سید حسین موسویان دیپلمات پیشین کشورمان در نشست دوحه که با موضوع بررسی یک سال ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی برگزار شد، گفت: منطقه گرایی، احیاء برجام، نهادینه کردن روابط کلان با بلوک شرق، سه محور مهم سیاست خارجی ایران در دوره یک ساله ریاست جمهوری آقای رئیسی بوده است.
به گزارش ایسنا، وی ادامه داد: بهبود روابط با کشور‌های منطقه اولویت اول سیاست خارجی آقای رئیسی بوده است. در حوزه خلیج فارس، ایشان "طرح صلح هرمز" ارائه شده در دوران ریاست جمهوری آقای روحانی را در دستور پیگیری قرار داده، ضمن اینکه بهبود روابط دوجانبه با کشور‌های این منطقه را پیگیری کرده است. مذاکرات ایران و عربستان در بغداد که در ماه‌های آخر ریاست جمهوری آقای روحانی آغاز شده، در دوره ایشان ادامه یافته و در پنجمین دور گفت‌وگوها، مذاکره کنندگان به چشم انداز مثبتی برای بهبود روابط رسیده‌اند. به نظر می‌رسد برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک، دولت سعودی منتظر نتیجه مذاکرات هسته‌ای است.
این دیپلمات پیشین کشورمان با بیان این که معتقدم دولت آقای رئیسی در این مسیر با ۴ چالش مواجه خواهد بود اظهار کرد: اولین مشکل پیمان ابراهیم است. برخی از کشور‌های حوزه خلیج فارس در قالب پیمان ابراهیم با اسرائیل رابطه رسمی برقرار کرده اند. این موضوع خط قرمز دولت آقای رئیسی برای بهبود روابط ایران با کشور‌های عرب همسایه خلیج فارس نیست، اما ایران همکاری نظامی ـ امنیتی کشور‌های همسایه با اسرائیل را تحمل نخواهد کرد.
چون اسرائیل و ایران در شرایط جنگ امنیتی به سر می‌برند و ایران حضور اسرائیل در خلیج فارس را تهدید امنیت ملی خود می‌داند. دومین موضوع در مورد دامنه همکاری است که به نظر می‌رسد ایران آماده انعطاف در برخی موارد مورد نظر کشور‌های همسایه خلیج فارس باشد، به شرطی که هدف، "ترتیبات جامع امنیت و همکاری" بین ۸ کشور حاشیه خلیج فارس باشد و نه یک برنامه همکاری جزئی و موردی.
موسویان ادامه داد: سومین مشکل در مورد محور مقاومت خواهد بود. ایران مایل است روابط خود را با کشور‌های همسایه خلیج فارس بهبود و توسعه دهد و همزمان به حمایت خود از گروه‌های مقاومت مثل حزب الله لبنان، الحشد الشعبی عراق و حوثی‌های یمن ادامه دهد در حالیکه بعضی از کشور‌های عرب همسایه با گروه‌های مقاومت درگیر هستند. چهارمین معضل به خصومت آمریکا و ایران مربوط می‌شود. کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس با آمریکا رابطه استراتژیک دارند در حالیکه واشینگتن و تهران روابطی خصمانه دارند. به فرض برقراری یک سیستم همکاری جمعی، کشور‌های شورای همکاری خواهان حفظ حضور آمریکا در منطقه خواهند بود در حالیکه ایران خواستار خروج آمریکا از منطقه است.
وی گفت: در ادامه سیاست منطقه گرایی، دولت آقای رئیسی عضویت کامل در دو سازمان مهم همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی که پروسه آن در دولت‌های قبلی آغاز شد، را به طور جد دنبال می‌کند. سازمان همکاری شانگ‌های متشکل از ۸ کشور چین، روسیه، هند، پاکستان، قرقیزستان، ترکمنستان، قزاقستان، تاجیکستان و گروه کشور‌های بریکس شامل چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی دو سازمان مهم مذکور هستند.
موسویان در ادامه درباره سیاست خارجی رییسی در بحث برجام خاطرنشان کرد: تصمیم گیری نهایی در پرونده هسته‌ای در محدوده اختیارات مقام معظم رهبری است. آقای رئیسی احیاء برجام را در دستور کار داشته، توافقی که سال ۹۴ بین دولت روحانی با قدرت‌های جهانی حاصل شد و بعدا ترامپ از آن خارج شد. در دوره بایدن، مذاکرات احیای برجام که از دوران روحانی آغاز و در دوران رئیسی ادامه یافته است در مرحله نهایی است. برای توافق در مورد بازگشت به برجام، شش موضوع مهم در دوران آقای رئیسی مطرح بوده است:
۱-راستی آزمایی: مقام معظم رهبری فرمودند اول آن‌ها باید تمام تحریم‌ها را بردارند، ما راستی آزمایی کنیم و اگر درست انجام شده باشد، آنگاه ما به تعهدات برجامی خود باز خواهیم گشت.
