می‌شود. اما از لحاظ پایداری جو که تهران هفته گذشته آن را تجربه کرد و تقریبا یک هفته هوا بسیار آلوده بود، این قضیه هم پیش از این سابقه داشته که یک هفته غبار آلاینده در سرما پایدار باشد.»
ضیاییان با اشاره به اینکه تعداد و میزان منابع آلاینده داخل شهر افزایش پیدا کرده است، ادامه می‌دهد: «این امر باعث می‌شود در مدت زمان کوتاهی این آلودگی برگردد و سال به سال بر تعداد روز‌های آلوده کلانشهر‌های کشور ما افزوده شود. شاید ۱۰ سال پیش در شرایط یکسان پایدار جوی، وقتی باد و باران می‌آمد و هوا کمی تمیز می‌شد، برای تجمع دوباره ابر آلاینده‌ها یکی دو روز طول می‌کشید تا شاخص آلاینده‌ها بالا برود، ولی الان در عرض چند ساعت دوباره هوای شهر‌ها خاکستری می‌شود.»
این کارشناس هواشناسی درباره تجربه دیگر کشورها برای مهار آلاینده‌ها در فصول سرد سال می‌گوید: «راهکار‌های متنوعی وجود دارد که کشور‌های مختلف انجام می‌دهند. مهم‌ترینش ارتقای کیفیت سوخت خودروهاست.
به علاوه آنچه می‌توان در اغلب کشورها دید تغییر مصرف سوخت به سمت استفاده از وسایل نقلیه برقی است؛ در کشوری مثل چین و کشور‌های اروپایی دستکم موتورسیکلت‌ها برقی شده است؛ شاید کمتر کلانشهری را پیدا کنیم که سوخت همه وسایل نقلیه بنزین باشد. یکی از مهم‌ترین عوامل آلوده‌شدن هوا همین سوخت هزاران اتومبیل و موتورسیکلت است. به علاوه ما از انرژی زیادی در منازل و دیگر اماکن سرپوشیده استفاده می‌کنیم.
گرمایش منازل گاز است و همین گاز هم آلاینده‌هایی هرچند اندک تولید می‌کند. بعد از آن هم کارخانه‌های واقع در کلانشهر‌ها و مازوت‌سوزی از مهم‌ترین عوامل آلوده‌کننده هواست که کشور‌های دیگر مثلا برای کیفیت سوخت آن‌ها فکری کرده‌اند و همینطور در انتقال کارخانجات به خارج از شهر‌های پرجمعیت.
ضیاییان به وضعیت حال حاضر سامانه‌های جوی حاکم بر کشور اشاره می‌کند: «هم‌اکنون گذر موجی را داریم که در جنوب‌غرب بارش‌های گسترده‌ای را شروع کرده و تا روز جمعه ادامه داشته است. اما برای کلانشهر‌ها به‌ویژه تهران همانطور که انتظار داشتیم چهارشنبه‌شب با ورود باد و باران پایداری آلاینده‌ها کمتر شد، به‌طوری که در سطح‌های مختلف میزان آلاینده‌ها عمدتا بالای ۱۶۰ بود، این وضعیت پنجشنبه و جمعه بهتر شد و تا شنبه هم ادامه دارد.
به‌طور کلی هفته بهتری برای تهران از نظر آب‌وهوایی خواهد بود، ولی این آلاینده‌ها و غبار خاکستری در زمستان میهمان همیشگی کلانشهر‌ها خواهد بود، به محض اینکه شرایط دوباره پایدار شود، تنها چند ساعت بعد آلاینده‌ها دوباره برمی‌گردد.»
پروفسور حسین اردکانی از بنیانگذاران علم هواشناسی در ایران است. او درباره وضعیت جوی روز‌های گذشته و این روز‌های تهران می‌گوید: «امسال وضع خاصی در ایران و خاورمیانه داشتیم که از نظر علمی به مدار جوی غالب بر اروپا برمی‌گردد. وضعیت جوی اروپا غیرمعمولی است، به‌طوری که نمی‌تواند هوای سردی را روی مدیترانه بیاورد و بارش‌های خوبی در منطقه ما به‌وجود آورد. این شرایط کلی منطقه است که باعث کم‌بودن بارش‌ها در ماه‌های زمستان می‌شود.»
اردکانی توضیح می‌دهد: «از سوی دیگر در روز‌های فعلی از روی دریای احمر، سیستم‌های جوی، نواحی غربی و جنوبی را با بارش همراه کرده است؛ تهران هم از پنجشنبه و جمعه بارندگی موقتی به‌خود دیده و همین سیستم جوی کمی آلودگی هوای تهران را برطرف می‌کند؛ با این حال این سیستم سریع رد می‌شود و نباید به آن دل خوش کرد.»
به گفته این پیشکسوت علم هواشناسی، سیستم دیگری از شمال آفریقا در طول هفته پیش‌رو به ایران و مناطق اطراف می‌رسد که منطقه ما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به علاوه یک سیستم شمالی هم از دریاچه آرال به ایران وارد می‌شود که هوای سرد را وارد کشور و البرز را برفی می‌کند، به‌طوری که این هفته در شمال ایران بارندگی شدید خواهیم داشت.»
اردکانی با تاکید بر اینکه همه این تغییرات جوی بسیار زودگذر است، ادامه می‌دهد: «این سیستم هم باز رد می‌شود، پایداری آنچنانی ندارد و نمی‌توان در موضوع رفع آلاینده‌ها در بلندمدت حسابی روی آن باز کرد.»
