ویروس‌ زامبی چقدر برای انسان خطرناک است؟

محققان فرانسوی با احیای یک ویروس باستانی که ۴۸ هزار و ۵۰۰ سال در زمین منجمد سیبری گیر افتاده بود، حیرت جهانیان را برانگیخته‌اند.

به گزارش ایندیپندنت، این مطالعه جدید به سرپرستی ژان-ماری کلاوری از دانشگاه اکس مارسی که هنوز داوری علمی نشده است، این احتمال خطرناک را مطرح می‌کند که سایر عوامل بیماری‌هایی که هزاران سال در یخ‌های متراکم سالم مانده‌اند، ممکن است با ذوب یخچال‌ها و یخ زمین به شکل «ویروس‌های زامبی» مسری آزاد شوند؛ فرایندی که بحران تغییرات اقلیمی با گرمایش جهانی، خطر دامن زدن به آن را به همراه دارد.

شاید این قضیه به موضوع [روایتی از] دنیای اعجاب‌انگیز فیلم‌های علمی-تخیلی بازاری و درجه دو شبیه باشد، اما تهدیدی دوباره برای زیست بشر در زمین، آخرین چیزی است که در حال حاضر به آن نیاز داریم. پس ببینیم چقدر باید این خبر را جدی بگیریم.

این میکروب یکی از ۱۳ میکروبی است که از درون هفت نمونه احیا شده است و نام آن را از روی پاندورای افسانه‌ای، «پاندوراویروس یدوما» گذاشته‌اند. این ویروس قرن‌ها در عمق ۱۶ متری زمین کف دریاچه‌ای در یوکچی آلاس در یاکوتیا واقع در شمال شرقی روسیه محبوس بوده است و با این حال، توانسته یک ریزجاندار تک‌یاخته‌ای میکروسکوپی موسوم به آکانتامیبا را در فرایندی آزمایشگاهی مبتلا کند.

خوشبختانه محققان دست‌اندرکار این مطالعه گفته‌اند که اطمینان دارند این ویروس هیچ خطری برای موجود زنده‌ای به پیچیدگی بشر ندارد.

گروه تحت سرپرستی کلاوری نوشتند: «خطر زیستی ناشی از احیای ویروس‌های ماقبل تاریخ که آمیب‌ها را مبتلا می‌کنند... کاملا قابل چشم‌پوشی [و ناچیز] است.»

بعید است که این سویه خاص خطرناک باشد، اما با در نظر گرفتن این که تقریبا سطح یک‌چهارم نیمکره شمالی زمین دائما از یخ پوشیده است، احتمال آزاد شدن سایر بیماری‌هایی که در وضعیت کریپتوبیوز مانده‌اند، همچنان چشمگیر است.

با ذوب فزاینده یخ‌های قطبی بر اثر گرمایش جهانی، مواد آلی نظیر دی‌اکسیدکربن و متان که مدت زیادی سالم مانده‌اند، آزاد می‌شوند و به گرمایش بیشتر جو سیاره‌مان کمک می‌کنند. (احتمالا) وضع سایر ویروس‌های فروخفته‌ای که از دوره‌های پیشین حبس شده بوده‌اند، نیز چنین است.

محققان گروه کلاوری نوشتند: «هنوز نمی‌توان تخمین زد که این ویروس‌ها پس از قرار گرفتن در معرض شرایط محیطی (نور فرابنفش، اکسیژن و گرما) تا چه مدت می‌توانند دوام بیاورند و چقدر احتمال دارد در این بازه با میزبان مناسبی مواجه شوند و آن را مبتلا کنند.»

«اما با وجود گرمایش جهانی و با افزایش سرعت ذوب لایه منجمد دائمی زمین، این خطر حتما بیشتر می‌شود و در پی پیشرفت‌های صنعتی، جمعیت بیشتری در قطب شمال ساکن خواهد شد.»

اریک دلوارت، ویروس‌شناس دانشگاه کالیفرنیا، هم هشدار آن‌ها را تایید کرد و به «نیوساینتیست» گفت:« اگر این نویسندگان واقعا دارند ویروس‌های زنده را از خاک‌های منجمد باستانی جدا می‌کنند، احتمال دارد ویروس‌های حتی کوچک‌تر و ساده‌تر مختص پستانداران هم سالیان سال به صورت یخ‌زده دوام بیاورند.»

بازیابی ویروس از خاک منجمد سابقه دارد و محققان دانشگاه ایالتی اوهایو در سال ۲۰۲۱ گزارش داده بودند که در نمونه‌های یخ برگرفته از فلات تبت که قدمتشان را تا ۱۵ هزار سال برآورد کرده بودند، مواد ژنتیکی ۳۳ بیماری را شناسایی کرده‌اند.

همچنین، طبق گزارش تایمز، پسربچه‌ای در سال ۲۰۱۶ بعد از تماس با لاشه آلوده یک گوزن شمالی که در پی آب شدن برف‌ها نمایان شده بود، بر اثر ابتلا به سیاه‌زخم درگذشت؛ در حالیکه از سال ۱۹۴۱ به بعد از این باکتری در آن منطقه خبری نبود.

محققان فرانسوی در مطالعه خود خاطرنشان کردند که در مورد ویروس‌های «زنده» پیدا شده در خاک منجمد، تحقیقات محدودی انجام گرفته است و گفتند:« به غلط می‌گویند چنین اتفاقاتی نادر است و «ویروس‌های زامبی» برای سلامت عمومی تهدیدی به شمار نمی‌آید.»

این محققان اطمینان داشتند که تلاش تحقیقاتی خودشان خطرات اندکی به بار می‌آورد، اما در مورد طرح تحقیقاتی روسیه برای برداشت مستقیم «ویروس‌های باستانی» از بقایای ماموت‌های پشمالو و کرگدن‌ها و اسب‌های ماقبل تاریخ نگران‌ترند، چون این ویروس‌ها در گذشته پستاندارهایی را مبتلا کرده‌اند.

گویا این مطالعه در حال حاضر در آزمایشگاه وکتور در نووسیبیرسک در دست انجام است.

گروه کلاوری هشدار داد: «وضعیت در مورد بیماری‌های گیاهی، جانوری یا انسانی ناشی از احیای ویروس‌های ناشناخته باستانی، خیلی فاجعه‌بارتر خواهد بود.»

لازم به توجه است که اگر «ویروس زامبی» پس از قرن‌ها مدفون بودن در یخ آزاد شود و برای انسان زیان‌بار باشد، واکسن آماده یا داروی ضدویروسی برای محافظت از خود علیه آن در دست نخواهیم داشت و وضعیتی مانند نخستین ظهور کووید-۱۹ در ووهان چین رخ می‌دهد.

یک همه‌گیری جدید می‌تواند به معنای بازگشت دوباره قرنطینه‌های سراسری به جهان باشد؛ چشم‌اندازی که با توجه به رویدادهای سه سال گذشته، برای کمتر کسی خوشایند است و نشان می‌دهد که دست‌کم به لحاظ نظری، باید احیای بیماری‌های گذشته را جدی بگیریم.

هرچند نباید نیازی به یادآوری باشد، تمام این‌ها یادآوری دیگری است که اینک که هنوز می‌توانیم بر بحران تغییرات اقلیمی اثر بگذاریم، تلاش بیشتری برای مقابله با آن انجام دهیم.