۲-ضمانت: ایران ۴ نوع ضمانت را مطرح کرده: اول، اینکه دولت بعدی آمریکا از برجام خارج نشود که بایدن قادر به چنین تعهدی نیست. دوم، ایران بتواند از مزایای اقتصادی برجام به طور کامل استفاده کند. این مورد هم پیچیده است، چون آمریکا حتی در دوره بایدن و کنگره با اکثریت دمکرات‌ها، تحریم‌های زیادی را بر ۱۵۰۰ تحریم ترامپ افزود؛ لذا ممکن است آمریکا بعد از توافق برجام نیز تحت عنوان تروریسم، حقوق بشر، موشک و ... به اعمال تحریم‌ها ادامه دهد که طبیعتا در روند بهره مندی کامل ایران از منافع اقتصادی، خلل ایجاد خواهد کرد.
سوم، تضمین اینکه آمریکا تحریم‌های فرامرزی در مورد کشور‌هایی که علاقه‌مند به همکاری اقتصادی باشند، را اعمال نکند. در این مورد، ممکن است بایدن در مورد دوران ریاست جمهوری خودش تدابیری بیاندیشد، اما نمی‌تواند در مورد دولت بعدی تضمین بدهد. چهارم، تضمین اینکه اگر آمریکا مجددا از برجام خارج شود، باید هزینه آن را بپردازد.
۳-موضوعات پادمانی: ایران اعلام کرد در صورتی به برجام برخواهد گشت که آژانس بین المللی انرژی اتمی، پرونده‌های پادمانی را ببندد.
۴-خروج سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا: ابتدا ایران اعلام کرد که سپاه باید از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا خارج شود که دولت بایدن مخالفت کرد. اخیرا آقای مرندی مشاور تیم هسته‌ای ایران اعلام کرد که خروج سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی، هیچ‌گاه پیش شرط ایران برای بازگشت به برجام نبوده است.
۵-پایداری برجام: افکارسنجی‌های فعلی حاکی است که شانس پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات کنگره و ریاست جمهوری زیاد است. جمهوریخواهان هم اعلام کرده اند که درصورت بازگشت بایدن به برجام، آن‌ها مجدد آن را پاره خواهند کرد؛ لذا این نگرانی وجود دارد که عمر برجام در صورت احیاء، کوتاه باشد.
ترامپ با خروج از برجام و اعمال سنگین‌ترین تحریم‌ها، صد‌ها میلیارد دلار به ایران خسارت زد. ایران در مقابل، ظرفیت هسته‌ای خود را افزایش داد و غنی سازی را تا سطح ۶۰% افزایش داد. اکنون ایران حدود ۳۵۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده دارد که برای بازگشت به برجام باید به سقف ۳۰۰ کیلوگرم کاهش یابد؛ لذا هر گرم این اورانیوم‌های غنی شده، ده‌ها میلیون دلار برای ایران هزینه داشته است. به همین دلیل ایران خواستار یک برجام پایدار است.
۶-همه تحریم‌ها: نمایندگان مجلس طی نامه‌ای از رئیس جمهور خواسته‌اند که شرط بازگشت به برجام، لغو همه تحریم‌های آمریکا اعم از تحریم‌های هسته‌ای، تروریسم، تسلیحات و حقوق بشر باشد. من نمی‌دانم در متن نهایی احیاء برجام آیا همه این شش خواسته یا برخی از آن‌ها تامین خواهد شد. اما جنگ اوکراین موجب افزایش چشمگیر قیمت نفت و درآمد ایران شده و لذا شاید آقای رئیسی برای احیاء برجام، عجله‌ای نداشته باشد.
این دیپلمات پیشین کشورمان درباره سیاست خارجی دولت سیزدهم در چرخش به شرق اظهار کرد: دولت آقای رئیسی در مورد بهبود روابط با منطقه و احیاء برجام؛ به طور کلی همان سیاست خارجی دولت آقای روحانی را ادامه داده است. اما به نظر من مهمترین تحول سیاست خارجی ایران در دوره آقای رئیسی؛ نهادینه شدن چرخش سیاست خارجی ایران به شرق به ویژه کشور‌های چین و روسیه خواهد بود.
همه دولت‌های قبلی تلاش کردند که بالانسی در روابط با بلوک شرق و غرب برقرار کنند و همه هم به چهار دلیل شکست خوردند: اول، سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه ایران. دوم، خرابکاری‌های اسرائیل در روابط ایران و غرب. سوم، فشار برخی از کشور‌های عربی همسایه به آمریکا برای تحریم و حتی حمله نظامی به ایران، و چهارم، مخالفت برخی از جریانات سیاسی داخلی ایران با گشایش روابط ایران و غرب.