این محقق و استاد دانشگاه در حوزه هواشناسی می‌افزاید: «سیستم‌های جوی که از منطقه ایران رد می‌شود، نمی‌تواند تاثیر چندانی بر آلاینده‌های شهر‌های صنعتی داشته باشد. آلودگی هوا در شهر‌های صنعتی تهران، اراک و دیگر شهر‌های دارای آلاینده‌های صنعتی و خودرویی وارونگی بسیار شدیدی ایجاد می‌کند. متاسفانه در تهران از نظر جغرافیایی این شرایط خاص را داریم، نه‌تن‌ها در تهران بلکه در دیگر شهر‌های صنعتی مثل اراک، اهواز و قزوین هم این شرایط حکمفرماست.»
وجود آلاینده‌های هوا مختص کلانشهر‌های ما نیست و در کشور‌های مختلف نیز این پدیده وجود دارد، به‌طوری که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده ۸۷درصد از مردم دنیا در مناطقی زندگی می‌کنند که ذرات معلق بالاتر از حد استاندارد است. ۴.۲میلیون مرگ در دنیا منتسب به آلودگی هواست و از هر ۱۰ مرگ، یک مرگ منتسب به ذرات معلق و آلودگی هواست. طبق برآورد‌ها در سال ۲۰۱۶ مواجهه با ذرات معلق پنجمین علت مرگ در دنیا شناخته شده است.
اردکانی تاکید می‌کند: «در شهری مثل تهران ۱۲-۱۰ میلیون خودرو داریم که بیشترشان فرسوده محسوب می‌شوند و خودشان یکی از اصلی‌ترین منابع آلاینده. در ضمن کارخانه‌هایی که مازوت‌سوزی می‌کنند و دود سیاهش را به ریه مردم سوق می‌دهند، منبع تولید آلودگی هستند که باز هم من بار‌ها گفته‌ام و همه کارشناسان و دلسوزان نیز گفته‌اند که این کارخانه‌ها باید کیلومتر‌ها با شهر‌ها فاصله داشته باشند.»
این پیشکسوت علم هواشناسی از جایگزین‌کردن خودرو‌های هیبریدی یا دوگانه‌سوز و خودرو‌های برقی به‌عنوان راهکار عملی برای کمترشدن آلودگی هوا نام می‌برد و از ایده‌های ایجاد باد مصنوعی دفاع می‌کند: «باید سعی کنیم به‌صورت طبیعی باد ایجاد کنیم. باد با سرعت ۵۰ کیلومتر بر ساعت می‌تواند وارونگی و آلودگی هوا را به‌صورت موقت از بین ببرد. با این حال، در زمستان سیستم‌های جوی به ما اجازه ایجاد باد طبیعی را نمی‌دهد، پس باید از راهکار‌های ایجاد باد مصنوعی بهره ببریم.»
اردکانی توضیح می‌دهد: «از نظر علمی می‌توان ژنراتور‌های تولید باد بر سلسله جبال البرز تعبیه کرد، اما این ایده نیاز به تحقیق و هزینه دارد و انرژی برق زیادی می‌طلبد، اما برای توسعه باید هزینه کرد. می‌توان بر سلسله کوه‌های البرز با فاصله، چندین ژنراتور تعبیه کرد تا باد‌هایی به‌صورت یکجانبه ایجاد کرد.»
به‌گفته این محقق هواشناسی راهکار دیگر برای کاهش آلودگی تهران ایجاد طبیعی مدخلی مثل منجیل است: «اگر چنین مدخلی به‌منظور ایجاد تغییرات فشار و دما برای تهران ایجاد کنیم، می‌تواند شرایط پایدار جوی در زمستان را به هم بزند و وضعیت هوایی تهران را بهتر کند. یا اینکه مثل دیگر کشورها می‌توانیم پنل‌های تغییرات دمایی روی کوه‌ها ایجاد کنیم که باد ایجاد می‌کنند. با این حال، همه این ایده‌ها در حد تئوری و فرضیه است که باید روی آن فکر شود و سرمایه‌گذاری صورت بگیرد.
در شرایط فعلی بهترین راهکار بلندمدت برای چاره‌اندیشی همین موارد گفته شده می‌تواند باشد که به توجه مسئولان نیاز دارد. متاسفانه در کشور ما وقتی موضوعی بحرانی می‌شود، در مرکز توجه قرار می‌گیرد و همه درباره آن صحبت می‌کنند، ولی همین که هوا کمی بهتر می‌شود، همه چیز فراموش و باز همان آش و همان کاسه.»
اردکانی می‌گوید: «من در لندن تحصیل کردم. در آن شهر با توجه به آب‌وهوای حاکم بر شهر، مردم مدام با پدیده مه دود مواجه بودند. یعنی هم هوای لندن مه‌آلود بود و هم کارخانه‌های شمال شهر دود و آلودگی ایجاد می‌کردند. انگلیس برای مقابله با این راهکار کارخانه‌های صنعتی را از شهر خارج کرد. این در حالی است که در انگلیس سیستم‌های جوی مدام در حال حرکت هستند و پایداری جوی کمتر رخ می‌دهد، با این حال برای معضل کوتاه‌مدت هم راهکار ارائه دادند.
به همین نسبت در لس‌آنجلس و توکیو و دیگر شهر‌های صنعتی جهان براساس مشخصات و سیستم‌های جوی حاکم بر منطقه راهکار‌های بهبود شرایط آب‌وهوایی ارائه شده است. من بیش از ۵۰ سال در این زمینه مطالعه داشته‌ام. از نظر علمی و فیزیکی در کشور ما با توجه به پایداری جو در زمستان و اینکه باد طبیعی نداریم، راهکار‌هایی که اشاره کردم مثل ایجاد مدخل باد شدید یا پنل‌های ایجاد اختلاف فشار و دما می‌تواند به کمترشدن آلاینده‌های سمی کمک کند.»