وی افزود: بعد از خروج ترامپ از برجام و پیروی اروپا از تحریم‌های آمریکا علیه ایران؛ مقام معظم رهبری اعلام کردند که نباید امید و اعتمادی به اروپا داشت. در حقیقت اعلام عدم اعتماد به آمریکا و اروپا؛ میخی بر تابوت روابط عادی ایران و غرب است. من شخصا در سی سال گذشته بر بهبود روابط منطقه ای، ایجاد سیستم همکاری و امنیت جمعی در خلیج فارس و روابط بالانس با بلوک شرق و غرب تاکید داشته ام و اکنون هم بر همین اعتقاد هستم.
موسویان در ادامه به بیان ۱۲ حقیقت بعد از انقلاب برای درک نظر رهبری ایران در مورد چرخش به شرق پرداخت و گفت:
۱-چین و روسیه بعد از انقلاب با برنامه هسته‌ای ایران مخالفت نداشته و حتی توانمندی هسته‌ای ایران به عنوان ابزار بازدارندگی حمله نظامی دشمن تحمل می‌کنند. اما آمریکا و غرب در چهل سال گذشته با تمام ظرفیت با بهره مندی ایران از تکنولوژی هسته‌ای مخالفت کرده و اکنون هم در مقابل ظرفیت هسته‌ای ایران در حد بازدارندگی مقابله می‌کند.
۲- چین و روسیه در مورد سلاح‌های متعارف با ایران همکاری کرده اند، اما آمریکا و غرب با توان دفاعی ایران مقابله کرده است.
۳-چین و روسیه بعد از انقلاب دنبال تجزیه ایران نبوده‌اند، اما آمریکا و متحدین منطقه ایش خط تجزیه ایران را دنبال کرده اند.
۴-چین و روسیه ایران را تحریم اقتصادی نکرده اند، اما غرب اقیانوسی از تحریم علیه ایران اعمال کرده است.
۵-چین و روسیه در برخی موارد از حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل به نفع ایران استفاده کرده اند درحالی‌که آمریکا عمدتا از حق وتو به نفع اسرائیل و علیه فلسطین استفاده کرده است.
۶-چین و روسیه شبکه تبلیغات جهانی علیه ایران راه نیانداخته درحالی‌که آمریکا و غرب و متحدینش با همکاری گروه‌های برانداز؛ شبکه‌های عظیم تبلیغاتی علیه ایران دارند.
۷-روسیه و چین در مبارزه با تروریسم داعش و القاعده جدی هستند، اما آمریکا و اروپا استاندارد دوگانه داشته به طوری که در سوریه برای ساقط کردن اسد، با تروریست‌ها همکاری کردند و اکنون هم با سازمان تروریستی منافقین که دست‌شان به خون ۱۷۰۰۰ ایرانی بی‌گناه آغشته است؛ همکاری می‌کنند. آمریکا حتی سردار سلیمانی را ترور کرد، چون او ژنرالی بود بود که در سطح منطقه و جهان، مبارزه با داعش را رهبری می‌کرد.
۸- چین و روسیه مثل ایران خواهان چند جانبه گرایی در جهان هستند و آمریکا دنبال یک‌جانبه گرایی در نظم جهانی است.
۹-چین و روسیه دنبال بالانس قدرت بین کشور‌های قدرتمند منطقه هستند درحالی‌که آمریکا و غرب دنبال سلطه اسرائیل بر منطقه است.
۱۰-چین و روسیه دنبال تغییر رژیم در ایران نیستند در حالیکه " تغییر رژیم" در ایران، مرکز ثقل سیاست‌های آمریکا در ۴۰ سال گذشته بوده است.
۱۱-چین و روسیه استاندارد دوگانه در مورد حقوق بشر و دمکراسی ندارند، اما آمریکا و غرب از موضوعات حقوق بشر و دمکراسی؛ علیه کشور‌های مخالف استفاده ابزاری می‌کنند. حمایت آمریکا و غرب از دیکتاتوری شاه در ایران و مبارک در مصر و حمایت از جنایات اسرائیل علیه فلسطین؛ نمونه‌های بارز است.
۱۲- غرب خط تهاجم فرهنگی برای از بین بردن ارزش‌های اسلامی را دنبال می‌کند. هرچند ایدئولوژی کمونیسم هم همین مسیر را دارد؛ اما تهران قانع شده که روسیه و چین دیگر دنبال ایدئولوژی کمونیستی نیستند.
وی گفت: در این راستا ایران روابط خود را با قدرت‌های بلوک شرق به ویژه چین و روسیه گسترش می‌دهد. آقای رئیسی در یک‌سال گذشته سه بار با پوتین دیدار داشت و مقام معظم رهبری هم در دیدار پوتین با ایشان گفت: در قضیه اوکراین چنانچه شما ابتکار عمل را به دست نمی‌گرفتید، طرف مقابل با ابتکار خود، موجب وقوع جنگ می‌شد.
موسویان درباره مشکلات پیش روی برنامه آقای رئیسی در نگاه به شرق اظهار کرد: "گردش به شرق" و "اقتصاد مقاومتی" دو محور اصلی سیاست‌های دولت آقای رئیسی برای مقابله با تحریم‌ها و فشار‌های آمریکاست. دولت آقای رئیسی مایل نبوده که اقتصاد کشور را به برجام گره بزند. با توجه به جنگ اوکراین، قیمت نفت افزایش چشمگیری یافت به طوری که مقامات ایران افزایش ۵۸۰% در مقایسه با سال قبل را اعلام کردند.
آقای رئیسی هدفش مقابله با فساد و تورم و مافیای داخلی بوده است. درعین حال و با وجود افزایش درآمد نفت، مشکل فساد و تورم به قوت خود باقی است. طبق آمار رسمی دولت، قیمت اجناس غذایی ۸۰% در یک سال گذشته افزایش یافته است. آقای رئیسی رشد اقتصادی ۸% را درنظر داشتند در حالیکه صندوق بین المللی پول رشد ۳% را پیش بینی کرده است.
این دیپلمات پیشین کشورمان با بیان اینکه موفقیت دولت آقای رئیسی در دو موضوع "اقتصاد مقاومتی" و "چرخش به شرق"، حداقل به سه عامل بستگی دارد، تصریح کرد: احیاء برجام، بهبود روابط با همسایگان و اتخاذ سیاست‌ها و تدابیر کارآمد و موثر در مقابله با فساد داخلی این عوامل هستند.
این سه عامل موجب کاهش تنش با غرب و رونق اقتصادی می‌شود. در غیر این صورت با وجود اقیانوسی از تحریم‌ها و تقابل با برخی قدرت‌های منطقه‌ای مثل عربستان همزمان با تقابل با غرب و فساد گسترده در داخل؛ شانس بهبود اوضاع اقتصادی وجود نخواهد داشت. به هر حال در اقتصاد کلان جهانی، تولید ناخالص داخلی آمریکا ۲۳ تریلیون دلار و ایران ۲۵۰ میلیارد دلار است و اکثر کشورها، روابط اقتصادی با آمریکا را فدای ایران نمی‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: دولت آقای رئیسی برای تصمیم گیری در مسائل مهم سیاست خارجی با چالش‌های داخلی جدی مواجه نخواهد بود. در دوران دولت قبل، در گفتگو با دوستان حوزه خلیج فارس، همیشه به من می‌گفتند که آقای روحانی و آقای ظریف اختیاری ندارند و قدرت در اختیار رهبری و سپاه است.
اگر مشکل آن‌ها در گذشته این بود، اکنون برای گفتگو و توافق با آقای رئیسی و آقای امیرعبداللهیان چنین نگرانی وجود ندارد، از این رو دولت اقای رئیسی یک فرصت طلایی است که اولا: قدرت‌های جهانی که توافق احیاء برجام را با دولت ایشان نهایی کنند. یعنی قدرت‌های جهانی سعی کنند که یک برجام پایدار به توافق برسد.
اگر برجام احیاء شود و آمریکا برای بار دوم تقلب کند و از برجام خارج شود، ایران دیگر برای بار سوم به برجام بر نخواهد گشت. اما ایران عضو معاهده ان پی تی خواهد ماند و دنبال بمب هسته‌ای هم نخواهد بود. اگر آمریکا و قدرت‌های جهانی بخواهند سوء استفاده کرده و پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند، آنگاه ایران از معاهده ان پی تی خارج خواهد شد. اگر آمریکا به ایران حمله کند، ایران جوابش را با ساخت بمب هسته‌ای خواهد داد.
ترامپ از برجام خارج شد و صد‌ها میلیارد دلار خسارت به ایران زد، اما نتیجه آن این شد که ایران یک "کشور در آستانه هسته‌ای" شد. سعی نکنید این تجربه تکرار شود. ثانیا کشور‌های عرب شورای همکاری خلیج فارس با ایران گفتگو کنند تا به تنش‌ها و خصومت‌های ۴۰ سال گذشته پایان داده شود و مسیر صلح و همکاری و دوستی پایدار بین ایران و اعراب فراهم شود.
